شعار سال: در روایات اهل بیت (ع) علاوه بر اینکه درباره افعال و عبادات حضرت معصومه (س) و فضائل ایشان سخن گفته شده، سخنان بسیاری نیز درباره شأن و جایگاه اجتماعی او مطرح شده است؛ لذا بسیار اهمیت دارد که ما درباره مأموریت حضرت معصومه (س) تأمل کنیم.

اصلی‌ترین مأموریت حضرت معصومه (س) در مسیر قم بوده است. قم را شیعیان یمنی احداث کردند، آن را توسعه دادند و نهایتاً به مرکز تشیع تبدیل شد. امروز نیز هر چه در قم گفته و قبول می‌شود، مورد قبول همه شیعیان جهان قرار می‌گیرد و جایگاه بلندی در میان شیعیان دارد.

بزرگان شیعه نیز اکثراً در قم جمع شده‌اند. در زمان حضرت نیز قم از نظر نیروی انسانی، قدرت نظامی، جایگاه علمی و موقعیت جغرافیایی، اهمیت ویژه‌ای داشت و اخبار از این شهر به بلاد مختلف شیعیان منتشر می‌شد.

حضرت معصومه (س) ۲۸ سال عمر کرد، ولی هر جا امام صادق (ع)، امام کاظم و دیگر ائمه درباره حضرت معصومه سخن می‌گویند، صحبت از قم می‌شود. یعنی با اینکه از عمر ۲۸ ساله حضرت، تنها ۱۷ روز در قم سپری شد، روایت‌ها و بیان فضائل حضرت همگی در بستر قم است.

■ عبادت حضرت

حتی وقتی سخن از عبادات حضرت معصومه (س) می‌شود، عبادت‌های حضرت در قم ذکر می‌شود. این نشان می‌دهد که اصلی‌ترین مأموریت حضرت، در قم بوده است؛ همان‌طور که صحبت چندانی درباره عمر پنجاه و چند ساله زینب کبری (س) در مدینه و کوفه نیست و همه روایت‌ها درباره دوران پس از واقعه عاشورا و اسارت حضرت است. از عمر سی و چند ساله حضرت ابو الفضل (ع) نیز فقط سخن از واقعه عاشوراست. پس می‌بینیم که اهل بیت (ع) بیشتر درباره بخش‌هایی از زندگی این افراد سخن گفته‌اند که مأموریت اصلی آن‌ها بوده است. پس مأموریت حضرت معصومه (س) نیز ارتباط تنگاتنگی با قم داشته است.

ارتباط حضرت معصومه (س) با مردم قم از خردسالی حضرت آغاز می‌شود؛ زمانی که جمعی از بزرگان قم برای ملاقات با امام کاظم (ع) به مدینه می‌روند. اهالی قم در حالی که نامه‌هایی به همراه داشتند، به خانه امام کاظم (ع) می‌رسند. یکی از نشانه‌های امامت موسی بن جعفر (ع) این بود که در آن زمان، نامه‌ها را بدون اینکه باز کند، پاسخ می‌داد. چون پس از شهادت امام صادق (ع) افراد زیادی ادعای امامت داشتند، شیعیانی که از اقصی نقاط سرزمین اسلامی برای ملاقات با امام جدید به مدینه می‌آمدند، ابتدا امام را امتحان می‌کردند. در چنین شرایطی، این جمع از اهالی قم به خانه حضرت می‌رسند. ولی کنیز حضرت بیرون می‌آید و می‌گوید حضرت از منزل بیرون رفته است. در همان حال که شیعیان می‌خواستند جواب نامه‌هایشان را بگیرند، حضرت معصومه (س) که آن زمان کودکی خردسال بود، از درب خانه بیرون می‌آید و جواب نامه‌های آن‌ها را بدون اینکه مهر و موم نامه‌ها را بگشاید، به آن‌ها می‌دهد. آن‌ها که جواب شان را گرفته بودند، به سمت قم برمی‌گردند. ولی در راه خروج از مدینه با امام کاظم (ع) مواجه می‌شوند و جریان را برای حضرت تعریف می‌کنند. حضرت با شنیدن جریان، می‌فرماید: «فدا‌ها أبوها!» و تأیید می‌کند که همه پاسخ‌ها درست بوده است. این جریان، اولین نقطه شکل‌گیری ارتباط حضرت معصومه (س) با مردم قم می‌شود.

