شرح زندگانی آیت الله سید محمد رضا خلخالی

در ایام سی امین سال انتفاضه شعبانیه عراق به سر می بریم که از نیمه شعبان تا رمضان سال ۱۹۹۱ میلادی علیه رژیم بعثی صدام رخ داد. این انتفاضه که از مبداء نجف اشرف آغاز شد، طی دو هفته با سرکوب شدید رژیم بعث مواجه گردید که منجر به شهادت هزاران تن از معترضان و ده ها تن از علمای تراز اول نجف اشرف گردید و نهایتا با دستگیری آیت الله العظمی خویی و انتقال اجباری ایشان به بغداد و شهادت گروهی از شخصیت های روحانی نزدیک به ایشان به پایان رسید. یکی از این شخصیت های بزرگوار، آیت الله سید محمد رضا خلخالی بودند که تا کنون نیز مفقود الاثر است.

شعارسال: در ایام سی امین سال انتفاضه شعبانیه عراق به سر می بریم که از نیمه شعبان تا رمضان سال ۱۹۹۱ میلادی علیه رژیم بعثی صدام رخ داد. این انتفاضه که از مبداء نجف اشرف آغاز شد، طی دو هفته با سرکوب شدید رژیم بعث مواجه گردید که منجر به شهادت هزاران تن از معترضان و ده ها تن از علمای تراز اول نجف اشرف گردید و نهایتا با دستگیری آیت الله العظمی خویی و انتقال اجباری ایشان به بغداد و شهادت گروهی از شخصیت های روحانی نزدیک به ایشان به پایان رسید. یکی از این شخصیت های بزرگوار، آیت الله سید محمد رضا خلخالی بودند که تا کنون نیز مفقود الاثر است.

شرح زندگانی این شهید انتفاضه عراق به نقل از بیت ایشان به این شرح است:

بسم الله الرحمن الرحیم

ولا تحسبن الذین قتلوا فی سبیل الله أمواتا بل أحیاء عند ربهم یرزقون

کاروان شهید رفت از پیش                      وآن ما رفته گیر و می اندیش

از شمار دو چشم یک تن کم                   وز شمار خرد هزاران بیش

تاریخ همواره یادآور نام شمار زیادی از عالمان شیعه ای است که خون پاکشان توسط حکومت های جبار بر زمین ریخته شده است. عالمانی که وارث مظلومیت پیشوایان ستمدیده خود یعنی اهل بیت پیامبر ( ص) بوده اند. آنان به مانند ستارگان درخشان ، در تاریکی جهل و الحاد و شقاوت و استبداد ، بارقه امید را برای رهروان راه اهل بیت برافروختند و حاصل عمر خویش را برای رستگاری و آگاهی انسانها ارزانی داشتند.

خفاشان خونخواری که حیات ننگین خود را وامدار ظلم و جنایات ضد بشری هستند ، در هیچ برهه ای از تاریخ، وجود این فرزانگان را تاب نیاورده اند ، لذا همواره دژخیمان خویش را به حبس و تعذیب و کشتار آنان مامورکرده اند.

انسان وقتی با حیات هر یک از این عالمان که قربانی این ظلمها بوده اند آشنا می شود، بر خباثت ، و دنائت و جنایت قاتلان ایشان بیشتر واقف می گردد. چه درختان پرثمری که در این عرصه از تندباد سرد ظلم خشکید و چه بدنهای پاکی که نصیب لاشه خوران تاریخ گردید!

یکی ازاین عالمان مظلوم شهید مرحوم آیت الله سید محمد رضا موسوی خلخالی است. کسانی که چهره نورانی و همیشه خندان او را دیده بودند هنوز هم فقدان او را باور ندارند. سراسر زندگی او در تحصیل، تدریس و تبلیغ دین و عشق به اهل بیت و پارسایی و غمخواری با مردم خلاصه می شد.

اسلاف ایرانی تبار وی از خانواده های مشهور و گسترده ای بود که نسل های متمادی برای تحصیل معارف شیعی در جوار مرقد امیر المومنین ابیطالب (ع) مسکن گزیده و به دیانت ، زهد و علم موصوف بوده اند.

