شعار سال: جغرافياي کويري کرمان جغرافياي «تضاد» هاست. بياباني که بيشترين باغ هاي کشور را در خاک خود دارد. درختان گرمسيري و سردسيري اش شانه به شانه هم کنتراستي عجيبي را به رخ مخاطب مي کشد. از گرم ترين تا سردترين نقطه آن 25 دقيقه فاصله است. خودشان با همان لهجه شيرين شان در دو- سه کلمه اين فاصله را تعريف مي کنند: «از «نخل» تا «يخ»! و اين دقيق ترين تعريفي است که در آني تو را از کويري داغ در شمال استان مي گيرد و به کوهستاني مه گرفته در جنوب آن مي برد! لهجه اي که گاهي آنقدر کلمات در ميان آن مخفف مي شوند که خود کرماني ها به شوخي از آن با عنوان «لهجه تنبلا» ياد مي کنند!

قانون اول

کرمان را بدون يک بلد کرماني ديدن، دست خالي برگشتن از شهري است که انسان هاي بزرگي را در دامان خويش پرورش داده است. براي رسيدن به چگونگي اين نشو و نما- در يک جغرافياي خاکي و کويري- بايد به گفت و شنفت با اهل شهر نشست. سعي کنيد با مردم کوچه و بازار حرف بزنيد، آنها سرشان درد مي کند براي اينکه مناطق تاريخي - طبيعي و قصه هاي نهفته در آن را به شما نشان دهند. هرچند بافت تاريخي آن در مقابل لودرهاي نوسازي قافيه را سخت باخته است اما اهل شهر هنوز قصه هزار و يک شب اند.

طعم گرم گردشگري غذا

«گردشگري غذا» يا «گردشگري خوراک» کرمان، رنگ از بازار تاريخي آن مي گيرد. هر گردشگري هم که پايش به کرمان مي رسد، رنگ و بوي سفره اش را از بازار گنجعلي خان مي گيرد! بازاري جا مانده از روزگار مظفري و تيموري، چيزي در حدود 600 سال پيش. بازار در دوره صفويه و قاجاريه گسترش مي يابد تا نهايت به دليل «راسته بودن» بزرگ ترين بازار کشور شود! همين مساله هم باعث شده تا بسياري به اين نتيجه برسند که بافت تاريخي کرمان به اين بازار جذاب محدود مي شود. بازاري که در سال هاي گذشته هويتش را از«مس» و «ادويه» مي گرفت اما روزگار رونق بازار مس در بازار گنجعلي خان رنگ سر آمده است!

قانون دوم

بازار کرمان را صبح زود نرويد، ديروقت هم نرويد! چون به در بسته مغازه ها مي خوريد. بازاري هاي کرمان دير مي آيند و زود مي روند. تعجب نکنيد اگر صبح زود آنها از ساعت 10 شروع شود. به گفته فعالان ميراث فرهنگي شهر کرمان، بازار اين شهر تاريخي يکي از مهم ترين مراکز تجاري با شبه قاره هند بوده است، بازاريان آن هميشه درآمد خود را داشته اند براي همين هم عجله اي براي زود باز کردن غرفه هاي خود ندارند.پته هايي که کرماني ها در اين بازار روي آب مي ريزند، مشتري هاي بسيار زيادي از کشورهاي اروپايي و امريکايي دارد. به گفته يکي از فروشنده ها، امريکايي ها «پته» را به عنوان صنايع دستي قديمي و براي تزئين خانه هاي خود مي برند. آن ها براي خريد پته، خوب هم پول مي دهند. آلماني ها مشتري دست به نقد پته هاي کرمانند. پته هنر خاص کرماني هاست. به گفته يکي از زنان پته فروش کرمان، آلماني ها به دنبال پته هاي قديمي هستند. او پته 150 ساله را دوميليون تومان به يک آلماني فروخته اما مي داند که او بزودي بر مي گردد. چون پته هاي ايراني را مشتري هاي آلماني به رقمي بالاتردر آلمان مي فروشند. بقچه مادربزرگ ها امروز يکي از منابع درآمد پته دوزهاي کرمان شده است.کرماني ها فارسي زبانند. زبان فارسي وقتي از «زيره» و «قوتو» و «کلمپه» طعم مي گيرد مي شود لهجه شيرين کرماني يا آن طور که خودشان مي گويند: «کرموني». آنها در گردشگري غذا هم حرف هاي زيادي دارند. سوهاني هم دارند مخصوص به خود که به نام «سوهان زرندي» معروف است. سوهاني متفاوت با سوهان يزد و قم! بسيار نازک است و ضخامت آن اندازه يک مقوا. طعمش اما طعم همان سوهان هاي قم و يزد را دارد...

