سایه سنگین موزه تاریخ طبیعی بر سر تالار تاریخی تیموری اصفهان

نزدیک به دو سال است که درهای تالار تیموری گشوده نشده، بنایی در دولتخانه صفوی که یکی از سرمایه‌های ملی ماست ولی سال‌ها در و دیوار آن با انبوهی از اشیا و تاکسیدرمی‌های متعدد انباشته شده است. به گفته کارشناسان موزه تاریخ طبیعی هیچ سنخیتی با بنای تاریخی تالار تیموری ندارد و باید ضمن مرمت و حفاظت، کاربری مناسبی برای آن در نظر گرفته شود.

شعار سال: این بنا تاریخی در اواخر دهه شصت برای ایجاد موزه تاریخ طبیعی از سوی شهرداری اصفهان در اختیار دکتر محمدعلی جعفریان قرار گرفت. او متخصص زمین شناسی و فسیل شناسی بود و مجموعه بزرگی از تاریخ طبیعی را در تالار تیموری گردآوری کرد.

هفت سال از درگذشت جعفریان می‌گذرد و همچنان وضعیت این بنای تاریخی نامشخص است. به تازگی اما از سوی شهرداری زمزمه‌هایی برای تغییرکاربری تالار تیموری به موزه هنرهای سنتی شنیده می‌شود. این در حالی است که خریداران مجموعه تاریخ طبیعی دکتر جعفریان بر ماندن در این بنا تاریخی پافشاری می‌کنند.

چهره نازیبا این روزهای تالار تیموری

شاهین سپنتا، عضو انجمن دوستداران اصفهان و فعال میراث فرهنگی معتقد است که در سال‌های گذشته هویت تالار تیموری با حضور موزه تاریخ طبیعی تحت شعاع قرار گرفته است.

وی گفت: تالار تیموری واقع در دولتخانه صفوی اصفهان که به عمارت چهارحوض نیز مشهور است از بناهای قدیمی دوره تیمور گورکانی است این بنا زمانی دارالحکومه و ساختمان دیوانی بود و در دوره پهلوی به عنوان باشگاه افسران استفاده می‌شد ولی پس از انقلاب جایگاه واقعی خود را نیافت و به عنوان موزه تاریخ طبیعی از آن استفاده شد.

سپنتا افزود: متاسفانه شیوه نگهداری اشیا در موزه تاریخی طبیعی نیز بسیار ابتدایی و منسوخ شده بود و در عمل یکی از بناهای ارزشمند تاریخی اصفهان در محاصره مجسمه های سیمانی دایناسورها و حیوانات تاکسیدرمی شده قرار داشت و چهره نازیبایی پیدا کرده بود.

وی در ادامه ضمن تائید تصمیم اخیر شهرداری اصفهان در استفاده از تالار تیموری به عنوان موزه هنرهای سنتی، گفت: متاسفانه در زمان حاضر در محدوده دولتخانه صفوی که روزانه گردشگران زیادی از آن بازدید می‌کنند هیچ موزه مناسبی برای ارائه هنرهای فاخر سنتی اصفهان نداریم. همچنین امیدواریم با همت شورای شهر و سازمان میراث فرهنگی سرانجام موزه بزرگ منطقه ای اصفهان که قرار بود در ساختمان ریسباف ایجاد شود به سرانجام مطلوب برسد.

این فعال میراث فرهنگی با توجه به وضعیت تالار تیموری در سال‌های اخیرافزود: بنا تالار تیموری به مرمت دقیق و فوری نیازمند است و بهتر است شهرداری اصفهان با کمک کارشناسان مستقل در مرمت آن وسواس و دقت نظری خاص داشته باشند تا دوباره با انتقادات جدی روبرو نشوند.

سپنتا همچنین گفت: موزه داری یک علم است و صرفا بر اساس ذوق و علاقه نمی‌شود موزه داری کرد. آن‌چه که تاکنون در تالار تیموری ارائه می‌شد صرفا یک مجموعه بزرگ بود.