جد او مرحوم آیت الله العظمی سید محمد خلخالی ( فـ . ۱۳۶۳ هـ ق ) از عالمان پارسایی بود که در زمان مرجع بزرگ شیعه، آیت الله العظمی شیخ الشریعه اصفهانی ، نماینده تام الاختیار ایشان در شهر سماوه عراق بود و در جهاد بر علیه استعمار انگلیس ( ۴ ذی الحجه ۱۳۳۸هجری) شرکت کرد.

آیت الله العظمی سید محمد موسوی خلخالی سه فرزند داشت : آیت الله سید علی ( فـ . ۱۳۵۱ ش ) آیت الله سید زین العابدین ( فـ . ۱۳۵۵ هـ ش) و حجه الاسلام و المسلمین سید مهدی   (فـ . ۱۳۵۲ هـ ش ) که هر سه از روحانیون برجسته و شاخص شهرهای نجف اشرف، قم و تهران بودند.

مرحوم آیت الله سید زین العابدین که پدر شهید سید محمد رضاست پس از اتمام تحصیلاتش در نجف اشرف برای تدریس و تبلیغ به تهران آمد و تا ایام کهولت در تهران به سر برد اما در اواخر عمر، بار دیگر جذبه ملکوتی دیار نجف او را به سرزمین دوست کشاند . او به نجف رفت و همانجا دار فانی را وداع گفت ( ۱۳۵۵ ه ق) ودر جوار مرقد امیر مؤمنان به خاک سپرده شد.

سید محمد رضا موسوی خلخالی در سال ۱۳۴۷ قمری/ ۱۳۰۷ شمسی در شهر نجف اشرف دیده به جهان گشود و در همان شهر مقدس ایام طفولیت و نوجوانی را زیر سایه پدر بزرگوارش سپری نمود.

حوزه علمیه نجف که دانشگاه هزار ساله آن مهد تربیت علمای بزرگ شیعه است، پذیرای تربیت علمی و معنوی او نیز گردید. سید محمد رضا از سن نُه سالگی با ورود به حوزه تحصیلات خود را آغاز نمود و در دوره مقدمات و سطح به فراگیری ادبیات عرب ، منطق ، فقه ، اصول ، تفسیر و حدیث پرداخت و یکی از استادان دوره سطح ایشان مرحوم آیت الله سید یحیی مدرسی یزدی بود.

وی پس از اتمام دوره تحصیلات سطح ، از سن ۲۰ سالگی درس فقه و اصول و تفسیر قرآن را از آیت الله خویی و دروس فلسفه را نزد شیخ صدرا بادکوبه ای و نیز دروس بحث خارج را نزد آیات عظامی چون : سید ابو القاسم خویی و سید محسن حکیم و شیخ حسین حلی آموخت. لازم به ذکر است که سید محمد رضا به مدت چهل سال بی‌وقفه از درس‌های آیت الله خویی استفاده کرد و از شاگردان خاص ایشان گردید و در سه دوره درس اصول فقه ایشان شرکت کرد که هر دوره ی آن حدود شش سال به طول می انجامید. او تقریرات علمی استاد خویش را تا آنجا دقیق به نگارش در آورده بود که آیت الله العظمی خویی زمانی که می خواست به بحثهای خارج فقهی و اصولی خویش که قبلاَ تدریس کرده بود مراجعه نماید از وی می خواست که یادداشت های خود را در اختیار او قرار دهد.

آیت الله سید محمد رضا خلخالی ۴٠ سال متمادی دروس فقه و اصول را در نجف اشرف تدریس نمود که سالهای پایانی تدریس او مربوط به تدریس دوره خارج فقه و اصول می شود.

