شعار سال: زینب شریفی دکترای ارتباطات و پژوهشگر روزنامه نگاری محیط زیست در بیان معرفی کتابش به شفقنا رسانه می‌گوید: قرار است کتاب «روزنامه نگاری محیط زیست» در ۲۱۲ صفحه توسط دفتر مطالعات و برنامه ریزی رسانه‌ها چاپ شود. مهمترین هدف نوشتن کتاب روزنامه نگاری محیط زیست این است که منبعی در مورد این رشته در دسترس علاقه‌مندان به فعالیت در حوزه محیط زیست و رسانه قرار گیرد. در سال‌های اخیر مطالب پراکنده زیادی در حوزه محیط زیست و رسانه کار شده است و اساتید ارتباطات ایران صحبت‌های خوبی در کلاس‌های درس در مورد لزوم توجه ویژه به رشته روزنامه نگاری محیط زیست می‌کنند. اما منبعی که هم تئوری و هم به طور عملی خبرنگاری محیط زیست را به دانشجویان، خبرنگاران، فعالان رسانه‌ای و فعالان محیط زیست معرفی و آموزش دهد، وجود نداشت. این در حالی است که در جهان بیش از دو دهه است که به این رشته پرداخته اند و انواع دوره‌ها و کارگاه‌های مختلف در دانشگاه‌ها و دپارتمان‌های مختلف روزنامه نگاری و ارتباطات کشور‌های مختلف از آمریکا گرفته تا هندوستان برگزار می‌شود و هر کشور چالش‌ها و معضلات زیست محیطی خود را به دانشجویان رشته ارتباطات و خبرنگاری آموزش می‌دهد.

مولف کتاب «روزنامه نگاری محیط زیست» به معرفی مخاطبان این کتاب می‌پردازد و می‌گوید: مخاطبین اصلی کتاب دو گروه اصلی هستند. گروه اول فعالان محیط زیست که اطلاعات غنی در مورد مشکلات و موضوعات مختلف محیط زیست دارند و می‌خواهند با یادگیری اصول روزنامه نگاری به ویژه خبرنویسی و یادداشت نویسی، اطلاعات خود را به اشتراک بگذارند و در حل مشکلات و ارتقای سواد زیست محیطی شهروندان نقش داشته باشند. گروه دوم، خبرنگارانی که به نویسندگی تخصصی و فعالیت بیشتر در حوزه خبری محیط زیست علاقه دارند. این کتاب در این زمینه می‌تواند برای آن‌ها چراغ راهنمایی باشد تا با کسب مهارت‌های بیشتر، بر اطلاعات تخصصی خود بیفزایند. بین این دو گروه یک دسته فرعی هم داریم که افراد مبتدی و تازه‌کار هستند که باید ویژگی‌های هر دو گروه را به دست بیاورند تا تبدیل به خبرنگار محیط زیست شوند. اینکه هر گروه چه آموزش‌هایی را باید بگذرانند به‌صورت نمودار در کتاب آمده است.

شریفی با بیان اینکه کتاب در هشت فصل، چهار مقوله اصلی از جمله «معیار‌های عمومی روزنامه نگاری»، «معیار‌های تخصصی»، دانش حقوقی «محیط زیست و روزنامه نگاری» و «دانش محیط زیست» (به ویژه اصطلاحاتی که یک خبرنگار محیط زیست باید بداند تا بتواند با مسئولان مصاحبه موفقی داشته باشد) را مورد موشکافی قرار داده است، می‌گوید: خوانندگان در فصل اول کتاب با پیشینه روزنامه نگاری محیط زیست در جهان و ایران آشنا می‌شوند. فصل دوم به ارکان روزنامه نگاری محیط زیست از جمله وظایف روزنامه‌نگاران محیط زیست و تمایز خبرنگار این حوزه با دیگر حوزه‌های خبری می‌پردازد. در ادامه، روزنامه نگاری علمی که پایه اصلی روزنامه نگاری محیط زیست است، تشریح می‌شود.