وی افزود: اصفهان نیازمندیک موزه تاریخ طبیعی مناسب و روز آمد است که با تازه‌ترین شیوه‌های موزه داری علمی و استفاده از فناوری‌های نوین شنیداری، دیداری و رایانه‌ای بیشترین آگاهی‌های سودمند را به بازدیدکنندگانکه به طور عمده دانش آموزان و دانشجویان و پژوهشگران هستند، ارائه کند. برای همین به نظر می‌رسد پارک علم و فناوری در شهرک علمی تحقیقاتی اصفهان محل مناسبی برای ایجاد موزه تاریخ طبیعی اصفهان باشد.

سپنتا با اشاره به موزه‌های بزرگ تاریخ طبیعی جهان مثل موزه تاریخ طبیعی لندن، مرکز ریشه‌ها در ژوهانسبورگ، موسسه اسمیتسونیان در واشنگتن، موزه تاریخ طبیعی دانشگاه در وکسلدرفیلادلفیا، موزه تنوعزیستیبیوتی، موزه تاریخ طبیعی فیلد در شیکاگو، و موزه تاریخ طبیعی نیویورک، معتقد است که باید از تجربیات آنها در موزه تاریخ طبیعی اصفهان بهره گرفت.

تالار تیموری در انتظار مرمت

مسئول امور موزه‌ها و اموال منقول اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان در رابطه با آن‌چه که قرار است در آینده برای تالار تیموری رخ دهد، گفت: تالار تیموری جز نفایس ملی است و به طور قطع هر اتفاقی در خصوص این بنا اعم از مرمت و یا تغییر کاربری، باید با نظر و نظارت میراث فرهنگی باشد.

وی ضمن استقبال از تبدیل این بنا به موزه هنرهای سنتی گفت: تاکنون به ما اعلام رسمی نشده که چه کاربری برایش در نظر گرفته‌اند و اینکه اگر قرار است موزه بشود چه محتوا و فیلم نامه نمایشی خواهد داشت.

میراث فرهنگی متولی اصلی بناهای تاریخی است و این نهاد باید نهایتا تایید کند که تالار تیموری چه کاربری خواهد داشت.

حمیدی می‌گوید باید منتظر باشند و ببینند چه کاربری برای این بنا پیشنهاد خواهد شد تا بر اساس آن تصمیم نهایی را بگیرند.

به گفته این کارشناس، سال‌هاست که اقدام مرمتی جدی بر روی این بنا انجام نشده و حالا باید برای مرمت آن اقدام کرد.

وی در ادامه افزود: تا زمانی که مرحوم جعفریان در قید حیات بود و مسئولیت موزه را داشت اقدام مرمتی جدی در آن‌جا انجام نشده است. چند سالی هست که درهای تالار تیموری بسته است و کاربری ندارد. این بنا نیاز به مرمت دارد و باید به طور حتم از نظر ساختاری و تزئینات نظر متخصصان مرمت اخذ شود و روی بنا طرح مرمت گذاشته شود.

تالار تیموری در محاصره انبوه اشیا

در زمان حیات جعفریان نیز بارها از نامناسب بودن فضا بنا تالار تیموری برای موزه تاریخ طبیعی سخن به میان آمده بود اما نتیجه ای دربرنداشته است.

حمیدی تصریح کرد: موزه تاریخ طبیعی، موزه منحصر به فردی است. جعفریان نمونه‌های بسیار منحصربه‌فرد از آثار مربوط به تاریخ طبیعی و تاکسیدرمی را جمع‌آوری کرده بودند اما هم درآن فضا امکان نمایش مناسب آن‌ها وجود نداشت و هم این‌که تالار تیموری ساختمانی نبود که برای موزه تاریخ طبیعی مناسب باشد.

وی با تاکید بر این‌که اگر قرار است تالار تیموری موزه باشد باید با دوره تاریخی و معماری آن هماهنگ باشد، گفت: کاربری تالار تیموری باید با توجه به ویژگی‌های معماری آن تعریف و پیش‌بینی شود؛ به گونه‌ای که معماری فاخر آن را بتواند نشان بدهد بدون آن‌که تحت تاثیر قراربگیرد.

