حوزه علمیه مبلغان را به ابزار هنر تجهیز کند / ورود حوزه در عرصه تولید آثار دینی

حجت‌الاسلام تحریری معتقد است که حوزه‌های علمیه بازوان فرهنگی و سیاسی و قانون‌گذاری حکومت دینی ایران به شمار می‌‌آیند. بنابراین باید اساتید و طلاب حوزه‌ها در عرصه تولید آثار دینی فعالانه‌تر نقش‌آفرینی کنند.

شعار سال: حجت‌الاسلام شیخ محمد باقر تحریری در سال1334 شمسی در خانواده‌ای مذهبی چشم به جهان گشود.پدر وی از علمای بزرگواری بود که عمر شریفش را در تحصیل و فراگیری معارف الهی قرآن و اهل بیت علیهم السلام پرداخت و از محضر آیات عظام امام خمینی(ره)، سید شهاب الدین نجفی مرعشی، گلپایگانی و آیت الله بروجردی و علمایی مانند مانند مرحوم آیت الله شاه آبادی و آقا سید رضا دربندی بهره‌ برد.

حجت‌الاسلام تحریری در جوار علامه طباطبایی

حجت‌الاسلام محمد باقر تحریری پس از گذراندن دوران تحصیل در سال 1348 به حوزه علمیه ملا محمد جعفر به سرپرستی مرحومآیت‌الله مجتهدیوارد شد و از محضر ایشان و اساتیدی از جمله حجج اسلام حاج شیخ علی آقای جاودان، حاج آقای حبیبی، حاج آقای قاسمی و مرحوم حاج ابوالقاسم فلسفی بهره برد.

حجت‌الاسلام تحریری در کنار مرحوم سعادت‌پرور

سیمای مخبتین- شرح زیارت امین الله در یک جلد، جلوه‌های لاهوتی ـ شرح زیارت جامعه کبیره ـ در سه جلد، نجوای عارفانه ـ شرح مناجات شعبانیه ـ در یک جلد، بندگی حقیقی و حقیقت علم ـ شرح حدیث عنوان بصری ـ در یک جلد و عروج عقل ـ شرح حدیث جنود عقل و جهل ـ در سه جلد از جمله عناوین کتب حجت الاسلام تحریری است.

وی در تاریخ پانزدهم مردادماه از سوی رهبر معظم انقلاب اسلامی به تولیت حوزه علمیه مروی تهران منصوب شد. درباره برخی فرصت‌ها و تهدیداتی که فرا روی حوزه‌های علمیه قرار دارد با وی به گفت‌وگو نشستیم که ماحصل آن را می‌خوانید:

تسنیم: به باور برخی از کارشناسان،‌حوزه علمیه از ابزارهای روز مثل هنر در عرصه تبلیغ بهره چندانی نمی‌برد یا با هنرمندان ارتباطی متقابل برقرار نکرده است.این کارشناسان تعداد محدود و انگشت‌شمار فیلم‌های دینی را مصداقی بر این ادعا دارند و این مسأله را یکی از مهم‌ترین آسیب‌ها می‌دانند. این گروه از کارشناسان پیشنهاد تأسیس مرکز هنر در دل حوزه‌های علمیه را مطرح می‌کنند.

ماهیت حوزه به گونه‌ای است که از مردم و حکومت جدا نیست. این یک دیدگاه باطلی است که عده‌ای می‌گویند حوزه نباید در حیطه جامعه و سیاست وارد شود. افرادی هم خیلی محدود فکر می‌کنند که حوزه با مردم کاری ندارد. باید یادآوری کنم که حوزه از متن مردم برخاست، مردمی که دیندار هستند. دین با فطرت بشر همراه است؛ بنابراین چطور می‌شود حوزه را از مردم دور کرد. لذا این یک دیدگاه تنگ‎نظرانه است. بنابراین هر چه را که در حیطه رشد فرهنگ دینی به آن نیاز است و هر چیزی که در جهت بهتر اجرا شدن دستورات دین در عرصه مختلف جامعه نیاز است، حوزه به آن اهمیت می‌دهد، منتها با چارچوب‎های دینی.

