شعار سال: ماه محرم امسال با شیوع کرونا در کشور و لزوم رعایت پروتکل‌های بهداشتی، با برخی محدودیت‌ها در مراسم‌های عزاداری سیدالشهدا (ع) همراه شده است. بهره‌گیری از فضای مجازی و رسانه‌های برخط برای عزاداری و رساندن پیام عاشورا، از مواردی است که برخی از اهالی رسانه و کارشناسان مذهبی آن را پیشنهاد داده‌اند. اما آیا این رسانه‌ها ظرفیت برگزاری مراسم‌های آیینی چون عزاداری ماه محرم را دارند؟

 

مصطفی آجرلو، دکتری فرهنگ و ارتباطات معتقد است که شتاب تکنولوژی و سرعت اپلیکیشن ها و رسانه‌های برخط و نیز محدودیت های کرونایی، بر نوع نگاه و انگاره‌های بسیاری از افراد نسبت به مناسک مذهبی اثری متقابل و دیالکتیک می‌گذارند. یعنی هم رسانه‌ها دچار تغییراتی بر این مناسک شده‌اند و هم این مناسک تغییری بر نوع استفاده رسانه‌ها گذاشته‌اند.

آجرلو در این باره به شفقنا رسانه می‌گوید: برای پرداختن به پیام عاشورا و رسانه باید به‌صورت جدا درباره رسانه‌های آنلاین، صداوسیما، شبکه‌های اجتماعی و… صحبت کرد چون ماهیت و فلسفه وجودی هرکدام متفاوت است. با این حال اگر ما بحثمان را به فعالیت در بستر وب و شبکه‌های اجتماعی محدود کنیم، باید بگویم دارای ویژگی‌های خاص و نوعی شتاب دهندگی جهت استفاده مردم هستند.

او توضیح می‌دهد: در محرم و مناسک دینی نوعی همزیستی، همکاری، تعاملات مردم و حکومت یکسری از مفاهیم، معانی و رفتار اجتماعی مردم، خودبه‌خود رشد دهنده اجتماع بود و به صمیمیت‌ها و تعاملات کمک می‌کرد. طبیعتاً این اتفاق در اپلیکیشن ها و مجازی کردن مراسم‌ها نمی‌افتد. اما با این حال در ایام محرم به دلیل همه‌گیری کرونا، محدودیت‌هایی وجود دارد و مردم برای حفظ جانشان مکلف هستند تا از تردد در اجتماعات پرهیز کنند و تا حد امکان در خانه بمانند. بنابراین به‌عنوان یک وجه ناگزیر می‌توان برای مراسم‌های محرم از شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های آنلاین استفاده کرد. اگرچه این رسانه‌ها در شرایط عادی جایگزین خوبی نیستند. اما شاید بهترین گزینه برای جایگزین موقت در شرایط بحرانی همه‌گیری کرونا باشند.

او با اشاره به مجازی شدن کلاس‌های درس و میزان تأثیر آن‌ها نسبت به کلاس‌های حضوری می‌گوید: اگر بخواهیم میزان اثرگذاری کلاس‌های مجازی را با کلاس‌های حضوری مقایسه کنیم متوجه می‌شویم که خود کلاس در اثرگذاری آن موضوعیت دارد. به عبارتی حضور رسمی دانشجو و استاد در کلاس، ارتباطات چهره به چهره، دیالوگ‌های رفت و برگشتی، بازخورد گرفتن‌ها و… در اثرگذاری کلاس درس نقش دارند. این در حالی است که چنین ویژگی‌هایی در کلاس‌های مجازی نیست.

این استاد ارتباطات در ادامه به مجازی شدن مراسم‌های محرم اشاره می‌کند و می‌گوید: اگر برگزاری مجازی کلاس را به نحوه برگزاری عزاداری محرم و انتقال پیام عاشورا تعمیم دهیم در نگاه اول شاید میسر باشد ولی باید بگویم که ماهیت رسانه و شبکه‌های اجتماعی صرف‌نظر از محتوا، تغییراتی بر رفتار فرد می‌گذارد. یعنی افراد به واسطه همراهی‌شان با این وسایل ارتباطی تغییرات رفتاری در عرصه اجتماعی و فردی پیدا می‌کنند. تصمیم به انتشار پیام عاشورا و برگزاری مراسم‌های آنلاین در این شبکه‌ها، ماهیت اصلی این رسانه‌ها را از بین نمی‌برد. با این حال در شرایط فعلی ناچاریم یک نوع زیست متفاوتی را تجربه کنیم. چرا که محدودیت‌ها و معذوریت‌های بهداشتی وجود دارد و نیاز است تا مراقبت‌های لازم برای جلوگیری از شیوع این بیماری و آلوده نشدن خود و دیگران انجام شود.

آجرلو معتقد است که شتاب تکنولوژی و سرعت اپلیکیشن ها و رسانه‌های برخط و نیز محدودیت های کرونایی، بر نوع نگاه و انگاره‌های بسیاری از افراد نسبت به مناسک مذهبی اثری متقابل و دیالکتیک می‌گذارند. یعنی هم رسانه‌ها دچار تغییراتی بر این مناسک شده‌اند و هم این مناسک تغییری بر نوع استفاده رسانه‌ها گذاشته‌اند.

او در پایان می‌گوید: همچنان که مراسم‌های مجازی محرم قوت می‌گیرند باید حواسمان باشد که از اصل این برنامه‌ها (به‌صورت حضوری) غفلت نکنیم و تا حد امکان با رعایت پروتکل‌های بهداشتی محکم این مراسم‌ها را برای برقراری ارتباطات حسی و انتقال پیام عاشورا به نحو احسن برگزار کنیم. با این حال من معتقدم که مراسم‌های مجازی محرم نمی‌تواند جای مراسم‌های حضوری را بگیرد ولی در شرایط همه‌گیری کرونا بهترین راهکار موقت جایگزین هستند.

 

شعارسال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از پایگاه بین المللی شفقنا، تاریخ انتشار: 5 شهریور 1399، کدخبر: 503832، www.shafaqna.com