او ادامه می‌دهد: در فصل چهارم کتاب، معیار‌های بین‌المللی روزنامه نگاری محیط زیست شامل معیار‌های عمومی و معیار‌های تخصصی توضیح داده می‌شود و آخر فصل تمرین‌ها و گزارش‌هایی از خبرنگاران محیط زیست به‌عنوان‌مثال و نمونه برای خواننده ارائه‌شده است تا با بررسی دقیق آن‌ها این معیار‌ها را فراگیرد. یک «فرم یا چک‌لیست» برای خبرنگاران طراحی‌شده که ۱۵ معیار تخصصی و عمومی را در گزارش خود کنترل کنند. البته لزوماً همه گزارش‌های زیست محیطی نبایست همه این معیار‌ها را داشته باشند، اما اگر تلاش کنند همه موارد «چک لیست» را رعایت کنند، مسلماً به گزارش حرفه‌ای و مؤثر نزدیک‌تر خواهند شد. فصل پنجم به مدل بومی رشته روزنامه نگاری محیط زیست می‌پردازد. مدلی که می‌تواند راهنمای اساتید و کارشناسانی باشد که بخواهند رشته روزنامه نگاری محیط زیست و یا گرایش «رسانه و محیط زیست» را در دانشگاه‌ها راه‌اندازی یا تدریس کنند. فصل ششم کتاب مربوط به آشنایی با بخش‌های مختلف سازمان حفاظت محیط زیست کشور و اهداف این بخش‌هاست. زیرا، نمی‌توان بدون دانستن اهداف و وظایف مسئولان مربوطه از آن‌ها برای بهبود چالش‌های زیست محیطی در استان‌های مختلف کشور و حفاظت محیط زیست برای نسل‌های آینده مطالبه گیری کرد. دو فصل پایانی کتاب چکیده‌ای از قوانین و مقررات مربوط به محیط زیست و اصطلاحات و عباراتی است که ضرورت دارد یک خبرنگار متخصص از آن‌ها آگاه باشد، ارائه می‌شود.

معیار‌های عمومی و تخصصی که در «فرم یا چک لیست» مورد نظر شما ارائه‌شده‌اند، شامل چه مواردی هستند؟ این پژوهشگر روزنامه نگاری محیط زیست پاسخ می‌دهد: ۱۵ آیتمی که یک گزارشگر حرفه‌ای محیط زیست در اخبار و به ویژه گزارش‌های خود باید به آن‌ها توجه کند شامل فرایندمداری، ارائه سند و مدرک، استفاده از نمودار و نقشه، ارائه نکات بکر و جدید، استفاده از نظر کارشناسان مستقل، بیان اثرات مثبت و منفی سوژه، استفاده از نظر اساتید دانشگاه، تعدد منابع خبری، ارائه اطلاعات تخصصی محیط زیست به زبان ساده، بیان ارتباط سوژه با دیگر مناطق جغرافیایی، ارائه راهکار و پیشنهاد، نوشتن سابقه خبری، بیان پیامد‌ها و عواقب موضوع و مهم‌تر از همه این‌ها بیان مطالب به زبان ساده، روشن و درواقع زبان عمومی مردم است.

او به بیان تعریفی از روزنامه‌نگار محیط زیست و ویژگی‌های موردنیاز خبرنگاران این حوزه می‌پردازد و می‌گوید: قبل از هر چیز باید تأکید کنم ویژگی اصلی خبرنگار محیط زیست داشتن «عینک محیط زیست» بر چشم است. یعنی همه‌چیز را از دید محیط زیست ببیند و ارزیابی کند. مانند شخصی که عینکی با شیشه سبز یا زرد یا آبی به چشم زده باشد. به این معنا که همه رویداد‌ها را متفاوت‌تر از افراد عادی ببیند و با دید محیط زیستی ارزیابی کند و برای پرسش‌های خود چرایی و چگونگی را بررسی کند و به دنبال پاسخ باشد و در ادامه بگویم که طبقه‌بندی‌های مختلفی از خبرنگاران محیط زیست شده است. اینکه خبرنگار محیط زیست چه کسی می‌تواند باشد و چه ویژگی‌هایی دارد. در یکی از دسته بندی‌ها چهار گروه خبرنگار محیط زیست تعریف شده است. خبرنگار محیط زیستی که فقط منتشر کننده رویداد‌های محیط زیست است. خبرنگاری که خود محقق و مفسر است و هر ادعایی را منتشر نمی‌کند و حتی برخی ادعا‌ها و اظهارنظر‌های غیرعلمی را زیر سؤال می‌برد. خبرنگار محیط زیستی که تأکید بر اطلاعاتی دارد که از طرف مردم دریافت می‌کند و زیاد در قیدوبند دیدگاه‌های مسئولان و کارشناسان نیست؛ و دسته آخر خبرنگاری که خود مبارز و فعال محیط زیست است. به نظر من، یک خبرنگار محیط زیست باید تلفیقی از ویژگی‌های بالا باشد. هم متعهد و هم مشارکت‌جو و محقق. ضمن اینکه یک خبرنگار محیط زیست نیز مثل سایر خبرنگاران دیگر حوزه‌های خبری باید همه ویژگی‌های حرفه‌ای و عمومی یک روزنامه‌نگار را داشته باشد که مهمترین آن‌ها در فصل دوم کتاب آمده است.

