شعار سال: دریاچه ارومیه بزرگتریندریاچه آب شوردرخاورمیانهو ششمین دریاچه بزرگ آب شور دنیا است که بر اساستقسیمات کشوری میان دو استانآذربایجان غربیو آذربایجان شرقیقرار گرفته است و دارای تنوع زیستی فراوانی از جمله انواعپرندگان، خزندگان، دوزیستانو پستانداران است، افزون بر این یکی اززیستگاههای مهم آرتمیاشناخته میشود که به دلیل اهمیت حفاظت در سال۱۳۵۲ در فهرستپارکهای ملی ایرانبه ثبت رسیده و یکی از ۹ذخیرهگاه زیستکرهدر ایران است.
البته چند سالی است که ناقوس خشک شدن دریاچه به صدا درآمده و در واقع اوایل دهه ۸۰ بود که روند خشک شدن آن آغاز شد،بررسی تصاویر ماهوارهای نشان میدهد که در سال ۲۰۱۵ دریاچه ارومیه۸۸ درصد مساحت خود را از دست داده و دلایل مختلفی مانندخشکسالی، احداث میانگذر بر روی دریاچه،استفاده بیرویه از منابع آبیحوضه آبریز دریاچه آن را به سمت بحران خشک شدن سوق داده است. کارشناسان امر معتقدند خشک شدن دریاچه ارومیه مخاطرات زیادی را برای آب و هوای منطقه و حتی کیلومترها دورتر یعنی تا شعاع ۵۰۰ کیلومتری به همراه خواهد داشت که با توجه به اهمیت موضوع اولین مصوبه دولت یازدهم به نام محیط زیست رقم خورد و حسن روحانی رئیس جمهوری دستور تشکیل ستاد احیای دریاچه ارومیه را داد که تا امروز اقدامات رضایتبخشی در روند احیا صورت گرفته است.
البته امسال به مدد بارانهای مناسب و اقدامات صورت گرفته اکنون دریاچه
ارومیه وضعیت مناسبی دارد به طوری که آمارها نشان میدهددرسال آبی
کنونی، میزان بارش حوضهآبریز
دریاچه ۴۹۱ میلیمتر بوده
که به تبع آن تراز دریاچه ارومیه نسبت به سال قبل۱۰۴ سانتیمتر افزایش یافته است.
عوامل مؤثر در بهبود وضعیت دریاچه ارومیه در سال آبی ۹۷-۹۸
بررسی دلایل بهبود وضعیت دریاچه ارومیه در امسال با هدف ارزیابی
اقدامات طرح نجات دریاچه ارومیه مهم و
حیاتی است، قطعا یکی از مهمترین عوامل افزایش تراز دریاچه ارومیه بارش مناسب
باران است که از این بابت باید شکرگزار خداوند باشیم، آمارها نشان میدهد میزان
بارندگی حوضه آبریز دریاچه ارومیهنسبت
به سال گذشته (تا اول شهریور ۹۸ )، ۲۰ درصد افزایش یافته و نسبت به متوسط بلند
مدت حوضه باافزایش ۴۶ درصدی همراه بوده است، این وضعیت در
تمام کشور هم مشاهده میشودبه طوری
که در سراسر کشور نسبت به سال گذشته بارندگی ۱۰۱ درصد و نسبت به بلند مدت ۳۹ درصد افزایش نشانمیدهد.
اقدامات صورت گرفته برای نجات دریاچه
البته وضعیت مساعد دریاچه ارومیه با توجه به موارد عنوان شده فقط در بارندگی مناسب حوضه آبریز خلاصه نمیشود و باید اثرات اقدامات انجام گرفته از سوی ستاد احیای دریاچه نیز مد نظر قرارگیرد که میتوان اهماقدامات به عمل آمده را توقف ساخت مستحدثات جدید که منجربه افزایش برداشت آب میشود،لایروبی رودخانههای حوضه در مجموع به طول بیش از ۲۵۳ کیلومتر با اعتبار افزون بر ۱۲.۸ میلیاردتومان،سردهنهسازی انهار منشعب از رودخانههای حوضه به جهت جلوگیری از برداشت غیرمجاز درفصول غیرزراعی،مدیریت مصرف آب در اراضی کشاورزی واقع در پایاب سدهای در دست بهرهبرداری حوضه آبریز با کاهش ۲۹۶ میلیون متر مکعب معادل ۳۲ درصد،جلوگیری از برداشت غیرمجاز از منابع آب سطحی و زیرزمینی و رهاسازی بیش از دو هزار و ۳۴۶ میلیون مترمکعب آب مازاد سدهای حوضه، دانست.
