جمعه ۳۱ فروردين ۱۴۰۳ - 2024 April 19 
یک داستان نویس ایرانی با بیان اینکه خریدن و خواندن رمان ایرانی، درست مثل خریدن و استفاده از شلوار ایرانی است، گفت: استقبال از رمان ایرانی مثل حمایت از کالای ایرانی است. منتها اینجا مراد از کالا، سخت‌افزارش نیست، بلکه نرم افزارش است؛ به لحاظ نرم‌افزاری، خریدن و خواندن رمان ایرانی، یعنی حمایت از نویسنده ایرانی و از فکر و فرهنگ ایرانی.
شعار سال: کتاب همیشه برای بشر راهی برای ورود به دنیای جادویی بوده، دنیایی که شاید هیچ وقت امکان تجربه آن برایش میسر نباشد، خصوصا قصه‌ها و رمان‌ها. در این سال‌ها در بیشتر مواقع سرانه مطالعه رمان‌های خارجی بیش از رمان‌های ایرانی بوده است. دلایل بسیاری برای استقبال کمتر از رمان‌های ایرانی در سال‌های اخیر مطرح شده است، اما سوال این است که چرا رمان ایرانی نمی‌خوانیم؟
با نگاهی به فهرست پرفروش‌هایی که ناشران، کتابفروشان و موسسات پخش کتاب ارائه می‌دهند، به‌ویژه در حوزه ادبیات داستانی، می‌توان به راحتی متوجه شد که عمده استقبال مخاطبان از آثار نویسندگان خارجی است. در این سال‌ها عوامل مختلفی را برای موضوع برشمردند، اما در این سال‌ها رمان‌نویسان ایرانی تلاش کرده‌اند که راهی برای افزایش کیفیت آثارشان بیابند، ولی با این وجود همچنان استقبال از رمان‌های خارجی بیش از رمان‌های ایرانی است.
مشیت علایی، منتقد ادبی و مترجم در این‌باره دو دلیل را برشمرد و گفت: این موضوع شاید به دو دلیل باشد؛ همان‌طور که گفتم رمان خارجی ۲۰۰ سالی زودتر از رمانی ایرانی و آسیایی شروع به کار کرده و پختگی بیشتری از نظر زبان و مباحث در داستان‌نویسی مطرح است که برای خواننده ممکن است جذاب‌تر باشد. دلیل دوم این است که تمایل به موضوعات غیرخودی و اروپایی همیشه وجود داشته؛ مثلا اتومبیل خارجی را بهتر می‌پسندد، البته قالی خارجی را نمی‌پسندد، چون قالی اینجا اصالت بیشتر و بهتری دارد، اما چیز‌هایی که برای فرهنگ غرب است مانند اتومبیل، یخچال و داروی خارجی، آن‌ها را بیشتر می‌پسندد که حق هم دارد. البته بخشی هم به تعبیر آل‌احمد غرب‌زدگی است.
این مترجم افزود: در واقع رمان خارجی سابقه بیشتری دارد و این سابقه برایش اعتبار می‌آورد و مخاطب ایرانی غول‌هایی مانند امیل زولا، بالزاک و تولستوی را می‌بیند که در اینجا نمی‌شود کسانی را در آن حد مطرح کرد و یا تعدادشان زیاد نیست وگرنه کسانی را، چون صادق هدایت، سیمین دانشور، احمد محمود، هوشنگ گلشیری و محمود دولت‌آبادی داریم. دلیل دیگر این است که از نظر مخاطب جنس خارجی مرغوب‌تر و تاحدی موثر است. صحبت مدرن یا پست‌مدرن می‌شود طبیعتا مدرنیسم ماهیت غربی دارد و در نتیجه نویسندگان خارجی بهتر می‌توانند به ما از آن تجربه بدهند تا این که کسی بیاید و تقلید کند و رمان مدرن بنویسد پس خواننده از برخی جهات حق دارد. البته گاهی هم ممکن است به خاطر خودکم‌بینی و بزرگ‌بینی فرهنگ غربی باشد.
اما کارشناسان معتقدند که دلایل بسیاری برای خواندن رمان‌های ایرانی وجود دارد.