طراحی این جریان با خود امام کاظم (ع) بوده و قطعاً به صورت اتفاقی نبوده است؛ چون حضرت می‌دانسته که عده‌ای از قم برای ملاقات با او به مدینه می‌آیند و نامه‌هایی با خود دارند؛ لذا این مأموریت را به حضرت معصومه (س) می‌دهد. حضرت معصومه (س) قطعاً از پدرش برای این کار اجازه داشته و مأمور به این کار بوده است؛ چون تا پیش از آن، مرسوم نبود پاسخ مراجعه‌کنندگان به خانه امام کاظم (ع) را بدهد و این جریان، خلاف رویه معمول بوده است؛ لذا قطعاً قرار بوده برای شیعیان قم، مشخص شود که حضرت معصومه (ع) از علم لدنّی امام برخوردار است. شاید به همین دلیل باشد که امام کاظم (ع) هنگام خروج از مدینه نیز با آن‌ها ملاقات می‌کند و پاسخ‌های حضرت معصومه (س) را تأیید می‌کند.

وقتی این افراد به قم برمی‌گردند، خبر در قم پخش می‌شود که دختر خردسال امام کاظم (ع) با علم لدنّی پاسخ نامه‌های ناگشوده را داده است. با انتشار این خبر در قم، رابطه مردم قم و حضرت معصومه (س) آغاز می‌شود. البته پیش از آن نیز در ملاقات‌هایی که مردم قم با امام صادق (ع) داشتند، حضرت بار‌ها تکرار کرده بود که یکی از فرزندان من که نامش فاطمه است، در قم دفن خواهد شد.

■ جایگاه حضرت

امام صادق (ع) درباره مقام و جایگاه حضرت معصومه (س) فرموده بود: هر کسی او را زیارت کند، بهشت بر او واجب می‌شود. نکته مهم این است که این جمله بدون قید و شرط بیان شده که هر کسی موفق به این زیارت شود، بهشت بر او واجب خواهد شد. این نشان‌دهنده مقام بسیار بالای حضرت معصومه (س) نزد خداوند متعال است.

سؤال مهمی در اینجا مطرح می‌شود که چرا حضرت معصومه (س) این‌طور مطرح می‌شود و این‌طور در کلام اهل بیت (ع) درباره فضائل او صحبت می‌شود؟ پاسخ این سؤال را باید در شرایط آن زمان شیعیان جست‌وجو کرد. پس از شهادت امام کاظم (ع) فرزندان ایشان ادعای امامت کردند و در میان شیعیان، اختلاف و چنددستگی به وجود آمد. حتی بعضی گفتند امامت در همان نقطه متوقف شده و هفت‌امامی شدند. در آن وضعیت نیاز بود کسی امامت امام رضا (ع) را تثبیت کند و جامعه شیعه را از شکاف و چند دستگی نجات دهد و شرایط را برای ادامه مسیر امامت تا حضرت حجت (عج) فراهم سازد. این مأموریت به حضرت معصومه (ع) واگذار شد.

مأموریت حضرت معصومه (س) از همان سنین طفولیت و در خانه امام کاظم (ع) آغاز شد و در دوران جوانی حضرت و ماجرای سفرش به قم، به اوج خودش رسید. سفر حضرت معصومه (س) به قم، در ظاهر برای ملاقات با برادرش امام رضا (ع) بود، ولی در‌واقع یک مأموریت بزرگ برای تشیع بود. وظیفه اصلی حضرت این بود که امامت امام رضا (ع) را تثبیت کند. در راه قم، به هر منزلگاهی می‌رسید، خانم‌ها و خانواده‌ها را جمع می‌کرد و به آن‌ها این پیام را می‌رساند که امام بعد از موسی بن جعفر (ع)، علی بن موسی الرضا (ع) است. در واقع، امام کاظم (ع) دخترش را به میان خانواده‌ها فرستاد تا امام بعدی شیعیان را به آن‌ها معرفی کند. سفر حضرت از مدینه تا قم، چند ماه طول کشید و آن چند ماه به ملاقات‌ها و گفتگو‌های بسیاری با خانواده‌های شیعیان گذشت.

همین مأموریت باعث حساسیت مأمون شد. وگرنه پیش از حضرت معصومه (س) بسیاری از برادران و اقوام امام رضا (ع) به خراسان آمده و با حضرت ملاقات کرده بودند و مأمون با آن‌ها کاری نداشت. ولی درباره حضرت معصومه (س) رفتار متفاوتی داشت؛ چون مأمون به خوبی واقف بود که اگر حضرت معصومه (س) به خراسان برسد، همه را بسیج خواهد کرد. در نتیجه دستور داد تا در ساوه به کاروان حضرت حمله کرده، چند تن از برادران و همراهان ایشان را شهید کردند. به روایتی، در غذای خود حضرت نیز زهر ریختند و باعث شهادت او شدند.