بر این اساسدر مرداد ماه امسال دریاچه ارومیه وسعتی به اندازه ۳۰۱۰ کیلومتر مربع را پوشش داده که در مقایسهبا سال گذشته حدود ۱۰۰۰ کیلومتر مربع و در مقایسه با شروع طرح نجات دریاچه ارومیه با افزایش بیش از۱۲۵۰ کیلومتر مربعی همراه بوده است.
واکنش دریاچه به اقدامات انجام گرفته
برای بررسی وضعیت دریاچه ارومیه نسبت به اقدامات صورت گرفته در ۵ سال گذشته و وضعیت بستردریاچه،مطالعات
رفتارسنجی بستر دریاچه ارومیه با هدف پایش تغییرات عمق کف دریاچه با توجه به
جریاناتورودی به آنشامل
جریانات ورودی رودخانهها، رهاسازی سدها و بارندگی مستقیم بر روی دریاچه ارومیهاست،
از مهر ۱۳۹۶ آغاز شده و پس
از آن به طور منظم در فصلهای کمآبی و پرآبی دریاچه پایش تغییراتبستر
صورت میگیرد.
طی این مطالعات که از سوی پژوهشگاه فضایی ایران انجام شده است، دادهبرداری ازکف دریاچه ارومیه در محدوده پل میانگذر، درچهار مرحله در مهرماه و اسفند ۱۳۹۶ و۱۳۹۶ ومهر و اسفند ۱۳۹۷انجام شده است.نتیجه دادهبرداری انجام شده در جنوب میانگذر،حاکیاز انحلال حدود ۲۶ سانتیمتری بستر دریاچه ارومیه از مهر ۱۳۹۶تا اسفند ۱۳۹۷ است،این در حالیاست که در این بازه زمانی، تراز آب دریاچه ارومیه ۶۴ سانتیمتر افزایش داشته است. بنابراین عمق آبدریاچه در بازه زمانی ذکر شده در جنوب میانگذر ۹۰سانتیمتر افزایش یافته است.
همچنین تحلیل مشابه بر روی نتایج دادهبرداری انجام شده در شمال میانگذر،
نشان میدهد که نمکهای آن منطقه حدود ۲۵
سانتمیتر انحلال داشته و این مساله موجب شد که ترازبستر
دریاچه ارومیه حدود۶۴ سانتیمتر افزایش یابد، لذا افزایشعمق آب
دریاچه ارومیه در شمال میانگذر، ۸۹
سانتیمتر برآورد میشود.
با توجه به مطالعات انجام شده در محدوده پل میانگذر، ستاد احیای دریاچه
ارومیه مطالعاترفتارسنجی بستر دریاچه
ارومیه را در طول ۱۲ خط
در راستای عرضی دریاچه (از غرب به سمت شرق)در کل محدوده دریاچه در تیر و اسفند۱۳۹۷ انجام داد. از جمله نتایج مطالعات
رفتارسنجی بستر دریاچهارومیه
در تمام محدوده دریاچه ارومیه، میتوان به انحلال ۱۱۳ سانتیمتری نمک در بستر دریاچه ارومیه از
تیر ۱۳۹۷ تا اسفند ۱۳۹۷ و نیز انحلال ۹۵
سانتیمتری بستر دریاچه ارومیه در اسفند ۱۳۹۷ در
مقایسه با بسیمتری (عمقسنجی) دریاچه ارومیه در سال ۱۳۹۲ اشاره داشت.
نتایج مطالعات بر امکان احیای دریاچه تاکید دارد
با توجه به بارندگیهای قابل توجه در فروردین امسال و افزایش قابل توجه
سطح و حجم دریاچهارومیه در این ماه
در مقایسه با اسفند ۱۳۹۷،در فروردین
۱۳۹۸ مطالعاترفتارسنجی
بستر دریاچه ارومیه در چند نقطه در شمال دریاچه ارومیه تکرار شد. مطابق بررسی صورت
گرفته،تراز بستر دریاچه
ارومیه در بازه زمانی اسفند ۱۳۹۷ تافروردین
۱۳۹۸ انحلال حدود ۲۴ سانتیمتری راتجربه
کرده است.