کامران محمدی، داستان‌نویس در این‌باره گفته است: خریدن و خواندن رمان ایرانی، درست مثل خریدن و استفاده از شلوار ایرانی است. حمایت از کالای ایرانی است. منتها اینجا مراد از کالا، سخت‌افزارش نیست، چرا که از نظر سخت‌افزار، برای ناشر به عنوان تولیدکننده کالا، فرقی نمی‌کند و درنهایت سخت‌افزار هر دو را او تولید کرده است. اما به لحاظ نرم‌افزاری، خریدن و خواندن رمان ایرانی، یعنی حمایت از نویسنده ایرانی و از فکر و فرهنگ ایرانی.
او همچنین با اشاره به تفاوت ذاتی رمان‌های داخلی و خارجی افزود: رمان همان‌طور که همه می‌دانیم، آیینه تمام‌نمای فرهنگ و اندیشه جوامع است؛ بنابراین ما خیلی وقت‌ها با خواندن رمان‌ها، درک عمیق‌تری از جامعه‌مان به دست می‌آوریم. رمان امروز، در شکل ایده‌آلش، بازاندیشی هنرمندانه‌ای است از دغدغه‌ها و مسائل انسان امروز در جامعه امروز؛ بنابراین اگر کتابخوان ایرانی، علاوه بر رمان‌های بزرگ جهان و شاهکار‌های گذشته و حال (که قطعاً خواندن‌شان حق اوست و حتی از جهاتی وظیفه‌اش) آثار داخلی را نیز مطالعه کند، احتمالاً به درک بهتری از خودش، جامعه‌اش و جایی که ایستاده است خواهد رسید.
ابراهیم دمشناش، داستان‌نویس، نیز دلایلی برای خواندن رمان ایرانی دکر کرد و گفت: خواندن رمان صرفا جنبه سرگرمی ندارد، هرچند سرگرمی بخش ثابت ماجرا است و در دوره ما وجه سرگرمی اهمیت بیشتری پیدا کرده است. البته رسانه‌ها و هنر‌های دیگر قدرت سرگرم‌کنندگی بیشتری دارند؛ مثلا آثار سینمایی و هنر‌های دیگر از نظر وجه سرگرم‌کنندگی امکانات بیشتری دارند و دست‌شان باز است.
او با بیان اینکه ادبیات صرفا بعد سرگرم‌کنندگی نیست، گفت: ادبیات شناخت و معرفت انسان نسبت به خود و مسائلش هم هست، در واقع شکلی از حسب حال فردی و در مقام جمعی می‌تواند حسب حال اجتماعی باشد، پس از این لحاظ ضرورت دارد رمان ایرانی بخوانیم. ما اشرافی به ماهیت ادبیات خودمان نداریم. رمان چشم‌اندازی را پیش ما باز می‌کند تا مسائل و وضعیت نادیده را ببینیم و چیز‌هایی را که مورد غفلت قرار گرفته‌اند، بشناسیم. گاهی گرفتار وضعیت‌هایی می‌شویم که منشا‌شان را نمی‌دانیم، شاید به خاطر مغفول بودن و کنار گذاشتن وضعیت‌هایی است که درگیر آن‌ها هستیم؛ مسائل‌مان را کنار می‌گذاریم، نادیده می‌گیریم و فرافکنی می‌کنیم و سرپوش می‌گذاریم. به نظرم خواندن داستان ایرانی در شناخت ظرفیت‌های اجتماعی که درگیر آن هستیم، به ما کمک می‌کند.
این نویسنده خاطرنشان کرد: رمان ایرانی چشم‌اندازی را پیش چشم ما باز می‌کند تا خودمان را بهتر بشناسیم، اگر نخواهیم جنبه سرگرمی ماجرا را در نظر بگیریم. در عین حال رمان ایرانی صرفا مسائل سرگرمی هم نیست و بیانگر مسائل دیگری نیز هست که نباید از آن‌ها غافل شد. شهریار عباسی، داستان‌نویس، اما زبان را علتی برای خواندن زمان ایرانی دانست.
