براساس اطلاعات ارائه شده درحال حاضر ایران در 15 مخزن و 28 میدان نفت و گاز با کشورهای همسایه یعنی عراق، کویت، عربستان، قطر، امارات و عمان دارای مخازن اشتراکی است که بخشی از آن در خشکی و عمده آن در دریاست. مخازن مشترک خشکی ایران با کشور عراق است. در طول مرز مشترک ایران و عراق 5 مخزن نفتی نفت شهر(سابقاً نفت شاه)، دهلران، پایدار غرب، آزادگان و یادآوران (سابقاً حسینیه-کوشک) وجود دارد. 10 میدان باقی مانده آبی با کشورهای همسایه خلیج فارس مشترک است. میدان گازی آرش تنها میدان مشترک ایران با کشور کویت در آب های خلیج فارس است. میادین نفتی اسفندیار، روزان، فرزاد (A) و فرزاد (B) با کشور عربستان مشترک است.

میدان گازی فوق عظیم پارس‌جنوبی که در ادامه به میدان شمال تبدیل می‌شود با کشور قطر مشترک است؛ این میدان بزرگترین و مهم‌ترین میدان اشتراکی ایران و دنیا است.

مخازن سلمان، فرزام ونصرت از مخازن مشترک ایران با امارات متحده عربی است. تنها میدان مشترک ایران و عمان میدان گازی هنگام است. بزرگترین میدان گازی مشترک دنیا (پارس جنوبی- شمال قطر) در بخش قطری 20 سال زودتر از بخش ایرانی اکتشاف و به بهره‌برداری رسیده است. همچنین در حال حاضر امارات متحده عربى از میدان مشترک سلمان و عربستان از میدان مشترک فروزان بیش از دو برابر ایران برداشت مى کنند.

* ‌وضعیت ما در هر یک از میادین مشترک چگونه است؟

با توجه به اینکه اطلاعات مربوط به تولید از میادین نفت و گاز بخصوص میادین مشترک برای کشورها محرمانه تلقی می‌شود، آمار دقیقی دراین باره وجود ندارد. اما طبق اطلاعات ارائه‌شده از سوی مراجع مختلف هم‌اکنون دربرداشت از میادین مشترک کشورهای رقیب پیش هستند. هرچند که تازه‌ترین آمارهای ارائه شده از برنامه‌های اولویت‌دار صنعت نفت کشورمان دورنمای امیدوارکننده‌ای را ترسیم می‌کند. به طوری که حتی در برخی از میادین توانسته‌ایم از رقیب سبقت نیز بگیریم.

برپایه اطلاعات جسته و گریخته موجود درمیدان فروزان که مشترک بین ایران و عربستان است در سال ١٩٧٨ از این میدان 180 هزار بشکه نفت تولید می‌کردیم. اما اکنون بعد از چهار دهه از شروع فعالیت این میدان، در طرح‌های توسعه، تجهیزات به‌روز نشده و در‌نتیجه درحال‌حاضر میزان برداشت عربستان ٩برابر ایران است. اکنون عربستان 405 هزار بشکه و ایران حدود ٤٥ هزار بشکه برداشت دارد. این میدان، ‌میدانی است که می‌تواند نفت بسیار مناسب با «آی‌پی» 30 تا ٣١ تولید کند که همه دنیا طالب این نفت هستند. در پارس جنوبی هم همواره از قطر عقب بوده‌ایم، برای مثال در لایه‌های نفتی پارس جنوبی روزانه 50 هزار بشکه برداشت می‌کنیم و قطر 450 هزار بشکه. ممکن است در گاز خیلی تفاوت نداشته باشیم؛ اما در نفت این فاصله زیاد است. میدان آرش؛ میدان مشترک بین ایران، کویت و عربستان است. سهم گاز ایران از میدان آرش 70 میلیون بشکه میعانات گازی و ٤٢ میلیون بشکه نفت است؛ اما عملیات اکتشاف را یا شروع نکرده‌ایم یا در حد خیلی پایینی هستیم و طرف دیگر با تکنولوژی‌های روز این کار را انجام می‌دهد.

میدان نفتی یادآوران یکی از میدان‌های مشترک بین ایران و عراق است، عراقی که چندی پیش در جنگ بوده و اکنون هم با مشکلات زیادی درگیر است، درحال‌حاضر از ما جلوتر است. در این میدان تقریباً روزانه حدود 20 هزار بشکه نفت تولید می‌کنیم، درحالی‌که قرار بوده 300هزار بشکه نفت تولید کنیم. شرکت‌های چینی طرف قرارداد ما بودند؛ اما عملاً کار نکردند و چاه‌هایی را که باید حفر می‌کردند، حفر نکردند. از طرف دیگر عراقی‌ها بشدت کار انجام می‌دهند، شرکت‌های اروپایی در آنجا مشغول به کار هستند. بزودی هم برداشت زیادی خواهند داشت. میدان‌ نفتی فرزاد بین ایران و عربستان مشترک است که آنجا هم عربستان برداشت بیشتری از ایران دارد. شرکت ملی نفت ایران در سال ٨٩ گزارشی منتشر کرد که براساس آن برداشت عربستان از چهار میدان نفتی مشترک با ایران بیش از 10 برابر ایران است؛ یعنی عربستان 405هزار بشکه هیدروکربن و ایران فقط ٤٢هزار بشکه برداشت کرده‌اند. عراق نیز در برداشت از میادین مشترک، بیش از دو برابر از ایران جلوتر است. این کشور از ١٢ میدان مشترک نفتی با ایران، روزانه ٢٩٥هزار بشکه برداشت می‌کند حال آنکه برداشت روزانه ایران 130 هزار بشکه است. میدان‌های مشترک دیگر هم چنین وضعیتی دارند. در میدان‌های مشترک واقعاً کاری انجام نداده‌‌ایم.