حوزه صرفاً نباید به فکر دانشکده هنر باشد بلکه باید در عرصه ساخت وارد شود. البته منظور این نیست که طلبه خود وارد عرصه ساخت شود بلکه منظور این است که حوزه چارچوب دینی را با افرادی متعهد شکل بدهد که التزام اولیه دینی را داشته باشند. رأس کار هم باید عالمان دینی حضور داشته باشند.

هنر از دیدگاه دین در دست مبلغین قرار گیرد

اول ما باید آن چارچوب‌ها را بدانیم که به هر حال باید جنبه‌های صحیح دینی از ناصحیح آن شناخته شود. هنری که با چارچوب‌های دینی منطبق باشد و در آن حرام راه نیابد، بهترین هنر است. امام(ره) فرمودند صدا و سیما دانشگاه است منتها باید در این دانشگاه حد و حدودها رعایت شود. بنابراین اول باید این مسائل با دید باز در حوزه بررسی شود و نیازهای گوناگون انسان‌ها برای رشد فرهنگی احصاء شود. از این رو ضرورت دارد هنر از دیدگاه حوزه و دین به عنوان ابزار در دست مبلغین قرار بگیرد نه بر مبلغ حاکم شود. اگر با این دیدگاه وارد شویم، حال مسائل اعتقادی باید اعمال شود که آیا هنرمند معتقد به مسائل دینی است یا خیر؟ به هر حال نظرمان این است که توان این کار را داریم، منتها این توان با چه راهکارهایی به فعلیت برسد، یک فرصتی جداگانه می‌طلبد که باید روی آن کار شود.

حوزه باید در عرصه ساخت آثار دینی وارد شود

راهکارها و ابزارهای دینی در عرصه‌های مختلف هم باید شناسایی شود؛ لذا در مسأله فضای مجازی ضمن فسادی که دارد، عده‌ای با محوریت مسائل دینی استفاده‌های مناسب می‏‌برند. کسانی که مجریان حکومتی هستند، باید معتقد شوند و راه‎های انحراف را ببندند. کار فرهنگی در فضایی که دشمن مدام انحراف ایجاد می‌کند، سخت و دشوار است. این از آسیب‌هایی است که ما اکنون به آن مبتلا هستیم. عده‌ای حاضر نیستند مسائل انحراف فاحش و روشن را ببندند، دیدگاه باز دارند؛ این موضوع با دیدگاه دین‎سالاری سازگاری ندارد.

به هر حال دشمنهم بیکار نیست و مدام سعی می‌کند در طرز تفکر همگان خلل وارد کند. ما راه‌های نفوذ تفکری دشمن را ببندیم. دشمن علاوه بر نفوذ در سیاستمداران گاهی در حوزه‌های علمیه هم وارد می‌شود؛ اینها باید به طور جامع شناخته شود و راه‎های نفوذ بسته شود؛ مسأله‌ای که رهبر معظم انقلاب بارها نسبت به آن هشدار داده‌اند.

تسنیم: گذشته و حال فعالیت‌های حوزوی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

حوزه‌های علمیه سابق در نجف و قم و نیز در برهه‌ای از زمان حوزه علمیه اصفهان و تهران شاخص بودند. البته از زمان ائمه (علیهم‎السلام) حوزه علمیه تشکل شد که بنیانگزار آن، امام باقر و امام صادق علیهماالسلام بودند. این روند به لحاظ غلبه ظالمین از خلفای بنی العباس در برهه‌ای از زمان دچار ضعف شد. حقانیت این مکتب موجب شد عده‌ای از متعهدان و دلسوختگانِ از بزرگان و شاگردان ائمه علیهم‎السلام و بعد از آن، این عده در زمان غیبت صغری و کبری حاملین معارف قرآن و عترت شوند که به طور خاص در زمان شیخ طوسی در نجف این مسأله شکل گرفت. این رویکرد در حوزه علمیه قم نیز وجود داشت. در عصر ائمه علیهم‎السلام به خصوص از دوران امام رضا علیه‎السلام به بعد عده‌ای از اصحاب به عنوان نمایندگان حضرت معصومین (علیهم‎السلام) به قم روی آوردند که به برکت وجود مقدسه حضرت معصومه(س) حوزه علمیه قم شکل گرفت. منتها ساز و کار تشکیلاتی آن در زمان شیخ عبدالکریم حائری شکل گرفت و باعث شد بنیان حوزه علمیه در قم شکل بگیرد.