نتایج مطالعات انجام شده در محدوده پل میانگذر و محدوده کل دریاچه و رفتارسنجی بستر در کوتاهمدتو بلندمدت حاکی از دینامیک بودن تراز بستر دریاچه ارومیه و تغییرات تراز کف دریاچه ارومیه ناشی از تغییرجریانات ورودی به آن است. بنابراین با وجود اعتقاد برخی متخصصان به تبدیل شدن دریاچه ارومیه به پلایا،نتایج مطالعات زمینی بر امکان احیای دریاچه ارومیه با ورود آب شیرین به آن تأکید دارد.
تامین ۵۲ درصد اعتبار مورد نیاز اجرای طرح های نجات دریاچه ارومیه
تمام اعتبارات مصوب برای طرح نجات دریاچه ارومیه طی سال ۱۳۹۳ تا ۱۳۹۷ برابر با ۶۶ هزار و ۲۱۰ میلیاردریال بوده که از این میزان در مجموع ۳۴ هزار و ۶۵۰ میلیارد ریال یعنی ۵۲ درصدتخصیص و پرداخت شده است.
به لحاظ نحوه هزینهکرد این اعتبارات در ۹ دستهبندی، اینگونه تقسیمبندی میشود که عبارتند ازطرح انتقال آب از سد سیلوه به دریاچه ارومیه،طرح انتقال آب از سد کانی سیب به دریاچه ارومیه، اقدامات فرهنگی - اجتماعی توسط استانداریها،انجام مطالعات تکمیلی مصوب در قالب راهکارهای طرح نجات دریاچه ارومیه،اقدامات طرح حفاظت از تالابها توسط سازمان حفاظت محیط زیست،اقدامات تثبیت کانونهای تولید گرد وغبار توسط سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری،اجرای پروژههای افزایش بهرهوری مصرف آب توسط وزارت نیرو،اجرای پروژههای حفاظت و بهرهبرداری از منابع آب توسط وزارت جهاد کشاورزی و طرح احداث ۱۹ تصفیهخانه و انتقال پساب حاصل به دریاچه ارومیه.
توقف ساخت مستحدثات منجر به افزایش برداشت از منابع آب
تمام طرحهای توسعه منابع آب اجرایی و مطالعاتی وزارت نیرو در حوضه آبریز
دریاچه ارومیه متوقف شده کهاز آن
جمله میتوان به توقف چهار طرح در حال اجرا شامل سدهای نازلوچای، باراندوزچای،
سیمینه رود ولیلانچای، اشاره
کرد.
قدرت تنظیم کنونی سدهای در دست بهرهبرداری حوضه آبریز دریاچه ارومیه، ۱۹۰۰ میلیون متر مکعب است که در صورت بهرهبرداری سدهای در دست اجرا و یا مطالعه حوضه آبریز دریاچه ارومیهقدرت تنظیم تمامسدهای حوضه با ۶۶ درصد افزایش به رقم ۳۱۷۰ میلیون متر مکعب میرسید.
انتقال آب مازاد حوضه آبریز کلاس به دریاچه ارومیه
طرح انتقال آب مازاد حوضه کلاس به دریاچه ارومیه، یکی از ابرپروژههای
در دست اقدام برای احیای دریاچهارومیه
است که در سال ۱۳۹۶ به عنوان پروژههای
ماندگار دولت دوازدهم نیز معرفی شد.
مهمترینبخش این پروژه ماندگار،
تونل انتقال آب از سد کانی سیب به حوضه آبریز دریاچه ارومیه است که با عملیاتاجرایی
مداوم و با پیشرفتی بیسابقه طی مدت فقطسه سال
۲۹.۳ کیلومتر از طول ۳۵ کیلومتری کل آنحفاری
شده که با در نظر گرفتن وضعیت اجرایی سد کانی سیب و بند انحرافی بادین، به طور کلی
طرح انتقالآب مازاد حوضه آبریز
کلاس به دریاچه ارومیه تاکنون دارای پیشرفت فیزیکی حدود ۸۱ درصد است.
تاکنون از منابع صندوق توسعه ملی برای این طرح که جزو طرحهای ماندگار
دولت دوازدهم نیز قرارگرفته
است، بیش از ۱۵۲۰ میلیارد
تومان هزینه شده است و جهت تکمیل به ۷۴۰
میلیارد تومان اعتبار دیگرنیاز
دارد.طبق برنامه زمانبندی
طرح، در پایان سال ۱۳۹۸ از طرح انتقال
آب مازاد حوزه کلاس به دریاچهارومیه
با هدف انتقال سالانه ۶۲۳ میلیون
مترمکعب به دریاچه ارومیه بهرهبرداری خواهد شد.