بنابراین، حرکت حضرت معصومه (س) به قم یک حرکت تاریخ‌ساز بود. با توجه به اختلافاتی که در جامعه شیعیان به وجود آمده بود و انشقاق‌های مختلفی که درباره امامت پس از امام کاظم (ع) داشتند، ممکن بود اختلاف‌های بسیاری به وجود بیاید. حضرت امام رضا (ع) در سن بالا بچه‌دار شد و بسیاری می‌گفتند حضرت دیگر بچه‌دار نخواهد شد. به همین امید، عده‌ای خودشان را کاندیدای امامت پس از امام رضا (ع) می‌دانستند. در آن زمان افراد زیادی از هاشمیون و علویون ادعای امامت داشتند و مردم می‌توانستند دور آن‌ها جمع شوند. اگر حرکت حضرت معصومه (ص) نبود، چه بسا جریان امامت متوقف می‌شد و اصلاً به حضرت حجت (عج) نمی‌رسید. تثبیت امامت امام رضا (ع) مسیر را برای ادامه جریان امامت، هموار کرد. به همین دلیل به امام‌های پس از امام رضا (ع) ابن الرضا می‌گویند.

با حرکت حضرت معصومه (س) مسیر امامت ائمه بعدی به گونه‌ای تثبیت شد که امام جواد (ع) در سن ۹ سالگی، امام هادی (ع) در سن ۸ سالگی به امامت رسیدند. وقتی امام عسکری (ع) به امامت رسید، بیست و چند سال عمر داشت و امام زمان (ع) نیز هنگام امامت، تنها ۵ سال سن داشت. پذیرش امامی که در سنین کودکی است، کار آسانی نیست؛ ولی با موفق شدن حضرت معصومه (س) در مأموریت خطیر خود، چنین پذیرشی در میان شیعیان به وجود آمده بود.

حرکت حضرت معصومه (س) باعث شد پس از امام رضا (ع) اختلافی بین شیعیان به وجود نیاید. پیش‌تر، درباره امامت امام صادق (ع) و امام کاظم (ع) اختلاف‌های بسیاری وجود داشت. حتی در زمان امام باقر (ع)، زید درباره جانشینی حضرت مشکل داشت و تنها پس از گواهی دادن جابر به لوح فاطمه (س)، ایمان آورد. ولی این اتفاق پس از امام رضا (ع) تکرار نشد و اتفاق نظر کاملی میان شیعیان به وجود آمد.

■ علت ازدواج نکردن حضرت….

بعضی سؤال می‌کنند که چرا حضرت معصومه تا ۲۸ سالگی ازدواج نکرد. با توجه به اینکه ازدواج سنت پیامبر (ص) بود و حضرت خدیجه (س)، حضرت زهرا (س) و دختران ائمه (ع) همگی ازدواج می‌کردند، چرا حضرت معصومه (س) تا پایان عمر شریف خود ازدواج نکرد؟

پاسخ این است که حضرت معصومه (س) از جانب پروردگارش دستور داشت که ازدواج نکند. حضرت مأموریت دیگری در زندگی‌اش داشت و نباید ازدواج می‌کرد. این درست نیست که بگوییم در آن زمان، هیچ کسی مناسب حضرت معصومه (س) نبود و در میان همه شیعیان، هیچ کس کفو و در شأن حضرت نبود.

واقعیت این است که دختران امام کاظم (ع) همگی از ازدواج منع شده بودند. یعنی این مسأله اختصاص به حضرت معصومه (س) نداشت و شامل همه دختران موسی بن جعفر (ع) می‌شد. حتی حضرت امام کاظم (ع) در پیامی به امام رضا (ع) قید کرده بود که هر کدام از دخترانش که ازدواج کند، از ارث محروم خواهد شد. بنابراین، حضرت معصومه (س) نیز به امر ولیّ خود ازدواج نکرد و به مأموریت دیگری پرداخت. مأموریت او این بود که قم را به مرکز و کانون تشیع تبدیل کند.

حوزه علمیه امروز نیز از برکات مأموریت حضرت معصومه (س) است. در حقیقت، باطن حوزه علمیه را خود حضرت معصومه (س) ایجاد کرد. ظاهر ماجرا این است که مأموریت ایجاد و اداره حوزه علمیه به افراد مختلفی داده شده است، ولی باطن این استواری و نگهداری به خود حضرت معصومه (س) متصل است. اساساً وجود ایشان و دفن پیکر مطهر ایشان در قم، محور این شهر و حوزه علمیه است. از این رو به اهل قم نیز انصار اهل بیت (ع) گفته می‌شود.

