شعار سال: «جامعه ایران دینداری خود را منطبق بر تقریر حاکمیت قرار داده و با لحاظ این خصیصه طبیعی است که شدت یافتن التفات نظام حکمرانی به یک معنا یا واقعه دینی موجب تشدید توجهات عمومی به آن موضوع خواهد شد و طبیعتاً این ملازمه در امور غیرمذهبی، غیر معنوی و غیر دینی جاری نخواهد بود.»


مهدی افراز عضو هیئت علمی پژوهشکده تبلیغ و مطالعات اسلامی باقرالعلوم (ع) در یادداشتی به این سؤال پاسخ داده است که چرا جامعه ایرانی با مداخله فرهنگی حاکمیت هم افزایی می‌کند:

خشکاندن جوشش‌های محلی، جشن‌های خُرد و ضیافت‌های خودجوش در قبال برپایی مهمانی متمرکز، خیابانی و کیلومتری غدیر، یکی از ایرادات ناصحانه‌ای بود که سال گذشته در نشست‌ها و جلسات ارزیابی مهمانی ده کیلومتری غدیر بار‌ها از سوی ناقدین مورد طرح قرار می‌گرفت و این رویداد را از حیث ماهوی منافی رویکرد‌های مردمی و فولکلور انقلاب در ساحت فرهنگی قلمداد می‌نمود.

این نقد با پیش فرض‌های نظری پیرامون نسبت دولت – ملت یا نسبت بخش عمومی - بخش دولتی منطقی و معقول به نظر می‌رسد، در واقع در شرایطی که حاکمیت با اتکا به منابع رسانه‌ای و هژمونیک خود در صدد خلق یک رویداد متمرکز برمی آید طبیعی است که جریان‌های توده‌ای خود را به حاشیه کشانده و ارضای تمنیات خود را در این وادی به ابزار‌های رسمی واگذار می‌نمایند. اما رخداد‌های روز‌های گذشته حاکی از واکنش بسیار متفاوت جامعه ایران در مشارکت برای بزرگداشت واقعه غدیر بود.

تقریبا عمده مشاهدات و گزارشات از سراسر کشور حاکی از ضریب یافتن موضوع بزرگداشت عید غدیر در مناسبات ایرانیان شده است. مواجهه حاکمیت با این موضوع در ابعاد یک "رویداد ملی خیابانی" به صورت معناداری زمینه را برای فعال سازی استعداد‌های فرهنگی ایرانی فراهم آورد. فارغ از مشارکت یدی و مالی ده‌ها هزار نفر در محدوده ده کیلومتری، بسیاری از روستاها، محلات، کوچه پس کوچه ها، دکان ها، بازارها، خانه‌ها و محافل خُرد بستری برای ابراز ارادت و عشق متمایز به ساحت امیرالمومنین شده بود؛ و بدین ترتیب برخلاف انتظار جامعه شناختی، واکنش انسان ایرانی به مداخله حاکمیت انفعالی و عقب نشینانه نبوده و با پیشروی او هم به میدان داری خود ضریب داده است و مناسبات خود با این سیاست را در قالبی هم افزا صورت بندی کرده است.

با این فرض رواست که خود را در مقام پاسخ به این پرسش انتقادی قرار دهیم که؛ اسباب و زمینه‌های این عکس العمل نامتعارف چه می‌تواند باشد؟ به طور کلی سابقه اجتماعی ما حکایتگر گرامیداشت غیرعمومی، نحیف و طبقه‌ای در ازای عید ولایت بود و از ابتدای انقلاب و حتی پیش از آن، با آن که مسأله غدیر به لحاظ اعتقادی، کلامی و ایدئولوژیک جایگاه ویژه و هویت بخشی در اذهان ایرانیان داشته، اما هیچگاه در زمره یک جشن ملی ظهور نیافته و در واقع فاصله روشنی میان فرهنگ ذهنی و فرهنگ عینی ایرانیان در ازای این سوژه برقرار بوده است؛ لذا تنها نیروی اجتماعی که توانایی ایجاد چنین تحولی را داشته؛ تغییر سیاست حاکمیت در تعامل با این پدیده بوده است.

کارایی این سیاست از سه منظر قابل فهم است.

منظر اول: ما در حال زیست در یک جامعه رسانه‌ای هستیم، در این جامعه موضوعی که واجد هویت رسانه‌ای نباشد قابلیت ورود به خیال اجتماعی را نخواهد داشت. این خصیصه دلالتی به برساختی شدن واقعیت ندارد بلکه نحوه تعاملات ذهنی و وجودی انسان در این جامعه به نحوی است که حضور رسانه‌ای را بخشی از ماهیت یک پدیده جمعی – اجتماعی می‌داند و در این شرایط اگر یک سوژه فاقد وجود رسانه‌ای باشد فاقد وجود اجتماعی خواهد بود. پرداختن به تعظیم غدیر در ابعاد یک "رویداد ملی خیابانی" زمینه‌ای فراهم آورد تا بشدت رسانه پذیر شود و از این رهگذر مراوده ایرانیان با این مقوله را به کلی متفاوت نماید. با این فرض اگر حاکمیت به جای این سیاست، امکانات خود را مصروف حمایت از خرده فعالیت‌های محلی و لوکال می‌نمود این سوژه هیچگاه واجد چنین هویت رسانه‌ای نمی‌شد و در ساحت رفتاری ایرانیان منشأ دگرگونی نمی‌گردید.

منظر دوم: این سیاست مبتنی بر استاندارد‌های ملی بوده است. اگر یک موضوع بخواهد در قامت یک سوژه به شادی ملی، ترس ملی، اندوه ملی یا عزت ملی مبدل شود می‌باید خود را در چارچوب‌های ملی بازتولید نماید. کلان شهر، پایتخت، میلیونی و خیابان از نمود‌های ویژه امر ملی است و بعید است که یک معنا توانائی این را داشته باشد که خود را در هیئتی کوتاه یا کوچکتراز این به حد ملی برساند.

منظر سوم: حاکمیت دینی در انظار عمومی ایرانیان همان نهاد اجتماعی دین است که موفق به کسب قدرت سیاسی شده و در جایگاه حکمرانی قرار گرفته لذا تعیین مناسبات جامعه با مقولات دینی و مذهبی شدیداً به سبک تعامل حاکمیت با این موضوعات وابسته است. در واقع سبک مواجهه ملت ایران با جمهوری اسلامی خارج از نسبت دولت – ملت مدرن است. جامعه ایران دینداری خود را منطبق بر تقریر حاکمیت قرار داده و با لحاظ این خصیصه طبیعی است که شدت یافتن التفات نظام حکمرانی به یک معنا یا واقعه دینی موجب تشدید توجهات عمومی به آن موضوع خواهد شد و طبیعتاً این ملازمه در امور غیرمذهبی، غیر معنوی و غیر دینی جاری نخواهد بود.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از جامعه خبری تحلیلی الف، تاریخ انتشار: ۲۰ تیر ۱۴۰۲، کدخبر: ۴۰۲۰۴۲۰۰۲۵، www.alef.ir