احداث تصفیهخانه شهرهای حوضه آبریز دریاچه ارومیه و انتقال پسابتصفیه
شده حاصل به دریاچه ارومیه
یکی از راهکارهای ۲۶
گانه طرح نجات دریاچه ارومیه مطابق مصوبه شماره ۱۸۱۷۱ تاریخ ۲۸ اردبیهشت ۱۳۹۳کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه، انتقال
پساب تصفیهخانههای حوضه آبریز دریاچه ارومیه به دریاچه است. مجموع اعتبارات پرداختی
به این پروژهها که طی چهار سال گذشتهپرداخت
شده ۵۱۷میلیارد
توماناست. با توجه به
ظرفیت بیشتر تصفیهخانههای تبریز و ارومیه تمرکز اعتباری وعملیاتی
بر این دو تصفیهخانه بوده که اکنون تصفیهخانه شهر ارومیه دارای پیشرفت فیزیکی به
ترتیب۸۱ درصد و سیویل بخش مایع تصفیهخانه شهر تبریز دارای پیشرفت
فیزیکی ۷۱درصد است و مطابق بامصوبه
دهمین جلسه کارگروه ملّی نجات دریاچه ارومیه تاریخ ۲۶ فروردین ۱۳۹۷،
تمام پساب تصفیه شدهتصفیهخانههای حوضه
باید به دریاچه ارومیه منتقل شود.
توسعه سامانههای آبیاری نوین
وزارت جهاد کشاورزی روشهای مختلفی را با رویکرد کاهش میزان مصرف آب در
حوضه آبریز دریاچه ارومیهبه منظور
تامین حقابه زیست محیطی لازم برای احیای دریاچه ارومیه، در نظر گرفته است. یکی از
این پروژهها،اجرای سیستمهای
نوین آبیاری است که ضمن اجرای آن، با توسعه سیستمهای تحت فشار قطرهای و بارانی،آب مصرفی
مورد نیاز برای آبیاری زمینهای زراعی کاهش داده میشود.
طرحهای عملیاتی انتقال آب رودخانهها به پیکره آبی دریاچه
بررسیهای کارشناسی انجام شده در زمان آغاز به کار ستاد احیای دریاچه ارومیه
درباره وضعیت رودخانههایورودی
به دریاچه، نشاندهنده شرایط نامساعد مسیر این رودخانهها بوده است. با هدف بهبود
شرایطرودخانهها، مصوبات
متعددی در هیات وزیران به تصویب رسید که ذیل یکی از این مصوبات (انتقالآب رودخانهها
به پیکره آبی دریاچه )طرح لایروبی
و مسیرگشایی رودخانههای حوضه آبریز دریاچه ارومیهبرای
رفع نابسامانیهای موجود در مسیر رودخانهها در دستور کار قرار گرفت.
تسهیل در انتقال آب به پیکره اصلی دریاچه ارومیه،ساماندهی و کنترل بستر رودخانهها به منظور انتقال آب به پیکره اصلی دریاچه ارومیه،کاهش سطح تبخیر و جلوگیری از اتلاف آب ورودی،جلوگیری از پخش آب در مصب رودخانهها وافزایش سرعت جریان آب ورودی به دریاچه ارومیه برخی از اهداف اجرای طرح لایروبی و مسیرگشاییرودخانههای حوضه آبریز دریاچه ارومیه است.
در همین راستا، پروژههای متعددی شامل اتصال زرینهرود به سیمینهرود به طول ۲۵ کیلومتر و لایروبی مسیر رودخانههای منتهی به دریاچه ارومیه اعم از رودخانههای زرینهرود، سیمینهرود،آجیچای، مهابادچای، قلعهچای و صوفیچای در مجموعبه طول بیش از ۲۵۳ کیلومتر و اعتبار ۱۲.۸ میلیاردتومان در حوضه آبریز دریاچه ارومیه اجرا شدهاند.
جلوگیری از برداشتهای غیرمجاز از منابع آب سطحی
اقدامات انجام شده در این خصوص شامل جمعآوری موتورپمپهای حاشیه رودخانهها،
انسداد استخرهایزهکش حاشیه رودخانهها،
شناسایی تصرف غیرمجاز در بستر و حریم رودخانه، برداشت غیرمجاز مصالح رودخانهای،
سازه غیرمجاز در بستر، ممانعت از برداشتهای غیر مجاز وبرداشتهای
بدون پروانه بهرهبرداری از آبهای سطحی و رفع تصرف از حریم بستر رودخانه است.
