شعارسال: زلزله بعدی قرار است چه زمانی اتفاق بیافتد؟ آیا پایتخت امن است؟ یا اینکه کجای تهران امنتر است؟ شمال پایتخت، جنوب، شرق، غرب یا مرکز، یا اگر زلزله بالای ۶ ریشتر اتفاق بیافتد، چه خواهد شد و امثالهم همه و همه از جمله سوالات متعددی است که ذهن مردم را درگیر خود کرده است.
سوالاتی که البته بلافاصله بعد از وقوع هر زلزله، از سوی رسانهها که برخی از آنها برای جذب مخاطب بیشتر از تیترهای جنجالی و هیجانی نیز بهره میبرند، با مصاحبه و به نقل از برخی کارشناسان زلزله به آنها پاسخ داده میشود.
شاید آخرین این اظهارات را که هراس و دلهرهای در بین مردم ایجاد کرده است، بتوان صحبتهای رئیس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهرداری تهران دانست که عنوان کرده است که هنوز حرکات «گسل مشاء» فعال است و احتمال وقوع «زلزله شدیدتری» در تهران وجود دارد.
رضا کرمی محمدی، در عین حال اذعان کرده است که «هیچ روش و تحقیقاتی برای اینکه نشان دهد میتوان پیشبینی از لرزهخیزی داشت، وجود ندارد و تنها چیزی که میبینیم، حرکات گسل و فعال بودن آن است.».
اما محمد تاتار معاون پژوهشی و عضو هیات علمی پژوهشگاه زلزله شناسی و مهندسی زلزله و پژوهشگر برتر سال ۱۳۹۸ کشور، صحبتهای برخی را غیرکارشناسی، کلی گویی و از نظر علمی غالباً بی پایه و اساس میداند.
دوره بازگشت زمین لرزههای شدید در یک منطقه بیش از هزار سالمعاون پژوهشی و عضو هیات علمی پژوهشگاه زلزله شناسی و مهندسی زلزله در این خصوص گفت: متاسفانه برخی کارشناسان با اظهارنظر کلی و بر پایه یافتههای قدیمی، با اشاره به دوره بازگشت ۱۶۰ ساله برای زلزلههای تهران که بر اساس فاصله زمانی میان دو زلزله متوالی در سال ۱۶۶۵ و ۱۸۳۰ میلادی روی گسل مشاء برآورد شده است، از احتمال بالای وقوع زلزله در این شهر با توجه به سپری شدن این مدت میگویند.
تاتار افزود: این در حالی است که این دوره بازگشت با عدم یقین بالایی همراه بوده و برخی مطالعات جدیدتر، بر پایه بررسیهای دیرینه لرزه شناسی دوره بازگشت ۱۶۰ تا ۶۲۰ سال را برای زلزلههای بزرگ روی گسل مشاء که یکی از فعالترین گسلهای اطراف تهران با سابقه لرزه خیزی بالا است، مطرح ساخته است.
وی گفت: مطالعات نشان میدهد که دوره بازگشت زمین لرزههای در زون البرز که دربرگیرنده کلان شهر تهران میباشد، طولانی و بعضاً به هزار سال و بیشتر نیز میرسد.
تاتار ادامه داد: شاید یکی از دلایل وقوع زلزلههای خیلی بزرگ، با بزرگای بالای هفت ریشتر در این زون لرزه زمین ساختی را بتوان به دوره بازگشت طولانی زمین لرزهها و لذا وجود فرصت کافی برای تجمع نیروهای عظیم مورد نیاز برای تولید چنین زلزلههایی نسبت داد.
آیا قرار است در تهران زلزله بالای ۷ ریشتر رخ دهد؟
این پژوهشگر حوزه زلزله شناسی کشور در ادامه در پاسخ به این سوال که برخی کارشناسان اخیرا وقوع زلزله بالای ۷ ریشتر را برای تهران مطرح کرده اند نیز اظهار داشت: اگرچه تهران در یکی از لرزهخیزترین مناطق کشور و در منطقه با خطر زلزله بالا واقع شده است، اما اینکه بدون پشتوانه علمی ادعا کنیم که یک زلزله ۷.۵ ریشتری خواهد آمد و ۳ تا ۴ میلیون نفر از مردم کشته میشوند، نظری غیرکارشناسانه است.
