شعار سال: تصمیم‌گیری درباره امور عمومی جامعه همواره بر اساس «خیر عمومی» صورت می‌گیرد. اما بهانه خیر عمومی می‌تواند مبنایی برای رانت‌جویی سیاستمداران و بوروکرات‌ها شود. خیر عمومی اصلی در فوتبال هم این است که مسابقات باشگاهی به‌خوبی انجام شود و تیم ملی فوتبال و باشگاه‌های فوتبال ایران در عرصه بین‌المللی موفق باشند. در فوتبال مانند بسیاری از دیگر عرصه‌های عمومی کشور تا مشکلی پیش می‌آید این گزاره طرفدار زیادی دارد: «دولت باید دخالت کند.» این دخالت‌ها می‌تواند به شکل بودجه دولتی یا اداره دولتی (در فوتبال به شکل باشگاه) باشد. هم بودجه و هم باشگاه دولتی، پایگاهی برای تامین اهداف بوروکرات‌هاست. اما دخالت در فوتبال جذابیت‌های بیشتری هم برای بوروکرات‌ها دارد.

هیچ صنعتی به اندازه فوتبال پتانسیل کسب رانت توسط بوروکرات‌ها را ندارد. سه رانت اصلی فوتبال را چنین می‌توان خلاصه کرد:

اما حضور بوروکرات‌ها در فوتبال چه هزینه‌هایی به جامعه ایران تحمیل کرده است. این هزینه‌ها هم می‌تواند شکل آشکار داشته باشد مانند بودجه یا شکست در مسابقه یا شکل پنهان مانند از دست رفتن فرصت‌ها. از این میان موارد زیر اهمیت بیشتری دارد:

آسیب به درآمدزایی باشگاه
سال‌ها حضور بوروکرات‌ها در فوتبال ایران سبب شده است باشگاه‌های مطرح ایران نتوانند از پتانسیل درآمدزایی خود به‌خوبی بهره‌مند شوند. در حق پخش تلویزیونی با سازمان صداوسیما مماشات می‌کنند، از تبلیغات سنتی مثل اطراف زمین درآمد مناسبی ندارند، از تبلیغات در رسانه‌های جدید و شبکه‌های اجتماعی به‌خوبی استفاده نمی‌کنند، از فروش پیراهن درآمد ندارند. چرا بوروکرات دولتی این موارد را می‌تواند به نفع خودش تهاتر کند. یعنی نقدی و غیرنقدی خودش بهره‌مند شود و از درآمد باشگاه بگذرد.

هدر رفتن بودجه دولت
باشگاه‌های بزرگ فوتبال جهان نه‌تن‌ها خودشان را تامین می‌کنند و توانایی خوبی برای خرید بازیکن و امکانات دارند یکی از مالیات‌دهنگان مهم جامعه هستند و بابت فعالیت‌های متعددی که کنار آن‌ها انجام می‌شود مانند تبلیغات و بابت دستمزد بازیکنان و کارکنان خودشان و فعالیت‌های مرتبط با باشگاه به دولت مالیات می‌دهند. اما این موضوع در ایران، به خاطر رانت‌جویی بوروکرات‌ها در فوتبال معکوس شده است و باشگاه‌های مطرح کشور بودجه‌بگیر از دولت شده‌اند.

بی‌ثباتی مدیریتی و قرارداد‌ها
در فوتبال ایران بیشتر از اینکه کیفیت مدیران در کسب کرسی‌های مدیریتی مهم باشد روابط سیاسی اهمیت دارد. این موضوع سبب شده تا طول دوره مدیریت در باشگاه‌ها کاهش یابد. زیرا یک مدیر که با لابی با مسوولان رده‌بالا به جایگاه مودر نظر رسیده، طول دوره مدیریتش تا زمانی است که فرد دیگری با مدیران رده بالاتر لابی موفقت‌آمیز نکرده. این بی‌ثباتی مدیریتی به بی‌ثباتی در قرارداد‌های باشگاه چه با بازیکنان و مربیان و چه با اسپانسر‌ها و ارائه‌کنندگان خدمات منجر شده است. قرارداد اکثر بازیکنان در ایران یک‌ساله یا حداکثر دوساله است و برخلاف اروپا از قرارداد‌های حدود پنج‌ساله خبری نیست. یا مربیان تیم‌ها با سرعت تغییر می‌کنند. نه اینکه کنار گذاشته شوند بلکه از یک تیم به تیم دیگر می‌روند. این جابه‌جایی برای بوروکرات‌ها رانت دارد، اما برای تیم بی‌ثباتی.

آسیب به رقابت جذاب
مهم‌ترین هزینه اجتماعی حضور بوروکرات‌ها در فوتبال این است که احتمال دستکاری درباره موفقیت تیم‌ها را افزایش می‌دهد. این بزرگ‌ترین معضلی است که حضور بوروکرات‌ها برای فوتبال ایجاد کرده است.

کاهش کیفیت فوتبال و هزینه‌های اجتماعی پنهان
همه موارد بالا منجر به کاهش کیفیت فوتبال می‌شود و خودش را در هزینه‌های اجتماعی پنهان نشان می‌دهد. هزینه‌هایی مانند امکان قهرمانی در جام ملت‌ها و باشگاه‌های آسیا که سال‌هاست از دست رفته، امکان رقابت باشگاه‌ها با تیم‌های بزرگ جهانی که سال‌هاست از دست رفته، امکان داشتن بازیکنان بین‌المللی بیشتر، امکان داشتن ورزشگاه‌ها و زمین‌های تمرین باکیفت‌تر و بسیاری از موارد دیگر.

علی چشمی/ اقتصاددان
پایگاه تحلیلی خبری شعار سال برگرفته از کانال تلگرامی تجارت نیوز