مرمت و بازسازی تأسیسات آبی در دست بهرهبرداری
هدف از این طرح، لایروبی و تامین ظرفیت کانالها و زهکشها به منظور
توزیع مناسب آب و همچنینجمعآوری
زهاب از سطح دشتها، مرمت و بازسازی ساختمان کانالها و تاسیسات شامل لاینینگ و
بازسازیسازههای بتنی و
تاسیسات آبی ساحلهای شبکهها، مرمت و بازسازی تجهیزات فلزی و هیدرومکانیکالدریچهها
و سازههای تنظیم و آبگیر شبکههای آبیاری و زهکشی است.
در محدوده استان آذربایجان غربی این پروژه در دو شبکه آبیاری و زهکشی
مهاباد و زرینهرود در چهارسال گذشته
انجام شده است. در شبکه آبیاری و زهکشی مهاباد بازسازی کانالهای تخریب شده LC۲-۶ و LC۲-۳ ، مرمت و
بازسازی کانالها و ساختن سازههای اندازهگیری شرح خدمات کلی طرح بوده است.
همچنین عمده عملیات در دست اقدام در شبکه آبیاری وزهکشی
زرینهرود لایروبی زهکشها، جاده سرویسها، تعویض ابنیهها و تعمیر دریچههاودر دو
ساحل چپو راست رودخانه زرینهرود
است.
طرح احیاء و تعادلبخشی منابع آب زیرزمینی به منظور ساماندهی چاههایحوضه
آبریز دریاچه
طرح احیاء و تعادلبخشی منابع آب زیرزمینی به منظور ساماندهی چاههایحوضه
آبریز دریاچه ارومیه و افزایش جریانهای ورودی به دریاچه ارومیهدر مورد
تعدیل مصارف آب زیرزمینی و با هدف به تعادل رساندن منابع آب زیرزمینی، پس از تصویب
طرحاحیاء و تعادل بخشی در پانزدهمین جلسه شورای
عالی آب و تهیه و ابلاغ دستورالعملهای این طرح توسطوزارت
نیرو، با وجود مشکلات عدیده از جمله مشکلات اعتباری، ناهماهنگی سازمانها و نهادها
درخصوص این طرح، مقاومتهای مردمی با توجه
به در خطر بودن معیشت آنها، اقدامات اجرایی در خصوصبرخورد
با تخلفات منابع آب و نصب کنتورهای هوشمند آب و برق، آغاز شده است.
بدیهی است وجود مشکلاتذکر شده، مانعی برای پیشرفت و تسهیل ها بوده و لیکن با وجود تمام این موانع و مشکلات، سه شرکت آب منطقهای آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی و کردستان اقداماتی را انجام دادهاند کهجلوگیری از برداشتهای غیرمجاز از منابع آب زیرزمینی (تعیین تکلیف چاههای فاقدپروانه) یکی از آنهاست کهبر اساس آخرین آماربرداری در مجموع حدود ۸۸ هزار حلقه چاه در حوضه آبریز دریاچه ارومیه شناسایی شده کهحدود ۵۰درصد آنها غیرمجاز است،در این بخش با وجود محدودیتهای اعتباری، فشارهای سیاسی واجتماعی اقدامات خوبی صورت گرفته است که انسداد ۴۸۴۸ حلقه چاه غیرمجاز حفر شده بعد از سال ۱۳۸۵ با تخلیه ۶۲.۳۵ میلیون مترمکعب درسال،انسداد ۱۸۰ حلقه چاه حفر شده قبل از ۱۳۸۵ با تخلیه ۲.۳ میلیون مترمکعب در سال برخی از آنهاست.
البته در این خصوص جلساتی با مقامات قضایی استانها برگزار شدو با
همکاری بسیار خوب حوزه قضایی، دادستانهای شهرستانها و قضات، مسلوب المنفعه کردن
چاههای غیرمجاز صورت گرفت.