تاتار تاکید کرد: هیچ یک از سناریوهای مختلف در نظر گرفته شده برای زلزله احتمالی تهران در آینده، چنین ارقامی را برای تهران پیشنهاد نمیکند.
وی گفت: احتمال وقوع زلزلهای با بزرگای بالای هفت در گستره تهران و مناطق همجوار نیز صرفاً از سوی برخی افراد بر پایه سابقه زمین لرزههای تاریخی که هم در بزرگای نسبت داده شده و هم در مکان رخداده با عدم یقین و بعضاً خطای زیادی همراه میباشد، مطرح شده است.
فارغ التحصیل دکتری رشته ژئوفیزیک - زلزله شناسی از دانشگاه ژوزف فوریه فرانسه گفت: همانطور که نمیتوان با اطمینان از عدم وقوع چنین زلزلهای در گستره تهران صحبت کرد، تاکید بر وقوع قطعی زمین لرزهای با چنین بزرگی و آن هم در آینده نزدیک نیز فاقد هرگونه پشتوانه علمی قوی و مستدل است.
وی ادامه داد: در ضمن قرار نیست چنین زمین لرزهای در وسط شهر تهران اتفاق بیفتد که با خرابی و تلفات سنگینی همراه باشد. بر پایه اطلاعات و دادههای موجود، هیچ یک از گسلهای شناخته شده داخل شهر تهران یا گسلهای واقع در فاصله نزدیک این شهر، پتانسیل ایجاد چنین زلزلهای را ندارند.
تاتار افزود: این به این معنی نیست که نباید به خطر بالای زلزله در این شهر توجه ویژه داشت. شناسایی اندازه، سازوکار و هندسه گسلهای داخل و اطراف شهر تهران و پایش لرزهای آنها با تعداد کافی از ایستگاههای لرزه نگاری، با توجه به خطر بالای زمین لرزه و جمعیت بالای این کلان شهر، لازم و حیاتی است، ولی ایجاد ترس و هراس بی مورد در مردم، با اشاره به رخداد زلزلهای بزرگ، با تلفات بالا، بدون هیچگونه پشتوانه علمی مستدل که مورد قبول اکثریت زلزله شناسان کشور باشد، عملی غیرکارشناسی محسوب میشود.
تاتار با اشاره به ادعای برخی کارشناسان در رسانهها به احتمال رخداد زلزلهای بزرگ با اشاره به بزرگی، درصد احتمال و حتی بازه زمانی وقوع، گفت: متاسفانه اصلا مشخص نیست مبنای این محاسبات چیست، چه کسی یا مرجعی آن را تائید کرده و میزان عدم یقین این برآوردها چقدر است.
وی دامه داد: لازم است چنین ادعاهایی قبل از رسانهای شدن که بعضی مواقع منجر به نگرانی و اضطراب تعداد زیادی از مردم میشود، در یک جمع علمی مورد راستی آزمایی قرار گیرد و در صورت صحت و معتبر بودن نتایج، بطور رسمی توسط یکی از مراجع معتبر علمی کشور، فعال در حوزه زلزله همچون پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله یا موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران اطلاع رسانی شود.
تاتار معتقد است: اینگونه اظهارنظرها که در خیلی مواقع منتج از یک کار دانشجویی خام در مقطع کارشناسی ارشد و صرفاً بر پایه انجام یکسری محاسبات روی دادههایی که صحت و دقت آنها خود سوال برانگیز هست، از هیچگونه پشتوانه و مبنای علمی قوی برخوردار نیست.
وی افزود: البته اینجا برخی رسانهها نیز بی تقصیر نیستند و صرفاً برای جذب مخاطب بیشتر و نشر زیاد خبر، گاها دچار خطا شده و با انتشار اینگونه صحبتهای غیرکارشناسانه با تیترهای جنجالی، رعب و هراس بین مردم ایجاد میکنند.