* آینده روشن است

با وجود تلاش‌های فراوان همواره میزان برداشت کشورهای رقیب از این میادین مشترک بیش از ایران بوده است. البته میزان برداشت در برخی از دوره‌ها پیشرفت قابل قبولی داشته و دربرخی از دوره‌ها پسرفت داشته است. بدین ترتیب درشرایطی که تولید و برداشت از میادین مشترک از دهه 70 شمسی در اولویت برنامه‌های صنعت نفت قرارگرفت و دراین زمینه توفیقات قابل‌توجهی به دست آمد و حتی برداشت ایران در میدان گازی پارس جنوبی از قطر پیشی گرفت ولی در دولت‌های نهم و دهم به دلایل مختلفی از جمله عدم سرمایه‌گذاری یک بار دیگر تولید از میادین مشترک افت کرد.

اکنون نیز با وجودی که دولت یازدهم برنامه‌های دقیقی برای افزایش تولید از میادین مشترک نفت و گاز با سایر کشورها دارد ولی همچنان دراین بخش عقب افتادگی‌هایی مشاهده می‌شود که ریشه آنها به سال‌ها قبل بازمی گردد. به طور قطع درکنار تمرکز بر میادین مشترک و اولویت‌بندی آنها تصویب و تأیید قراردادهای جدید نفتی نیز می‌تواند دراین بخش گره گشا باشد. تجربه کشوری مانند عراق که هم‌اکنون در برداشت از میادین مشترک خود از ایران پیش است نشان می‌دهد که قراردادهای آن برای جذب سرمایه‌گذاران خارجی جذاب‌تر از ایران بوده و اکنون با ارائه قراردادهای جدید از سوی تهران انتظار می‌رود که کفه ترازوی رقابت به نفع ایران سنگینی کند.

* اقدامات ضربتی دولت یازدهم

برای جبران عقب ماندگی بزرگی که در میادین مشترک نفت و گاز وجود دارد، دولت یازدهم تمام داشته‌های خود در صنعت نفت اعم از منابع مالی و تجهیزاتی را در این میادین متمرکز کرد. ایران حدود 150 دکل حفاری دارد که در حال حاضر حدود نیمی از این تعداد در میادین مشترک مشغول به کار هستند. در آغاز کار دولت یازدهم که برخی از این میدان‌های مشترک فعالیت‌های توسعه نداشتند حدود 20 درصد دکل‌های حفاری کشور در این میادین مستقر بودند اما اکنون بالغ بر 50 درصد دکل‌های کشور در این میدان‌ها فعال هستند.

در دوره فعالیت دولت یازدهم میزان تولید و صادرات نفت خام نیز تغییرات مثبتی را تجربه کرده است. در بخش افزایش تولید نیز تولید نفت خام از ۲/۷ میلیون بشکه در روز متوسط تولید 5 ماهه نخست سال 1392 به ۳/۸ میلیون بشکه در روز در خرداد 1395 و نزدیک شدن به حدود میزان تولید پیش از تحریم‌ها افزایش یافته که به طور قطع بخشی از این افزایش تولید از میادین مشترک تأمین شده است. با توجه به اینکه ایران ده‌ها میدان نفتی مشترک با کشورهای همسایه دارد افزایش تولید از این میادین در صدر اولویت‌های وزارت نفت قرارگرفته است که تمرکز اصلی آن بر میادین مشترک نفتی غرب کارون قرار دارد. دراین دوره میزان تولید از میادین مشترک غرب کارون از حدود 70 هزار بشکه در مرداد 92 به حدود 210 هزار بشکه در خرداد 95 رسیده که این میزان تا پایان سال 95 به بیش از 260 هزار بشکه خواهد رسید. بهره‌‌برداری کامل از فازهای 12، 15 و 16 و 17 پارس جنوبی که جمعاً حدود 160 میلیون مترمکعب در روز به ظرفیت پالایشی و حدود 140 میلیون مترمکعب به ظرفیت تولید گاز کشور افزود یکی از مهم‌ترین اقدامات دولت یازدهم دراین بخش بود که همچنان و تا بهره برداری کامل از فازهای در دست اجرا ادامه خواهد داشت.

بدین ترتیب میزان برداشت گاز از میدان پارس جنوبی که در سال 1391 به طور متوسط برابر با 241 میلیون متر مکعب در روز بود، در سال 1394 با حدود 50 درصد افزایش به رقم 356 میلیون متر مکعب بالغ شد و سهم برداشت گاز از این میدان نسبت به کل تولید گاز از 7/38 درصد در سال 91 به 50 درصد در سال 1394 افزایش یافت.

با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از روزنامه ایران، صفحه 6، تاریخ انتشار: پنجشنبه 1 مهر 1395، شماره : 6317 .