ساماندهی برداشت از چاههای مجاز و صدور پروانه بهرهبرداری
جلوگیری از اضافه برداشت ۱۰۲۱
حلقه چاه مجاز با تخلیه سالانه ۲۷.۶میلیون
متر مکعب (هدفگذاری طرح ۹۹ میلیون مترمکعب
طی ۵ سال)،نصب ۶۶۹۴ دستگاه کنتور هوشمند از میزان کل ۵۲ هزار کنتور هدف طرح،صدور
پروانه مصرف بهینه کشاورزی برای ۲۱۸۶
حلقه چاه و کاهش پروانه به میزان ۲۸.۱
میلیونمتر مکعب،استقرار
و فعالیت ۱۲۳ گروه گشت و
بازرسی حفظ و حراست از منابع آب زیرزمینی در محدوده ۲۱شهرستان واقع در
حوضه آبریز دریاچه ارومیه در سه استان آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی و کردستان
برخی اقدامات صورت گرفته در این راستا است.
مدیریت مصارف آب در بخش کشاورزی از سدهای در حال بهرهبرداری
با استناد به مصوبه کاهش ۴۰
درصد مصارف آب در بخش کشاورزی حوضه آبریز دریاچه ارومیه طی پنج سال (از سال آبی ۱۳۹۳-۹۴) و با توجهبه اینکه
سدهای حوضه آبریز یکی از منابع اصلی تامین نیازهای کشاورزی حوضه هستند، این طرح از
سال ۹۳-۹۴، درسطح ۱۰ سد بزرگ حوضه آبریز دریاچه ارومیه
عملیاتی شد که یکی از دقیقترین اعمال نظارت بر مدیریت منابع و مصارف سدهای کشور
در حوضه آبریز دریاچه ارومیه به مدت چهار سال اجرایی بوده و در سال آبی ۹۷-۹۸ نیز با اعمال هشت درصدپایانی،
این مصوبه به صورتکامل اجرایی خواهد
شد.
انتقال آب از سد سیلوه به دریاچه ارومیه
سد سیلوه، سدی خاکی با هسته رسی و حجم مخزن ۸۴ میلیون مترمکعب با توانایی تنظیم آب به میزان۱۹۰ میلیون مترمکعب است که در نزدیکی روستای
سیلوه در شهرستان پیرانشهر از استان آذربایجان غربی ساخته شده است. این سد با هدف تامین آب شرب شهرهای پیرانشهر و اشنویه و
روستاهای منطقه شهرستاناشنویه،
آب اراضی کشاورزی دشتهای پیرانشهر و جلدیان و بخشی از نیاز زیست محیطی دریاچه
ارومیه (طبق بند ۴مصوبات نهمین جلسه کارگروه ملّی نجات دریاچه
ارومیه در ابلاغیه شماره ۱۵۸۰۹۷
تاریخ ۹ اسفند ۱۳۹۶) به میزان ۹۵ میلیون مترمکعب در سال بر روی رودخانه لاوین از
سرشاخههای اصلی رودخانهمرزی
کلاس احداث شده است.
آب انتقالی از این سد به حوضه آبریز دریاچه ارومیه، پس از عبور از کانالجلدیان وارد سد چپرآباد شده و در ادامه با عبور از رودخانههای کانیرش و گدار وارد دریاچه ارومیه میشود.
رهاسازی آب از سدهای در دست بهرهبرداری حوضه آبریز برای تامین نیاززیست
محیطی دریاچه ارومیه
بنابر مصوبه بند ج ماده ۱۲
مصوبه شماره ۹۴۸۸۲ /ت ۵۱۱۲۶ ه تاریخ ۲۰ آبان ۱۳۹۳ هیات وزیران،اجرای
برنامه رهاسازی حقابه زیست محیطی دریاچه ارومیه از سدهای حوضه در هر سال آبی و در
فصل غیرزراعی انجام میشود. این مهم طی چهار سال گذشته انجام شده و در
مجموع ۱.۲۵ میلیارد مترمکعب در سالهای آبی ۹۴ تا ۹۷از
سدهای حوضه آبریز دریاچه ارومیه رهاسازی شده است.
در سال آبی امسال نیز رهاسازی به سمت دریاچه ارومیه از انتهای آبان ماه شروع شدهو تا پایان اردیبهشت ماه در مجموع ۲۳۴۶ میلیون مترمکعب به سمت دریاچه ارومیه رهاسازی شده است. ضمنا همزمان با انجام رهاسازی و با هدف جلوگیری از برداشت غیرمجاز آب رهاسازی شده که مقارن با فصولغیرزراعی است، انهار سنتی رودخانههای منتهی به دریاچه ارومیه به صورت موقت و با مشارکت شرکتهایآب منطقهای و دفاتر استانی ستاد احیای دریاچه ارومیه مسدود میشوند تا حداکثر اثربخشی از آبهایرهاسازی شده، حاصل شود.