ادويه کرمان که اين همه

پر رنگ و بو باشد مي تواند با غذاهاي متنوع که از اندازه اين گزارش خارج است، کرمان را به يکي از مقاصد شکم چران هاي خارجي و داخلي تبديل کند اما بامزه ترين قصه گردشگري غذاي آنها را ابراهيم خان نامي رقم مي زند. او براي نخستين بار «شله زرد» را وارد کرمان مي کند. هنوز هم بسياري از قديمي هاي کرمان به جاي شله زرد مي گويند «ابراهيم خاني»! ابراهيم خان ظهيرالدوله در دوره فتحعلي شاه قاجار حاکم کرمان بود. او حاکمي مهربان بود و در آباداني اين شهر بسيار کوشيد. از ابراهيم خان بناها و قنوات و مزارع بسياري در شهر و اطراف آن ساخته شد. در مجموعه بازار کرمان از او مدرسه، حمام، آب انبار و يک مدرسه مانده که امروز بخشي از ديدني ها بازار تاريخي شهر است. بازاري که ممکن است در آن حتماً يک کرماني به شما پيشنهاد بدهد به جاي مکمل هاي جورواجور «قوتو» بخريد و بخوريد.

کرمان فقط گنجعلي خان نيست

کرمان سرزمين ناشناخته اي است. معمولاً بازديد مسافران به بازار گنجعلي خان محدود مي شود اما کمتر کسي سراغ يخچال هاي شگفت انگيزش مي رود. کنار همين گنجعلي خان هم بازار ديگري وجود دارد به نام «قلعه محمود». اين بازار روزگاري قلب اقتصاد و تجارت در کرمان بود و از تمام اقوام و مذاهب و طوايف مشرق زمين گرفته تا اعراب خليج فارس در آن حجره داشتند. اگر همصحبت محلي ها بشويد آن ها بازارهاي ديگري را هم در سطح شهر به شما نشان

مي دهند که البته خالي از«بازاري» هستند. بسياري از کسبه کرکره را پايين کشيده اند. بازار مانده است و کودکي هايي که زير طاق ها جست وخيز مي کنند. حمام هاي زيبايي هم وجود دارد که امروز خوابگاه افراد بي خانمان شده است. با وجود اين بنا آنچنان زيباست که زير دود و کوهي از زباله خود را به رخ رهگذران مي کشاند.