از یک سو علمای اسلام در خفقان بودند و از سوی دیگر در تلاش بودند تا مکتب اهل بیت علیهم‎السلام را زنده نگه دارند، لذا در معارف دین متمرکز می‌شدند.از این جهت با آن اخلاص بالا متمرکز در تحصیل، تدریس و تربیت طلاب بودند. لذا مشاهده می‌کنیم بزرگانی از فقها، متکلمان و فلاسفه از مکتب حوزه علمیه بیرون آمدند و برجستگان از فقها از زمان سید مرتضی، شیخ مفید، شیخ طوسی و تا علمای متأخر از حوزه نجف بیرون آمدند و شیخ عبدالکریم حائری هم که یکی از محصولات حوزه علمیه نجف بود، وارد قم شد و حوزه علمیه قم را تأسیس کردند.

حوزه علمیه سابق مبانی حکومت دینی را بنا کرد

یکی دیگر از مزایای حوزه این بود که این سیر علما پشتوانه محکم علمیِ مبانی دین و حکومت دینی را تشکیل دادند، طوری که جامعه را با فرهنگ شیعی نگه داشتند. از برکت تبلیغات شاگردان این بزرگواران مخصوصاً در ایران، این بود که آگاهی‌های دینی رشد پیدا کرد. در اهمیت حوزه سابق همین بس که امام خمینی(ره) از حوزه برخاست و انقلاب اسلامی را برپا کرد و نیز رهبر معظم انقلاب که خط انقلاب را پس از امام ادامه دادند، از حوزه علمیه کارشان را آغاز کردند.

حوزه علمیه جدید از ارکان اصلی حکومت دینی شد

حوزه علمیه جدید که منظورمان از جدید بعد از انقلاب اسلامی است، یک مقدار ضابطه‌مند شد. دوم اینکه چون حکومت دینی تشکیل شد، حوزه‌های علمیه بازوان فرهنگی و سیاسی و قانون‌گذاری حکومت دینی شدند طوری که در پست‌های مهم نظام نقش‌های کلیدی دارند. به این صورت که اگر حکومت می‌خواهد دینی باشد، باید تحت نفوذ فقیه جامع‌الشرایط باشد که اینگونه هست یعنی اکنون رهبر معظم انقلاب نقش‌آفرینی می‌کنند و در واقع قوای سه‌گانه بازوان رهبر دینی هستند. این رهبر دینی نیز محصول حوزه‌های علمیه است که باید آگاهی خاص از معارف دین داشته باشد و علاوه بر این عادل و مدیر و مدبر باشد. این مزایای حوزه علمیه جدید است.

دشمن، حوزه علمیه را در تقابل با تفکرات الحادی خود دید

البته در پرتو این حکومت قهراً دشمنان اسلام ساکت نمی‌نشینند؛ زیرا منافع شوم اقتصادی، فرهنگی، فکری و سیاسی آن‌ها مورد آسیب قرار می‎گیرد. اکنون نظام اقتصادی و فرهنگی دین درست در تقابل با تفکرات غرب قرار دارد و آن‌ها بابت این موضوع احساس نگرانی می‌کنند. حال در این راستا وقتی دشمن در جنبه‌های اعتقادی و فکری و اخلاقی و احکام شبهه ایجاد می‌کند، حوزه علمیه باید پاسخگوی این شبهات باشد. بنابراین حوزه علمیه علاوه بر اینکه پشتبانی حکومت دینی است، پشتوانه پاسخگویی به شبهات هم باید باشد. این وظیفه به قدری دشوار است که حامیان این حکومت یعنی مردم، نباید به واسطه این عداوت‌ها اعتقادشان نسبت به مسائل دینی کمرنگ شود.