پروژه های کشت جایگزین، نشایی، ارقام زودرس، ارقام وارداتی و تغییر
الگویکشت
معاونت زراعت جهاد کشاورزی یکی از متولیان اجرای پروژههای مختلف کاهش میزان
آب مورد نیاز کشاورزی است، در پروژههای این معاونت، تلاش بر آن است که استفاده از
ارقام جدیدی از بذر گیاهان که نیاز بهآبیاری
کمتری دارند و در عین حال در مقابل کمآبی مقاومتر هستند، ترویج و توسعه داده
شود. بخشی از دورهآبیاری گیاه نیز
در دورهای است که در آن بذر گیاه تا مرحله نشاء زدن رشد میکند، در صورتی که این
مرحلهدر گلخانه و تحت
مراقبت انجام شود، نیاز آبیاری کل گیاه کاهش خواهد یافتدر نتیجه
یکی دیگر ازپروژههای هدفگذاری
شده برای این معاونت، ترویج استفاده از نشای برخی گیاهان به جای استفاده از بذرآنهاست.
درصورتی که دوره کشت گیاهان از فصل بهار به پاییز منتقل و اصطلاحاکشت بهاره به کشت پاییزهتبدیل شود، این امکان وجود دارد تا از آب حاصل از بارش باران نیز در آبیاری گیاه استفاده شده و در نتیجه کل آبیاری اعمال شده توسط کشاورز کاهش یابد. تغییر در آرایش کشت گیاهان نیز یکی دیگر از پروژههای آن معاونت است که در آن تلاش میشود تا بااصلاح آرایش کشت گیاه، میزان راندمان استفاده از آب بیشتر و در نتیجه آبیاری مورد نیاز کاهش یابد.
پروژههای تثبیت کانون های بحرانی تولید گرد و غبار اطراف دریاچه
ارومیه
با خشک شدن بخشهایی از بستر دریاچه ارومیه، صدها هزار هکتار از نواحی حاشیهای
دریاچه به شورهزار ویا بیابان ماسهای
تبدیل شده که میتوانند با تبدیل به کانونهای ریزگرد، موجب ایجاد توفانهای گردو غبار
و احیاناتوفانهای نمکی شوند.
این مسأله زندگی و معیشت حداقل ۶
میلیون نفر از ساکنین حوضه آبریز دریاچه ارومیه و حتی استانهای همجوار را با
تهدیدی جدی مواجه میکند. برای مهار کانونهای ریزگرد، ادارات کل منابع طبیعیمسئولیت
اجرایی کردن پروژههای مصوّب ستاد احیای دریاچه ارومیه را بر عهده گرفتهاند.
این پروژهها درقالب
نهالکاری همراه با آبیاری و تولید نهال، بوتهکاری همراه با آبیاری و تولید بوته،
احداث بادشکن غیرزنده،آبیاری
نهالکاریهای سنواتی از سال ۱۳۹۳ ،
احداث پیتینگ همراه با بذرپاشی، احداث فارو همراه بابذرپاشی،
قرق مراتع، احداث ایستگاههای پایش فرسایش بادی، مدیریت مشارکتی و منابع طبیعی و
توسعهروستایی و اجرای
روشهای نوین مقابله با فرسایش بادی و گرد و غبار هستند.
احداث بادشکن پیرامون مراتع، مزارع، باغات و دامداریها، سرعت باد و
تبخیر از سطح را کاهش داده وسبب افزایش
تولید میشود.
بادشکن ممکن است از مواد مصنوعی و یا از درخت و درختچه نباتات منطقهباشد
همچون ذرت و آفتابگردان، به طور کلی دو نوع بادشکن وجود دارد؛ یکی بادشکن غیرزنده،
مصنوعی یامکانیکی و دیگری
بادشکن زنده که بادشکن غیرزنده انواع مختلفی مانند دیوارههای سنگی، دیواره های
فلزی، چوبی،پلاستیکی، حصیری
و یا دیوارههای تهیه شده از شاخههای بریده شده درختان موجود در منطقه دارد.بادشکنهای
درختی نیز معمولااز یک یا چند ردیف
درخت یا درختچه تشکیل شدهاند که معمولاعمود
برجهت باد اصلی قرار میگیرند.
