شعار سال: توماس اسپریگنز دانشمند نامی ایالات متحده و مدرس دانشگاه نظریه‌ای را مطرح کرد که به عنوان نظریه بحران نامگذاری شده است این نظریه دارای چهار مرحله است:

۱-شناخت مشکلات
۲- علت‌های بحران
۳- تبیین جامعه آرمانی
۴- راه حل
در نوشتار زیر سعی شده است با بررسی مختصرچند متفکر سیاسی در چارچوب این نظریه افکار و تفکرات این فیلسوفان سیاسی بررسی گردد.

منتسکیو

۱۸ ژانویه سال ۱۶۸۹ میلادی در نزدیکی شهر بردو فرانسه پسری به دنیا آمد که یکی از بزرگترین مردان سپهر اندیشه تمدن جهانی گشت. او را شارل دو منتسکیو نام نهادند. منتسکیو برای تحصیل به مدارس مذهبی میرود، اما روح سرکش او را این مدارس نمی‌تواند سیراب کند پس علوم دینی مسیحی را رها میکند و شروع به تحصیل در رشته حقوق میکند. جامعه فرانسه در زمانه او با فساد و استبداد در آمیخته بود که تجلی آن در نظام سیاسی فرانسه نمود پیدا کرده و عوارض ناپسندش در جامعه فرانسه به عینه مشاهده میگردید. عدم وحدت اجتماعی و فساد و تجملات فراوان دربار سلطنتی فرانسه بحران‌هایی بودند که در کتاب نامه‌های ایرانی منتسکیو به وضوح بیان شده است. منتسکیو در نامه‌های ایرانی بر استبداد سیاسی پادشاه و استبداد دینی پاپ حمله میکند و یکی از دلایل عدم وحدت اجتماعی و مذهبی در میان مردم فرانسه را همین استبداد می‌داند.

منتسکیو در کتاب دیگرش روح القوانین راه حل این مشکل را تفکیک قوا میداند. او با اندیشه عمیق خود بیان می‌کند اگر فرد یا هیاتی هم زمان هم توانایی وضع قانون و اجرای آن و حل اختلاف مردم و کیفر دادن اعمال غیرقانونی مردم را داشته باشد آن وقت همه چیز نابود می‌گردد. اینجاست که او حکومت استبدادی را حکومتی میداند که کل قدرت در یک فرد یا نهاد تجمیع شده باشد. فساد پاپ و کشیشان ذهن منتسکیو را مشغول کرده و مادی گرایی انان را همانند سیلابی میداند که جامعه فرانسه را به نابودی می‌کشاند. او در نامه‌های ایرانی هدف دین را خدمت به نوع بشر میداند که در جامعه روحانیون مسیحی به فراموشی سپرده شده است. او همانند ارسطو انسان را اجتماعی مینگرد برای همین سیستم نمایندگی را برای فرانسه مناسب میداند.

جان استوارت میل

سال ۱۸۰۶ میلادی در خانواده جیمز میل اسکاتلندی پسری به دنیا آمد که نام او را جان نهاده ند، اما دست تقدیر بر آن بود که جان به یکی از ستارگان سپهر اندیشه تمدن جهانی تبدیل گردد. تا انجا که نقل قولی از گلادستن نخست وزیر انگلستان در تاریخ به یادگار مانده که میگوید زمانی که جان استوارت میل در پارلمان سخنرانی می‌کند همیشه اینگونه احساس میکنم که پیغمبری شروع به صحبت کرده است.