خانه شهر کرمان

خانه شهر کرمان را هم بلدوزرهاي استانداري به مقصد گردشگري تبديل کرده اند. اين بنا مي رفت تا قرباني ورودي بناي جديد استانداري کرمان شود اما اعتراض فعالان و تلاش شوراي شهر باعث شد تا ميراث فرهنگي به سوي ثبت ملي آن برود. «خانه شهر خوش شانس» بود. آن روزها زهرا احمدي پور به عنوان رئيس سازمان ميراث فرهنگي به عمارت آزادي رفت و آمد داشت. به گفته کارشناسان ميراث فرهنگي او تمام قد جلوي فشار براي تخريب خانه کرمان ايستاد و هيچ تلفني راي او را تغيير نداد. فعالان ميراث فرهنگي کرمان آرزو دارند که يک روز بتوانند مجسمه او را جلوي خانه شهر نصب کنند. او در ميان تخريب روز افزون بافت تاريخي کرمان، خانه شهر را زير چتر حمايتي قانون ثبتي برد. هرچند بافت تاريخي کرمان که روزي جزء پنج بافت تاريخي کرمان بود، امروز يک زلزله مديريتي مخرب را تجربه مي کند. «خانه شهر کرمان» را تک تک کرماني ها مي سازند. براي هر خانوار ماهي 15 هزار تومان آب مي خورد. ساختماني سفيد با معماري شگفت انگيز که ساختمان بي قواره اين روزهاي استانداري رويش سنگيني مي کند. خانه را «علي اصغرخان اصفهاني»، از نخستين گروه معماران ايراني و هم دوره با پيرنيا در اوايل سال 1348 در ميدان فلسطين- خيابان شورا براي کرماني ها ساخت. اگر قبل از ساعت اداري به خانه شهر برسيد مي توانيد از اين بناي منحصر به فرد ديدن کنيد. بناي بيمارستان «راضيه فيروز» را هم از دست ندهيد. از جمله بناهايي است که کمتر کسي به شما آدرس مي دهد. باغ ملي يا کتابخانه ملي کرمان را هم از دست ندهيد. ساختماني زيبا متعلق به دوران پهلوي که پيش از انقلاب کارخانه ريسندگي خورشيد بود.

خسته نباشيد!

اگر بلدوزرها دست به کار نمي شدند و بافت تاريخي کرمان را «کات» نمي دادند، حالا لوکيشن فيلم هاي ساخته شده در کرمان بهانه ديگري دست مسافر و توريست فرهنگي مي داد. از کوچه پس کوچه هايي که «بهمن زرين پور» سريال نوستالژيک «آواي فاخته» را در آن جان داد ديگر خبري نيست مگر دهانه بازاري(بازار عزيز) که به خياباني سيماني باز مي شود. «افشين هاشمي» هم فيلم «خسته نباشيد» را در کرمان مي سازد! برخلاف لوکيشن آواي فاخته، لوکيشن هاي کويري فيلم هاي «سيدرضا ميرکريمي» و «افشين هاشمي» هنوز هم هستند. گردشگران اروپايي و امريکايي هم در چند سال گذشته راه کوير کرمان را يافته اند؛ بويژه گردشگران آلماني و فرانسوي. راه «خانه بومگردي» هاي کرمان را هم پيدا کرده اند. «بومگردي»ها، اقامتگاه هاي نوظهوري هستند که گردشگران در آن با صاحب خانه زندگي مي کنند، پاي سفره آنها مي نشينند و غذاي بومي مي خورند. بيش از 100 خانه بومگردي در کرمان از مسافران علاقه مند به بومگردي ميزباني مي کنند. کرمان در حوزه بومگردي ها رتبه اول کشوري را دارد. بومگردي ها که گاهي اسم خويش را از عرق درختي مي گيرند که سايه سر خانه پدر بزرگ و مادربزرگي مهربان بوده. مثل اقامتگاه بومگردي «کاشکيلو! اين اقامتگاه عرقي هم دارد به همين نام، با طبعي گرم. صاحبان خانه عرق کاشکيلو را از ساقه گل درخت نخل مي گيرند. توريست هايي هم که در اين خانه اقامت مي گزينند، بيش از هرچيزي به دنبال شناخت مردم منطقه هستند. بسياري از گردشگران خارجي مهم ترين جاذبه ايران را «مردم»ش مي دانند و کرمان مقصد عالي است براي شناخت اين جاذبه!

سایت شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از سایت مگیران، تاریخ انتشار 2 دی 96، کد مطلب: 3680103، www.magiran.com