با ایجاد مناطق قرق در کانونهای ریزگرد نیز میتوان گام بزرگی در
حفاظت از آب و خاک برداشت و باتقویت
پوشش گیاهی مناطق بحرانی موجب کاهش ریزگردها و فرسایش بادی و آبی شد. عملیات قرق
که معمولادر محدوده بسیار
وسیعی انجام میشود، از جمله کارآمدترین روشهایی است که به صورت طبیعی باحمایت
از طبیعت میتواند موجب تقویت پوشش گیاهی مرتعی و کاهش ریزگرد شود.
اقدامات مرتبط با معیشت جایگزین و فعالیتهای فرهنگی و اجتماعی
اقدامات انجام شده توسط ستاد احیای دریاچه ارومیه در زمینه ایجاد
اشتغال و معیشت جایگزین از طریقگسترش
کشت گیاهان دارویی بومی را میتوان به برنامه جامع توسعه سطح زیرکشت گیاهان دارویی
و اشتغال و معیشت جایگزین در حوضه آبریز دریاچه ارومیه (طرح خانه توسعه تکاب)
تقسیمبندی کرد.
دربارهبرنامه جامع توسعه سطح زیرکشت گیاهان دارویی نهادهایی مانندستاداحیای دریاچه ارومیه،اتاق بازرگانی و معاونت اقتصادی وزارت امور خارجه،وزارت جهاد کشاورزی،معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری،صندوقها و بانکها فعالیت کردند و دراین راستا و از سال ۱۳۹۷ تاکنون اقداماتی از سوی دبیرخانه کارگروه ملینجات دریاچه ارومیه صورت گرفته که «انجام مطالعات جامع زنجیره ارزش گیاهان دارویی در سطح حوضه آبریز دریاچه ارومیه شامل کاشت،داشت، برداشت، فرآوری و بازاریابی»، «شناسایی تمامی ذیمدخلان و ذینفعان ملی و منطقهای»، «ایجاد بانک اطلاعاتی تولیدکنندگان و فرآوریکنندگان گیاهان دارویی»، «توافق با صندوقهای عامل برای تامین منابع مالی کمبهره در راستای توسعه زنجیره ارزش گیاهاندارویی»، «ایجاد ۲۹ پایلوت گیاهان دارویی در سطح حوضه آبریز دریاچه ارومیه»، «معرفی حوضه آبریز دریاچه ارومیه به عنوان قطب تولید ۵ گیاه دارویی»، «حمایت از شرکتهای دانشبنیان و استارتآپها برای ورود به موضوع زنجیره ارزش گیاهان دارویی»، «برنامهریزی برای ایجاد بیش از۶۳پایلوت گیاهان دارویی در سال ۱۳۹۸» و «هماهنگی برای ایجاد کشاورزی قراردادی فیمابین تولیدکنندگان و فرآوریکنندگان گیاهان دارویی» برخی از این اقدامات است.
همچنین در زمینهاشتغال و معیشت جایگزین در حوضه آبریز دریاچه ارومیه (طرح خانه توسعه تکاب) نیز اقدامات خوبی صورت گرفته است،در این راستا پتانسیلهای معیشت جایگزین در ۳۶ روستای استان آذربایجان غربی شناسایی شده وظرفیتهای تکمیل زنجیره ارزش مانندبومگردی و صنایعدستی مورد توجه قرار گرفته است،یکیاز اقدامات به ثمر رسیده در این راستا راهاندازی خانه توسعه تکاب با رویکرد توانمندسازی جامعه محلی است.
راهاندازی پایلوتهای کشت زعفران در شهرستان تکاب به منظور ترویج کشت گیاهان کم آببر،نقاط تعیین شده به عنوان پتانسیل معیشت جایگزین، تاسیس دفتر مرکزی خانه توسعه تکاب و تشکیل کارگروه تخصصی تسهیلگری،برگزاری جلسات و گردهماییهای متعدد کارگروه تسهیلگری با کارآفرینان، افراد جویای کار وکشاورزان منطقه وبرگزاری دورههای آموزشی فنی و حرفهای کوتاهمدت کشاورزی به صورت رایگان با هدفکارآفرینی و توانمندسازی در بخش کشاورزی و ارائه مدرک معتبر از سازمان جهاد کشاورزیاستان آذربایجان غربی در دورههای آموزشی برخی ازاقدامات انجام شده در این زمینه است.
شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از خبرگزاری ایرنا، تاریخ 6 شهریور 98، کد مطلب: 83449854: www.irna.ir