شعار سال: مصداقی از این کلام ۲۹ خرداد ۱۳۹۶ است که از خاطرمن نخواهد رفت.سمینار چهلمین بزرگداشت شریعتی در سالن ابن خلدون دانشگاه تهران بود. ما نیز در حال سپری کردن سالهای نخست دوره دکتری خود در تهران ، به همراه علامندان مرحوم در این سمینار میهمان بودیم؛ بی نظمی هایی همچون کمبود جا، گرما و تهویه نامناسب سالن ، سخنرانی را چند ساعت ایستاده با شوق تمام ماندیم تا میهمان یکی از پرشورترین سخنرانی های گرامیداشت دکتر باشیم.همسر و فرزندان مرحوم هم بودند وجمعی از جامعه شناسان شهیر مانند اباذری و دیگرانی مانند آغاجری نیز سخنرانی کردند.
سالن اجتماعات دانشکده جای سوزن انداختن نداشت.آنجا نیز اندیشه های دکتر مورد نقد و بررسی سخنرانان قرار گرفت.
حقیقت اینست در این سالها اتهام هم کم به دکتر شریعتی وارد نشده است.برخی بر او تاخته‌اند و او را غرب‌‌گرا خواندند که جامه دین بر تن اندیشه خود کرده است و در مقابل، عده‌ای هم او را مرتجعی خوانده‌اند که رنگی مدرن بر آرای سنتی و دینی‌اش پاشیده شده است.اکنون نیزسالهایی است که در برخی محافل روشنفکری ، افرادی هستند که آخر کلام شان در مورد شریعتی اینست که باید از او عبور کرد.
اما من همچنان شریعتی را از دو منظر مورد ستایش می دانم.
یک:عقل پرسش گر و روح انتقادگر شریعتی بزرگ‌ترین موهبتی است که می‌توان از آن سخن گفت.این موهبت وقتی با دغدغه اجتماعی مرحوم همراه میشود می‌تواند آموزه های زیادی با خود داشته باشد که برای توسعه هر کشور سود‌مند باشد.
همین عقل پرسش گر و روح انتقادی شریعتی بود که نه تنها او را در چارچوب مطلق مفاهیم غربی قرار نمی داد بلکه او در سنت تشدید شده زمانه خود نیز گرفتار نشد. روح پرسش گر و انتقادهای مداومش کمک کرده بود هیچ‌گاه نتوان شریعتی را در چارچوب‌های متعارف توصیف کرد.این ویژگی دکتر سبب شده بود که او مطلوب‌های خویش را فرا‌تر از چارچوب‌های مرسوم ببیند و هم منتقد دنیای مدرن باشد و هم مفاهیم سنتی.دریچه هایی که در تاریکی آن زمان،به دنبال پرسش های انتقادآمیز شریعتی باز شد؛روشنگری های زیادی در سطح جامعه ایجاد کرد که تا اکنون نیز عده ای خواهان آن می شوند اندیشه های شریعتی یک واحد دانشگاهی باشد.
دو:چند ساحتی بودن شریعتی؛موهبتی اثربخش تر و الگویی مهم برای روشنفکران جامعه کنونی ایران است.چرا روشنفکران امروز ما هیچ قشر و طبقه ای را نمایندگی نمی کنند؟! اما شریعتی طبقه ی بزرگی از جامعه را نمایندگی می کرد. زیرا که شریعتی تک ساحتی نبود و در عرصه عمومی میدان داری می کرد.برعکس روشنفکران امروز جامعه که کنج عافیت نشسته اند شریعتی روشنفکر عرصه عمومی بود. زبان و احساس شریعتی بر عکس بسیاری از روشنفکران این زمانه، از مردم جدا نبود و آنها را نمایندگی می کرد.به قول هاشم آغاجری"شریعتی از روشنفکرانی نبود که اگر به آزادی فکر کند و ار آن سخن بگوید از فقر و بی عدالتی و استثمار عبور کند و آن را در حاشیه قرار دهد.
آخر سخن اینکه از نگاه نویسنده این سطور ،حال که جامعه روشنفکری ما میخواهد پس از آن دوران ستایش انگیزی که بر شریعتی گذشت اکنون منتقد بی رحمانه او باشد،باید از حد انصاف عبور نکند. ما هم می دانیم به عنوان مثال پرسش‌هایی که با درون مایه های اقتصادی به بررسی افکار مرحوم دکتر شریعتی می پردازد ممکن است هرگز متعالی نباشد و مخاطب را سیراب نکند اما این نقصان در اندیشه شریعتی نباید سبب تاختن های بی ملاحظه گردد. یا که در موردی رایج تر اگر هم انتقادی بر شریعتی می شود که به عنوان مثال دین را به ایدیولوژی تبدیل و تقلیل داده بود چه بسا همچنان این باور شریعتی طرفداران زیادی داشته باشد.
به اعتقاد من اگر چه تناقض هایی را می توان در آثار شریعتی عیان کرد اما نکته های زیادی از اندیشه و شخصیت او همچنان ستایش آمیز است.
یک روشنفکر کنونی جامعه ایران در بهترین وضعیت،بیش از آنکه بخواهد در اندیشه شریعتی از منظر اقتصاد و سوسیالیستی بودن یا از منظر دینی ، اجتماعی بودن ، خود را درگیر تا نقصانی از آثار شریعتی آشکار کند و با انتقادهایی چند بخواهد از شریعتی عبور کند می بایست روح پرسش گری شریعتی و زنده بودن او در عرصه اجتماعی را واکاوی کند و آن را الگویی برای مسیر روشنگری و توسعه یافتگی عصر کنونی قرار دهد که بیش از هر زمان به این عنصر برای اصلاح امور نیازمندیم.

با اندکی تلخیص و اضافات بر گرفته از پایگاه خبری تحلیلی آینه جم ، تاریخ انتشار: 30 خرداد 1399 ، کدخبر: _ ، www.ayenejam.ir