■ میزبانی انبیاء در بهشت ماموریت اخروی حضرت

مأموریت حضرت معصومه (س) در قم، محدود به ایجاد جامعه شیعیان نمی‌شود. حضرت معصومه (س) میزبان انبیاء در بهشت است. همه انبیاء در بهشت، میهمان حضرت هستند. همچنین روایاتی داریم با این مضمون که حضرت معصومه (س) برای شفاعت همه شیعیان جهان و ورود آن‌ها به بهشت کافی است. این نشان‌دهنده جایگاه حضرت نزد خداست؛ جایگاهی که حضرت مریم (س) نیز نداشت.

■ شباهت به حضرت زهرا (س)

نکته مهم دیگر درباره حضرت معصومه (س) این است که او خَلقا و خُلقا شبیه حضرت فاطمه زهرا (س) است. یعنی چنانکه حضرت علی اکبر (ع) از نظر ظاهر و خلق وخو، شبیه‌ترین فرد به رسول الله (ص) بود، همین نسبت میان حضرت معصومه (س) و حضرت زهرا نیز وجود دارد. زینب کبری (س) بیشتر به امیرالمؤمنین (ع) شباهت داشت، ولی حضرت معصومه (س) شبیه‌ترین خلق وخو را با حضرت صدیقه طاهره (س) دارد. به همین سبب به پدر مرحوم آقای مرعشی نجفی گفته شده بود که اگر می‌خواهی مادرت فاطمه زهرا (س) را زیارت کنی، قبر حضرت معصومه (س) را در قم زیارت کن. همچنین امام رضا (ع) می‌فرمود: هر کسی خواهرم حضرت معصومه (س) را زیارت کند، مرا زیارت کرده است. یعنی زیارت او برابر با زیارت امام معصوم است!

افرادی همچون حضرت معصومه (س)، حضرت عبد العظیم حسنی در ری و دیگر فرزندان اهل بیت (ع)، چراغ‌های راه مردم هستند و جلو گمراهی و سرگردانی شیعیان را می‌گیرند. حضرت معصومه (س) فقط ۱۷ روز از عمر خود را در قم سپری کرد، ولی در همان روز‌های محدود، برخورد‌ها و گفتگو‌هایی با خانواده‌های شیعیان داشت که منجر به تثبیت تشیع شد. اکثر دیدار‌ها و گفتگو‌های حضرت به دست ما نرسیده است و دقیقاً نمی‌دانیم درباره چه چیز‌هایی با شیعیان صحبت کرده و چه اسراری را برای آن‌ها بازگو کرده است. ولی هرچه بوده، چنان اثری داشته که امام رضا (ع) راحت‌تر از همه ائمه پیش از خود پذیرفته شد و پس از آن دوران، دیگر اختلافی برای پذیرش ائمه بعدی نمی‌بینیم. به نظر می‌رسد پس از سفر حضرت معصومه (س) به قم، شیعیان به خوبی آگاه شدند که قرار است از آن پس چه اتفاق‌هایی بیفتد و حضرت حجت (عج) امامت خود را چگونه آغاز خواهد کرد.

■ توجه به متن زیارت ایشان

یکی از چیز‌های دیگری که برای فهم زندگی حضرت معصومه (س) باید بخوانید، متن زیارت‌نامه ایشان است. در همین زیارت‌نامه کوتاه به خوبی توضیح داده شده که حضرت چه جایگاهی نزد خداوند متعال دارد. به همین دلیل، همه بزرگان شیعه به زیارت حضرت می‌آیند و به او می‌گویند: ما را در بهشت، شفاعت کن. از علمای زمان خودمان همچون مرحوم آیت الله بروجردی و میرزای قمی گرفته تا بزرگان قدیمی‌تری مثل ابن بابویه و ابن زکریا، همگی به زیارت حضرت معصومه (س) می‌رفتند و از او طلب شفاعت می‌کردند و از او می‌خواستند زندگی دنیایی‌شان را سامان دهد و آن‌ها را در کسب علم، موفق کند.

نکته آخر اینکه حوزه به امروز خودش رسیده و از دل آن، بزرگانی همچون مرحوم آقای بروجردی و حضرت امام درآمده‌اند، به برکت حضرت معصومه (س) است و اساساً عهده‌داری حوزه علمیه، با خود حضرت معصومه (س) است تا به زودی، انصار حضرت حجت (عج) تربیت شوند و مقدمات ظهور حضرت فراهم گردد.


شعار سال، با اندکی تلخیص واضافات برگرفته از شفقنا، تاریخ انتشار: ۲۲خرداد ۱۴۰۰، کد خبر: fa.shafaqna.com، ۱۱۶۳۹۴۷