تاتار میگوید: فاجعه بارتر از اینگونه اظهارنظرها، پیش بینی زلزله توسط برخی افراد غیرمتخصص که کمترین دانشی در حوزه زلزله شناسی یا علوم وابسته ندارند، مطرح میشود! این افراد که با ایجاد کانالهای مجازی پیش بینی برای خود شهرت و طرفدارانی جذب کرده اند و به مراتب از متخصصان زلزله مدعیتر هستند، هیچگاه حاضر به حضور در یک مرکز پژوهشی یا دانشگاهی برای ارائه دلائل و مستندات علمی و منطقی خود به عنوان پشتوانه پیش بینیهای خود نشدند. دلیل کاملاً مشخص است، چون هیچ گونه استدلال و پشتوانه علمی برای ادعاهای خود که تماماً کذب است، ندارند.
چگونگی تاثیرات زمین لرزه بر ساختمانهای بلندمرتبه
تاتار درخصوص بلندمرتبه سازیها و تاثیرات زمین لرزه بر این نوع ساختمانهای شهری نیز اظهار کرد: بلند مرتبه سازی اگر استاندارد و با کیفیت بالا باشد، حتی در مناطق با پتانسیل لرزه خیزی بالا، چون پردیس مشکل ساز نیست. بطور کلی بدلیل محتوای فرکانسی زمین لرزههای نزدیک، به عنوان مثال زلزلهای که بخواهد روی گسل مشا رخ دهد، چنین زمین لرزه هائی خطر کمتری برای ساختمانهای مرتفع مهندسی ساز تا سازههای کوتاه چند طبقه دارند.
معاون پژوهشی و عضو هیات علمی پژوهشگاه زلزله شناسی و مهندسی زلزله افزود: ساختمانهای بلند، میتوانند نسبت به امواج دوره بلند زمین لرزههای دور آسیب پذیر باشند. به عنوان مثال زمین لرزه فیروز آباد-کجور با فاصله ۸۰ کیلومتری از تهران و بزرگای نه چندان زیاد (۶.۳) به برخی ساختمانهای بلند تهران صدمه وارد کرد.
تاتار در خصوص چگونگی امنیت و ضرورت ساخت و سازها در مناطقی مانند پردیس یا لواسانات و شرق تهران به واسطه وجود گسلهای متعدد از جمله مشا گفت: به لحاظ میزان مقاومت ساختمانهای ساخته شده در مقابل زلزله، مهم این است که بدانیم سازهها با چه کیفیتی ساخته شده اند، این بحثی است که خارج از حیطه تخصصی بنده است و نیازمند نظر کارشناسی همکاران ما در حوزه مهندسی زلزله است.
این پژوهشگر حوزه زلزله با تاکید بر اینکه، به طور کلی فعالیت لرزه خیزی در شرق و جنوب شرق تهران بسیار بالاست افزود: شاید اگر امکان داشت چنین شهرکی با چنین جمعیت بالا، در مکانی با خطر زلزله پایین تری ساخته میشد بهتر بود.
وی اظهار امیدواری کرد: مجاورت گسلهای متعدد با شهرک پردیس و خطر بالای زلزله برای این منطقه، در طراحیهای انجام گرفته و در ساخت و سازها لحاظ شده باشد.
تاتار همچنین در خصوص خطر لرزهای شهرک پردیس و شهر لواسانات اظهار کرد: گسل مشاء دقیقاً از شمال شهر لواسان عبور میکند و این درحالی است که برخی از ساختمانهای بسیار شیک درست در مجاورت این گسل ساخته شده اند.
تاتار ادامه داد: از زیر شهرک پردیس نیز گسلی به همین نام عبور میکند که فعالیت آن بر پایه مطالعات انجام گرفته توسط پژوهشگاه زلزله شناسی محرز است. البته باید بدانیم که ساخت و توسعه بسیاری از شهرهای کشور در گذشته در کنار گسلهای لرزه زا که نقش مهمی در سهولت دسترسی به سفرههای آب زیرزمینی داشته اند، صورت گرفته است.