حوزه علمیه نباید از محتوای علمی خارج شود

تسنیم: در نگاهی آسیب‌شناسانه وضعیت کنونی حوزه‌های علمیه را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

یکی از آسیب‌هایی که بر بدنه کلی حوزه علمیه به تَبع ورود به موضوعات اجرایی کشور وارد شده، دوری از موضوعات علمی سطح بالای حوزه یعنی اجتهاد و فقاهت است. هرچند در گذشته عده‌ای قلیل به فقهات می‌رسیدند، منتها در عصر حاضر حوزویان به یکباره وارد عرصه سیاست شدند در حالی که تدریجاً به فکر ارتقا هستند. با این حال زیر نظر مراجع اعظام تقلید مراکزی در این جهت شکل گرفت. همچنین مراکز تخصصی در مسائل کلامی و فلسفی راه‌اندازی شد. هرچند باید بیشتر تقویت شود. امام خمینی(ره) در گذشته و نیز امروز مقام معظم رهبری تأکید بر این دارند که حوزه‌های علمیه نباید از محتوای علمی خارج شود. در واقع با پیگیری‌ها و مطالبات رهبر انقلاب مراکز علمی و تخصصی حوزوی شکل گرفتند.

همچنین نوپایی انقلاب اسلامی از یک سو و ترور علمای بزرگوار توسط دشمنان و منافقان از سوی دیگر عواملی است که باعث شد مقداری از آزمان‌های مطلوب حوزه علمیه فاصله داشته باشیم.

طلاب با پیشرفت‌های علمی آشنا شوند ولی رنگ نگیرند

تسنیم: مهم‌ترین شاخصه‌های حوزه علمیه پویا از دیدگاه شما چیست؟

اساس حوزه‌های علمیه بر تعلیم و تربیت بود. ما هیچگاه نمی‌‌توانیم تربیت را از تعلیم جدا کنیم. چه در حوزه‌های علمیه قبل و چه در حوزه علمیه جدید اساس بر همین بوده است. باید پویایی حوزه علمیه را در پرتو این دو اساس معنا کنیم. اگر حوزه علمیه فقط به مسائل علمی بپردازد و از مسائل اخلاقی و تربیتی فاصله بگیرد، فایده‌ای نمی‎دهد. اگر متعلمین و معلمین همراه با پیشرفت علمی و مادی دنیا به پیشرفت معنویت نپردازند، مرعوب پیشرفت‌های ظاهری دنیا می‌شوند. این پیشرفت‌ها شامل افکار جدید در حوزه‌های علوم انسانی مثل انسان‌شناسی، روان‌شناسی، جامعه‌شناسی و ... است. در واقع انتظار می‌رود از این مسائل آگاهی داشته باشند، اما رنگ این افکار را نگیرد. پویایی حوزه‌های علمیه در اثرگیری دقیق از معارف دین است.

دوم، به گونه‌ای تبیین کنیم که با تفکرات جدید علوم انسانی و با کشفیات جدید علوم تجربی و پیشرفت صنایع عقب‌گرد نکنیم.

تسنیم: منظورتان از عدم عقب‌گرد از پیشرفت‌های صنایع چیست؟

عقب‌گرد نسبت به علوم تجربی دو گونه می‌شود: اول اینکه اصالت علوم تجربی را بر اصالت معنویت و دینداری و حاکمیت دینی بپذیریم، دوم اینکه پیشرفت علوم تجربی و صنایع را در منافات با مسائل دینی بدانیم؛ یعنی افراط و تفریط. این نیاز به تقویت دارد. اگر مسأله تربیت صورت بگیرد، شما در عرصه‌های مختلف جامعه با پشتوانه تعلیم و تربیت دینی وارد می‌شوید. قهراً ما پیشرفت ظاهری غرب را نخواهیم داشت؛ زیرا آن‌ها از راهی می‌خواهند انسان را مشغول مسائل دنیایی کنند. از این رو اکنون در مسائل صنعت و تکنیک و در مسائل علوم انسانی و هنر شاهد نابودی شخصیت انسان و نابودی هویت اصلی آن هستیم. ما این را پویایی نمی‌دانیم.

ما می‌توانیم به عنوان نمونه فقه جواهری را با آن قوت استدلالش در عرصه قضاوت و مسائل حقوقی جاری کنیم. این‌ها نیاز به اندیشمندان قوی دارد تا این مسائل را در قالب مسائل حقوقی، انسان‎شناسی دینی، روان‎شناسی دینی وارد کنند. در اینجاست که ضرورت تولید علم در علوم انسانی مطرح می‌شود که البته بنیانگذار تولید علم در علوم انسانی، حوزه‌های علمیه باید باشند که البته «بایدش» در اجرا و عمل است.

سایت شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از خبرگزاری تسنیم ، تاریخ انتشار 20 مهر 96، کدمطلب:1543573، www.tasnimnews.com