تألیفاتی از ایشان به جا مانده که برخی از آن‌ها چاپ شده و برخی در دست ویرایش و چاپ است از جمله:

۱- معتمد العروه الوثقی فی بحث الحج ( مطبوع در ۵ جلد)

۲- رساله فقهیه فی أحکام الخُمس ( مطبوع)

۳- رساله فی الجمع بین الصلاتین ( مطبوع)

۴- تقریرات أبحاث السید الخویی فی الفقه و الاصول ( غیر مطبوع)

۵- تقریرات بحث السید الخویی فی التفسیر ( غیر مطبوع)

۶ – تفسیر غریب الفاظ القرآن ( غیر مطبوع)

۷- کتاب الوقف – که بحثی تطبیقی در مذاهب پنچگانه فقهی در باب وقف است – ( ۱۳۹۰ مطبوع)

۸- المعتمد فی القضاء و الحدود و الشهادات ( مطبوع ۱۳۹۴(

۹- المعتمد فی العروه الوثقی کتاب النکاح در ۲ جلد (۱۳۹۵مطبوع)

۱۰- ما کل فی الصحیح صحیحا – نقد و بررسی احادیث صحیح بخاری ( غیر مطبوع)

زهد و فضل و تواضع و خوش رفتاری شهید بزرگوار به قدری بود که اصناف مختلف نجف پس از آشنایی با او شیفته خصوصیات اخلاقی وی می گردیدند. او پیوسته در خدمت به مردم خصوصا خانوادهای مستمند اهتمام می ورزید و تا آنجا که می توانست خود مستقیما و یا توسط فرزندانش – به خصوص سید امین (شهادت ۱۴۱۵ ه ق ) و سید محمد سعید – به آنان رسیدگی می نمود.

او به تقاضای مردم کوفه ، امامت نماز جماعت مسجد معروف کوفه را در سال ۱۳۵۵ هجری شمسی عهده دار گردید و پس از فوت شهید مرحوم آیت الله مستنبط ( ۱۳۶۱ ه ش ) از طرف آیت الله خویی، به امامت مسجد بزرگ بهبهانی در نجف اشرف منصوب شد، همچنین بعدها مأمور به اقامه نماز جماعت صبح در حرم مولای متقیان امیر مؤمنان علی (علیه‌السلام) نیز گردید.

در کربلاء نیز تا انتفاضه شعبانیه ۱۴۱۱ هجری قمری هر شب جمعه نماز مغرب و عشای صحن سید الشهداء امام حسین علیه السلام به امامت او برگزار می شد.

در انتفاضه شعبانیه « اداره مدنی شهر نجف اشرف » از سوی مرحوم آیت الله خویی به هیاتی هشت نفره سپرده شد که سید محمد رضا موسوی خلخالی نیز یکی ازآن هشت نفر بود. در همین سال ایشان با شمار زیادی از دیگر علمای نجف توسط حکومت سفاک و جبار بعثی عراق دستگیر و به مکان نامعلومی برده شد.

پس از سرنگونی صدام و آزادی بی گناهان دربند ، امید همگان بر این بود که پس از ۱۳ سال انتظار و بی خبری، شاهد رهایی سید محمد رضا موسوی خلخالی و دوستانش از زندانهای مخوف صدامی باشند، ولی افسوس که پس از گشوده شدن در این زندانها ، چیزی جز آلات شکنجه و دیوارهای خونین و گورهای دسته جمعی چیزی به جا نمانده بود. درحقیقت ایشان به همراه بسیاری از دیگر دو ستانش به خیل علمای شهید تاریخ تشیع پیوست. یقینا در وجدان بیدار تاریخ ، یاد او پیوسته گرامی و نامش همواره جاودانه خواهد ماند.

به غیر از فعالیت های معنوی و علمی پرثمرایشان، زندگی خانوادگی این شهید هم قابل تأمل است:

ایشان پس از ازدواج با دختر عمو و استادش ایت الله سید علی خلخالی صاحب چهار فرزند پسر و دو دختر شد که سید امین پسر و سید محمد تقی خویی دامادشان به همراه فرزند خردسال پسرش به دست عمال صدام در سال ۱۴۱۵ هجری قمری شهید شدند.

رحلت مردان حق،          از بند عالم رستن است              زین خراب‌آباد، بر محبوب خود پیوستن است

زندگی بر حق‌پرستان، در قفس مقدور نیست                  کوچ از دار فنا، مثل قفس بشکستن است