چرا از تجهیزات شرکتهای فناور داخلی استفاده نمیشود؟
تاتار همچنین در پاسخ به این سوال که چرا از تجهیزات لرزه نگار ساخت شرکتهای فناور داخلی بهره گیری نمیکنید نیز با بیان اینکه، دستگاههایی که در ایستگاههای لرزه نگاری نصب میشوند شامل دیجیتایزر یا همان ثبات (رکوردر) امواج لرزهای و لرزه سنج هستند، افزود: در خصوص ساخت ثبات لرزهای پیشرفتهای خوبی حاصل شده است و محصولات یکی دو شرکت دانش بنیان نیز وارد بازار شده است.
وی افزود: اگرچه هنوز این دستگاهها به لحاظ کارایی با نمونههای خارجی شناخته شده فاصله دارند، اما تا حدودی جوابگوی نیازهای کشور هستند و این امید میرود که در صورت حمایت بیشتر دولت به تجهیزات قابل رقابت با نمونههای مشابه خارجی تبدیل شوند.
معاون پژوهشی و عضو هیات علمی پژوهشگاه زلزله شناسی و مهندسی زلزله گفت:، اما در مورد لرزه سنجها که دستگاههای با حساسیت بسیار بالا نسبت به لرزشهای حاصل از امواج زلزله هستند، دستگاه تولید داخل که مورد استفاده و تائید قرار گرفته باشد، هنوز جایی گزارش نشده است.
وی گفت: بعضی شرکتها مدعی ساخت نمونههای سادهتر با حساسیت محدود از این دستگاهها شده اند، اما هنوز هیچ نمونهای برای تست و تائید به مراکز تخصصی مثل پژوهشگاه بین المللی زلزله یا موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران، برای ارزیابی کیفیت و صحت کارکرد ارائه نشده است. ین استاد دانشگاه گفت: البته تلاشهای زیاد صورت گرفته توسط پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله با همکاری یک شرکت دانش بنیان منجر به ساخت اولین دستگاه شتابنگار ساخت کشور شد که موفقیت بسیار بزرگی محسوب میشود.
تاتار گفت: دستگاههای شتاب نگاری جهت ثبت حرکات قوی زمین مناسب هستند و حساسیت بسیار پائین تری نسبت به لرزه سنجهای مورد نیاز شبکههای لرزه نگاری دارند و از کشورهای صاحب نامی که امکان خرید تجهیزات با کیفیت و دقت بالا وجود دارد میتوان به کانادا، انگلیس و آلمان اشاره کرد.
وی با بیان اینکه، متاسفانه صرفنظر از دشواریهای بسیار موجود در مسیر خرید تجهیزات لرزه نگاری که در راس آن تحریمهای ظالمانه آمریکا و محدودیت تخصیص اعتبارات ارزی و ریالی دولت است، تعاملات بین المللی پژوهشگاه زلزله شناسی با دانشگاهها و مراکز پژوهشی مطرح اروپایی نیز در شرایط کنونی با محدودیتهای زیادی مواجه شده است.
تاتار خاطرنشان کرد: تعاملات خوب و سازنده علمی پژوهشگاه با مراکز تحقیقاتی و دانشگاههای مطرح اروپایی در حد فاصل سالهای ۱۳۷۷ تا ۱۳۸۵ که غالباً با تامین تجهیزات لرزه نگاری مورد نیاز مطالعات از طریق مراکز تحقیقاتی برخی کشورهای اروپایی همراه بوده است، نقش بسیار زیادی در دانش امروزی ما از وضعیت لرزه خیزی و ساختار سرعتی پوسته و بخشهای عمیقتر زمین در زیر فلات ایران داشته است.
تاتار تاکید کرد: به طور حتم نقش این تعاملات در ارتقا قابل توجه دانش زلزله شناسی کشور، با انجام پروژههای متعدد و تربیت نیروی انسانی متخصص بسیار بارز است.
شعارسال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از پایگاه خبری آفتاب، کد خبر: ۶۵۳۱۸۱، تاریخ انتشار: ۷ خرداد ۱۳۹۹، aftabnews.ir