او گفت: اگر به رمان به عنوان یک اثر هنری و ابزاری برای تفکر و روشی برای اندیشیدن نگاه کنید، رمانی که به لحاظ زبان به زبانی که با آن صحبت می‌کنیم نوشته شده باشد، اهمیت بیشتری دارد. زبان ابزار مهمی است در اختیار انسان برای شناخت خود و محیط پیرامون و انسان‌های دیگر و به هر حال زبان‌هایی که مشترک هستند پیام‌های شناخت را راحت‌تر انتقال می‌دهند.
او با بیان اینکه واژه‌ها شکلی از گفتار برای بیان یک پدیده و موضوع هستند و بعد پیچیده‌تر شده و تشکیل جمله می‌دهند، افزود: زمانی که متن و رمانی به آن زبانی نوشته شود که زبان ماست این نوع پیام‌ها را به شکل دقیق‌تری می‌رساند تا متن و رمانی که در زبان دیگری نوشته شده و بعد ترجمه می‌شود؛ واژه‌هایی که مترجم جای آن‌ها می‌گذارد و هیچ‌گاه هم جایگزین دقیق و کاملی نیستند. می‌توان گفت زبان و ادبیات تاثیر دوسویه بر یکدیگر دارند، ادبیات زبان را غنی می‌کند و زمانی که زبانی غنی می‌شود انتظار ادبیات از آن بیشتر می‌شود. پس ارزش و تاثیر رمانی که به زبان اصلی می‌خوانید و آن را حس می‌کنید و با آن زبان می‌اندیشید و احساسات خود را بیان می‌کنید، خیلی بیشتر است.
عباسی سپس با اشاره به نزدیکی با داستان و رمان ایرانی از نظر زیست‌بوم و مسائل اجتماعی، گفت: فضایی که در داستان روایت می‌شود متعلق به زیست‌بوم شماست و شما می‌توانید ارتباط بیشتری با آن برقرار کنید؛ اسم‌هایی که در داستان هست، مکان‌هایی که در آن قصه روایت می‌شود، دغدغه‌ای که شخصیت داستان دارد و نوع رابطه‌ای که وجود دارد. این دو دلیلی را که بیان شد می‌توان از دلایل فنی دانست که باید رمان ایرانی خواند.
او دیگر دلیل خواندن رمان ایرانی را کارکردی دانست و افزود: اگر بناست زبان‌مان غنی شود و اندیشه‌مان پیشرفت کند باید بهای بیشتری به آن دهیم. اگر بناست ما هم در توسعه فرهنگ و ادبیات و هنر جهان و اندیشه جهان نقشی ایفا کنیم باید بنویسیم و خوانده شود و متنی که خوانده نشود گویی که نوشته نشده است و این موضوع زمانی معنا پیدا می‌کند که خوانده شود و تفکر و اندیشه و تصویر از شخص نویسنده به خواننده منتقل و درباره آن بحث شود. این‌ها اندیشه و فهم ما را از جهان می‌سازد و اگر بناست جایگاهی در جهان و حرفی برای گفتن داشته باشیم باید بنویسیم و بخوانیم و این موضوع تکثیر پیدا کند تا غنای اندیشه شکل بگیرد.
به هر روی شاید برخی رمان‌های ایرانی در مقایسه با آثار ترجمه‌شده که معمولا آثاری دستچین‌شده از بهترین‌ها هستند، در رتبه‌های پایین‌تری قرار بگیرند، اما بدون شک احساس نزدیکی بیشتری با آثار نویسندگانی خواهیم داشت که تجریبات مشابهی با آن‌ها داریم.
شعار سال؛ با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه ابتکار، تاریخ انتشار: ۱۳ اسفند ۱۳۹۹، کد خبر: ۱۷۱۳۸۳، www.ebtekarnews.com
برگزیده ها
ناشناس
۱۷:۰۱ - ۱۳۹۹/۱۲/۱۳
پاسخ
فرهنگ ما به شدت نزدیک تر هست به اینکه بخوایم رمان های ایرانی با درونمایه فرهنگی خودمون رو بخونیم