شعار سال :ستمگری دیگری که از ستم یادکرده در فصل پیش (تجاوز به اموال مردم)، بزرگتر است، و اجتماع و دولت را سریع‌تر به سراشیب سقوط و تباهی نزدیک می‌سازد، تسلّط یافتن بر اموال مردم از راه خریدن محصولات و کالاهای ایشان به ارزان‌ترین بها است، و آنگاه، عرضه کردن همان کالاها به گرانترین قیمت‌ها به اجبار به آنان. و چه بسا که آن‌ها را مکلّف می‌سازند تا بهای کالاهای مزبور را به‌طور نسیه در موعد معین بپردازند، و آنگاه برای جبران این خسارت به آنچه آزمندانه در نوسان‌های نرخ بازار احداث می‌کنند دست می‌یازند تا کالاهایی را که به اجبار به‌گرانی خریده‌اند به کم‌ترین بها بفروشند و بدین‌سان خسارت میان دو معامله به سرمایه‌ی ایشان باز می‌گردد. گاهی این شیوه را فرمانروایان دولت درباره‌ی همه‌ی اصناف و بازرگانان مقیم شهر به‌کار می‌برند و با بیگانگانی که از کشورهای دیگر کالا وارد می‌کنند و همه‌ی بازاریان و کلیه‌ی دکانداران؟ از قبیل کسانی‌که مواد غذایی و انواع میوه‌ها می‌فروشند، و صنعتگرانی که ابزار و اثاث خانه می‌سازند به همین طریق رفتار می‌کنند.

خسارت یادشده دامن‌گیر همه‌ی اصناف و طبقات می‌شود و این شیوه را به کرّات درباره‌ی کالاها معمول می‌دارند و به سرمایه‌های مردم نقصانی فاحش راه می‌یابد، پس مردم هیچ راه گریزی نمی‌بینند جز اینکه دست از دادوستد و پیشه‌وری بردارند؛ زیرا سرمایه‌های آنان فدای جبران سودهای فرمانروایان دولت می‌شود و کسانی که از نواحی و کشورهای دیگر برای خرید و فروش کالاها بدان شهر می‌آمدند بدین سبب از آمدن بدان شهر خودداری می‌کنند و در نتیجه بازارها کاسد، و کسب معاش برای رعایا دشوار می‌شود؛ زیرا بیشتر وسیله‌ی معاش آنان از خریدوفروش کالاها تأمین می‌شود و هرگاه بازارهای دادوستد تعطیل باشد رعایا از لحاظ معاش دچار مضیقه و تنگدستی می‌شوند و خراج‌ستانی سلطان نیز نقصان می‌پذیرد یا به‌کلّی از بین می‌رود؛ زیرا چنانکه یاد کردیم قسمت عمده‌ی خراج او از اواسط دوره‌ی فرمانروایی دولت و پس از آن است که باج‌های گوناگون بر کالاها وضع می‌شود و این روش به واژگون شدن دولت و تباهی اجتماع شهرها می‌انجامد و آسیب و خرابی آن به تدریج به دولت راه می‌یابد و این‌گونه فساد و خرابی هنگامی است که وسایل و اسباب مردم را از آنان می‌ربایند و آثار آن نمایان نیست، ولی اگر آن‌ها را مفت و بلاعوض بگیرند و به مال و نوامیس و جان و محصول آنان تجاوز کنند آن وقت ناگهان به خلل و فساد منجر می‌شود، و به سرعت دولت واژگون می‌شود؛ زیرا هرج‌ومرجی از آن روی می‌دهد که به سقوط و سرنگون شدن دولت منتهی می‌شود.

باید دانست که موجب همه‌ی این مفاسد نیاز دولت به ازدیاد ثروت است؛ زیرا دولت به مرحله‌ی ناز و نعمت و تجمّل‌خواهی می‌رسد و در نتیجه مخارج فرمانروایان آن فزونی می‌یابد و رقم بزرگی را تشکیل می‌دهد که به هیچ‌رو با میزان درآمد دولت بر وفق قوانین معمولی برابری نمی‌کند؛ از این‌رو، ناچار می‌شوند برای توسعه‌دادن خراج به عناوین و اسامی گوناگون باج‌های تازه از مردم بگیرند تا از این راه درآمد و هزینه‌ی دولت را متعادل کنند. ولی با همه‌ی این‌ها وسایل ناز و نعمت و تجمّل همچنان توسعه می‌یابد و بر مخارج آنان میافزاید و نیاز دولت به گرفتن ثروت مردم بیشتر می‌شود و دایره‌ی مرزهای دولت کوچک و تنگ می‌شود تا سرانجام به کلّی محو شود، و آثار آن هم از میان می‌رود و جوینده‌ی آن بر دولت غلبه می‌یابد. و خدا تقدیرکننده‌ی امور است.

برگرفته از فضای مجازی