جان استوارت میل بی پروا اعلام میکند هر بشری باید آزادی داشته باشد، اما او آنچنان هوشیار است که در ادامه می‌افزاید آزادی او نباید به آزادی دیگران لطمه‌ای وارد کند و لازم است که فرد آزاد از قانون‌هایی که هدف متعالی آن تامین همین آزادی برای دیگر همنوعان خود است اطاعت نماید. او آزادی بشر را در آزادی تفکر و انتشار آزادانه آن میداند و آن را آزادی اساسی بشر نام مینهد. او انتقاد‌های گسترده‌ای به دخالت دولت در اقتصاد میکند، زیرا اندیشه او در تفکرات لیبرالیسم قرن نوزده جلوه گر است. جان استوارت میل شجاعانه در کتاب رساله‌ای درباره آزادی مینویسد که تجاوز افکار عمومی بر آزادی فردی بسیار خطرناک‌تر از تجاوز سیاسی دولت است، زیرا تعدی دولت براساس قانون و هنجار‌هایی است که پشتوانه آن اراده اکثریت مردم هر چند به خطا می‌باشد، اما تجاوز مردم بر اساس قانون نیست و این تجاوز عوام باعث صدمات فراوانی به ارزش‌های آزادی میگردد. او در کتاب رساله‌ای درباره آزادی با ذکر دو اصل بنیادی که یکی عدم مجازات فرد هنگامی که اعمال آن به غیر خودش به دیگران آسیب نزند و اصل دوم آن که مجازات هر فرد که با اعمال خود باعث ضرر به دیگران میشود به پایان میرساند و این فیلسوف ژرف اندیش اسکاتلندی هشدار میدهد که ممکن است اراده اکثریت به استبداد اکثریت منجر شود و او لازمه پیشرفت جامعه را دست یافتن تمام افراد جامعه به آزادی میداند و شکوفایی انسان را لازمه شکوفایی جامعه میپندارد.

عبدالرحمن کواکبی

عقب ماندگی جامعه اسلام همیشه ذهن اندیشمندان اسلامی را به خود مشغول کرده است. یکی از این افراد که این دل مشغولی را داشت کواکبی نام دارد. کواکبی در سال ۱۲۷۱ هجری قمری در حلب یکی از شهر‌های سوریه امروزی که در آن زمان از توابع امپراتوری عثمانی بود به دنیا آمد و او در ابتدای امور عدم رشد اقتصادی کافی جامعه مسلمین را دلیل عقب مادگی آنان میدانست، اما با مشاهده استبداد خلیفه عثمانی وظیفه خود را در مبارزه با استبداد یافت. او حتی در منصب نقیب الساداتی هم سعی در اجرای اصلاحات نمود که اینبار نیز با کارشکنی‌های حکومت مواجه گردید. سرانجام کواکبی به مصر مهاجرت میکند تا بتواند اندیشه‌های خود را در ان کشور جامع عمل بپوشاند. این اندیشمند مسلمان در کتاب طبایع الاستبداد با ذکر واقعه قتل خلیفه سوم بیان میکند حکومت اگر تحت مراقبه شدید نباشد دچار استبداد میگردد. او بر استبداد دینی حاکم در آن دوران میتازد چرا که مستبدین خود را قدسی و مقدس به جامعه معرفی میکنند تا خداوند و بنده را در ذهن مردم متشبه سازند. کواکبی نظام مناسب برای جامعه مسلمین را حکومتی آمیخته از دموکراسی و آریستوکراسی میداند و تذکر میدهد که آزادی مقدم بر همه چیز است.

در یادداشت فوق سعی گردید به صورت خلاصه در چارچوب نظریه اسپریگنز تفکرات چند اندیشمند غرب و اسلام بررسی گردد و این مهم یاداوری گردد که بحث توسعه و عدم توسعه جامعه یکی از دغدغه‌های فکری متفکرین در تمامی اعصار بوده است و یکی از شرایط توسعه به نظر این متفکرین آزادی در چارچوب قانون عرفی است.

 

 

شعار سال، با اندکی تلخیص واضافات برگرفته از رسانه تحلیلی دانشگاه علامه طباطبایی، تاریخ انتشار: ۸ اسفند ۱۴۰۰، کد خبر: ۳۰۳۵۷۹، www.atna.ir