مسئول امور موزه‌های میراث فرهنگی اصفهان با اشاره به وضعیت تالار تیموری درموزه تاریخ طبیعی، گفت: وضعیت در تالار تیموری به گونه‌ای بود که نمی شد بنا را دید. دیوارها آن‌چنان پوشیده شده بود که شاخصه های معماری و تزییناتش را متوجه نمی‌شدید.

این کارشناس معتقد است که باید در یک بنا تاریخی برای معماری و تزیینات وابسته به معماری آن احترام قائل باشیم. چیزی که گویا در تالار تیموری نادیده گرفته شده بود و این بنا نفیس با کاربری نامناسب هویتش را از دست داده بود. کارشناسان و همین طور مسئول امور موزه اداره میراث فرهنگی اصفهان معتقدند برای فضای تالار تیموری باید کاربری مناسب اندیشید.

عدم سنخیت موزه تاریخ طبیعی با تالار تیموری

شهرداری کاربری موزه هنرهای سنتی را پیشنهاد داده که به نظر می‌رسد محتوای آن سنخیت بیشتری با فضا تالار تیموری خواهد داشت.

به گفته این مسئول سال گذشته اشخاصی از نزدیکان خانواده جعفریان، مجموعه تاریخ طبیعی را خریداری کرده‌اند و قرار بوده است که این موزه را با همان مجموعه آثار در محل دیگری برپا کنند اما حالا ورق برگشته و می گویند که قصد ماندن در تالار تیموری را دارند.

حمیدی در این رابطه افزود: همان زمان برای جابجایی محل موزه تاریخ طبیعی توسط خریداران استقبال کردیم چون تالار تیموری محل مناسبی برای آثار تاریخ طبیعی نبود. اشیا خیلی زیاد بود و نحوه‌های نمایش دیگر به آن شکل نبود که برای بازدید کننده جذاب باشد. واقعیت این بود که محل موزه محتوا اصلی را نشان نمی‌داد و طبق صحبتی که با ما داشتند قرار بود موزه را از تالار تیموری به جایی مناسب منتقل کنند و حتی بحث این بود که به شهرستان نایین، زادگاه مرحوم جعفریان ببرند اما بعد متوجه شدیم که آن‌ها می‌خواهند در همان تالار تیموری موزه تاریخ طبیعی را احیا کنند.

با این وصف اما تاکنون استعلامی از میراث فرهنگی گرفته نشده و هنوز واگذاری انجام نشده است.

وی در ادامه اضافه کرد: کسی منکر ارزشمند بودن مجموعه جعفریان نیست و به طور واقعی منحصربه‌فرد است اما باید در مکان مناسب و با روش های به روز و تفکیک شده معرفی شود.

به‌روزرسانی، نیاز جدی موزه تاریخ طبیعی

حمیدی ضمن تاکید بر لزوم حضور متخصصان برای به‌روزرسانی نمونه‌ها و طبقه‌بندی مناسب آن‌ها در موزه‌های تاریخ طبیعی، گفت: برای موزه‌های تاریخ طبیعی از نظر فضاهای نمایشی باید یک روند و سناریویی وجود داشته باشه که بازدیدکننده را بتواند هدایت کند. اینکه بازدیدکننده هم بتواند ازبازدید لذت ببرد و هم آموزش ببیند.

وی اضافه کرد: در تالار تیموری مثل همه بناهای تاریخی ناچاریم یک سری محدودیت‌ها داشته باشیم و همین برای طراحی ویترین و نمایش به روز و استانداردتر، کار را مشکل می‌کند.

موزه‌های تاریخ طبیعی در کل دنیا بیشتر در کنار دانشگاه‌ها هستند و بیشتر موزه‌های دانشگاهی محسوب می‌شوند. پیشنهادا این است که این موزه باید از سوی دانشگاه حمایت شود و مکانی نوساز و استاندارد باید در اختیار صاحبان این موزه قرار داده شود.

حمیدی با تاکید بر این نکته ابراز امیدواری کرد: با همکاری نهادهای مختلف مثل شهرداری، دانشگاه و میراث فرهنگی، فضایی مناسب برای موزه تاریخ طبیعی اصفهان در نظر گرفته شود؛ فضایی که بتواند مکانی مناسب برای تجهیز موزه تاریخ طبیعی با تجهیزات و امکانات مدرن باشد.