مولف این کتاب به بیان ارزیابی خود از وضعیت روزنامه نگاری محیط زیست در ایران و جهان می‌پردازد و می‌گوید: در جهان بیش از دو دهه است که روزنامه نگاری محیط زیست را به رسمیت می‌شناسند و با برگزاری دوره‌ها و کارگاه‌های مختلف برای دانشجویان روزنامه نگاری و ارتباطات تلاش کرده‌اند که بر رویداد‌های محیط زیست به ویژه گرمایش زمین و آلودگی‌های صنعتی و دیگر موضوعات مرتبط تأثیر بگذارند. سایت جامعه روزنامه‌نگاران محیط زیست (SEJ) همیشه فعال است و برنامه‌های مختلفی برگزار می‌کند. بورس‌های متنوعی برای داوطلبان از سراسر جهان دارد. همچنین، در جهان، کتاب‌های مختلفی از شرایط کشور‌هایی که محیط‌زیست شان بیش از سایر مناطق در معرض تخریب است، منتشرشده است. بااین‌وجود، هنوز منابع پژوهشی و درسی برای این رشته در جهان کم است و جستجو‌های همیشگی، ما را به یک سری مقالات و کتاب‌های تکراری می‌رساند. درواقع، این رشته به‌عنوان یکی از گرایش‌های روزنامه نگاری هنوز نوپاست. شاید یکی از دلایل عمده نبود منابع تحقیقی، محلی بودن معضلات محیط زیست در هر منطقه است و حتی سرفصل‌ها و سیلابس درسی دانشگاه‌های مختلف مبتنی بر مشکلات زیست محیطی همان شهر و منطقه است. ولی به طور کلی، خبرنگاران محیط زیست در اقصی نقاط جهان همان مشکلاتی را دارند که خبرنگاران محیط زیست ایران دارند. یکی از مهمترین مشکلات خبرنگاران محیط زیست چه در ایران و چه خارج آن بی توجهی سیاستمداران و مسئولان به بحث محیط زیست است. محیط زیست در برنامه ریزی‌ها و سیاست گذاری‌ها اولویت نیست و همین یک نکته بر تمام ابعاد دیگر از جمله آموزش و پرورش خبرنگاران زبده و ماهر در این حوزه تاثیر می‌گذارد.

او ادامه می‌دهد: حالا در ایران همین تلاش برای گردآوری محتوا و پرورش خبرنگار محیط زیست زیاد نیز وجود ندارد. بااینکه یکی از کشور‌هایی هستیم که معضلات زیست محیطی متعددی داریم، اما هنوز در دانشگاه‌ها گرایشی به عنوان روزنامه نگاری محیط زیست راه اندازی نشده است. یک انجمن روزنامه نگاران محیط زیست ایران اعلام موجودیت کرد، اما خبری از فعالیت هایش نیست. هنوز سرویس خبری محیط زیست در رسانه‌های خود نداریم و همچنان، با کمبود خبرنگار محیط زیست روبرو هستیم. نه اینکه خبرنگار محیط زیست حرفه‌ای نداشته باشیم، داریم و خیلی هم تلاش می‌کنند که مشکلات و مسائل این حوزه را منعکس کنند، اما تعدادشان کم و انگشت شمار است. همین تعداد کم نیز در برخی رسانه ها، حوزه‌های خبری دیگر را پوشش می‌دهند و تمرکزشان تنها بر محیط زیست نیست. برخی نیز کاملاً از حوزه محیط زیست خارج شده اند و عملاً در حوزه‌های اقتصادی، سیاسی و اجتماعی در حال فعالیت هستند.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از خبرگزاری شفقنا، تاریخ انتشار: 23 تیر 1399، کد خبر: 499978،  www.media.shafaqna.com