شعارسال: دنیای امروز در حال پیشرفت است و به سرعت رقابتی‌تر می‌شود. موفقیت سازمان‌ها در چنین دنیایی، نیروی انسانی شایسته تضمین کننده موفقیت هر سازمانی است. موفقیت و شکست هر سازمانی در مرحله اول، به انتخاب صحیح کارکنان و در مرحله دوم به کارکرد اعضای آن بستگی دارد. چراکه وجود کارمندان متعهد، متخصص و خلاق موجبات بهبود عملکرد نظام اداری و به تبع آن نظام جمهوری اسلامی را فراهم می‌آوردند. از همین رو انتخاب کارکنان متعهد و متخصص گامی مهم در رسیدن به اهداف سازمانی است که در صورت فقدان آن ضرر‌های مادی و معنوی فراوانی به سازمان وارد می‌شود. معضلات و آسیب‌های که از ناحیه کارکنان می‌تواند به محیط کار و به دنبال آن به سازمان وارد شود اغلب جبران ناپذیر است.

ضرورت و اهداف پژوهش

کارآمدی و پاسخگو بودن نظام اداری، نیازمند افرادی شایسته است. تصمیمات گزینش از دو جهت دارای اهمیت است اولا تعیین‌کننده سرنوشت داوطلبان ورود به خدمت در دستگاه‌های دولتی بوده و دوما فراهم‌کننده بستر مناسب برای ورود نیروی انسانی شایسته به سازمان است. انتخاب کارکنان مناسب می‌تواند موجب بهبود اثربخشی سایر فعالیت‌های منابع انسانی شود و از بروز بخشی از مسائل و مشکلات ممانعت کند، ازاین رو چگونگی انتخاب نیروی انسانی در سازمان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و همواره مدیران استراتژیک که در این زمینه تصمیم ساز و تصمیم گیر هستند باید با اتکا به روش‌های علمی، گام‌های موثری در بهبود فرایند گزینش نیروی انسانی و متحول نمودن آن بردارند و از طریق بهبود روش‌ها، فرایندها، ساختار، قوانین، سازمان را متحول نمایند. باوجود اهمیت گزینش در رشد و پیشرفت سازمان‌های دولتی، درسال‌های اخیر شاهد کاهش کیفیت نیروی انسانی ورودی به دستگاه‌های دولتی هستیم. ازاین رو آشنایی با مشکلات گزینش و بررسی جوانب آن ضروری است.

روش شناسی پژوهش

در این پژوهش برای بررسی مشکلات این حوزه مصاحبه‌های متعددی با خبرگان و صاحب نظران انجام شده است و مشکلات و آسیب‌های نظام گزینش در ۴ دسته ساختاری، فرایندی، نیروی انسانی گزینشگر و معیار‌های گزینش دسته بندی شدند. علاوه بر انجام مصاحبه‌ها مطالعات کتابخانه‌ای باهدف بررسی تطبیقی نظام گزینش در دیگر کشور‌ها صورت پذیرفت تا با شیوه‌های نوین گزینش نیروی انسانی آشنا و راه‌حل‌های پیشنهادی نیز اعتبار یابی شوند.

مشکلات و آسیب‌های نظام گزینش کشور

مشکلات و آسیب‌های نظام گزینش کشور به ۴ دسته مشکلات ساختاری، فرایندی، نیروی انسانی کنشگر و معیار‌های گزارش تقسیم بندی شده اند. مشکلات ساختاری شامل موارد ذیل می‌شوند:

وجود هسته‌های تنبل و ساختار گسترده و پراکنده: در این مورد از طرفی شاهد هسته‌هایی هستیم که به دلیل ورود تعداد زیاد نیروی انسانی به داخل سازمان بسیار فعال بوده و ممکن است گزینش با کیفیت و سر فرصت صورت نگیرد. از طرفی دیگر، هسته‌هایی وجود دارند که به علت عدم ورود کادر جدید به داخل سازمان ها، هسته‌های متولی گزینش فعالیتی ندارند و این مسئله منجر به گسترده شدن ساختار گزینش شده است.

مشکلات انتخاب و عضویت افراد در هیئت‌ها و هسته‌های گزینش: اعضا هیئت‌های مرکز که وظیفه اجرای مصوبات، دستور العمل ها، بخش نامه‌ها و … را دارند به دلیل فقدان پست سازمانی، وظایف محوله را نمی‌توانند به خوبی انجام دهند. در صورت واگذاری مسئولیت هسته‌ها به مدیران اصلی به دلیل مشغله مدیران به هسته‌ها و وظایف آن‌ها کمتر رسیدگی می‌شود. همچنین در صورت واگذاری این وظایف به افراد پست‌های پایین‌تر اثرگذاری و استقلال هسته‌ها دچار تغیر می‌شود.

مشکلات فرایندی شامل موارد ذیل می‌شوند:

ناکارآمدی و منقضی بودن تعدادی از ابزار‌های مورداستفاده در گزینش: امروزه با توجه به گسترش شهرنشینی و تغییر نوع ارتباط افراد با یکدیگر، شناخت افراد از یکدیگر نیز متفاوت شده است. درنتیجه جمع‌آوری اطلاعات توسط محققین از محل سکونت افراد که یکی از متداول‌ترین روش‌های تحقیق از افراد است با دشواری و ناکارآمدی همراه شده است.

اتخاذ فرایند کامل گزینش برای تمام مشاغل: با توجه به بزرگی دولت و تعداد بالای نیروی انسانی، هرسال تعداد زیادی از افراد وارد دولت می‌شوند و به همین طریق، تمام این افراد باید گزینش شوند. به همین دلیل گزینشگران بسیاری نیاز است. با افزایش نیرو‌های گزینشگر امکان آموزش باکیفیت تمام آن‌ها وجود ندارد درنتیجه امر گزینش توسط این افراد باکیفیت پایینی صورت می‌پذیرد.
همچنین از نمونه مشکلات نیروی انسانی کنشگر می‌توان به مواردی، چون آموزش ناکافی به گزینشگران و مهارت و تخصص ناکافی در تشخیص افراد اصلح و عدم امکان رشد و نبود دور نمایی روشن برای گزینشگران اشاره کرد. عدم تناسب دستور العمل‌ها، شاخص‌ها و معیار‌ها با شرایط امروز جامعه نیز از نمونه مشکلات معیار‌های گزارش هست که به دلیل به‌روز نبودن این شاخص‌ها و معیار‌ها به وجود آمده است.

راه حل‌های پیشنهادی در جهت مقابله با مشکلات و آسیب‌ها

برای رفع مشکلات ساختاری و فرایندی بیان شده و با توجه به مصاحبه‌ها و مطالعات تطبیقی انجام شده راه حل‌های زیر پیشنهاد می‌شود:

پرونده الکترونیک گزارش: گزینش الکترونیک یا ایجاد پرونده الکترونیکی می‌تواند در ۴ سطح ثبت داده‌های فرد، ثبت اطلاعات مربوط به فرایند گزینش، ثبت نام و دریافت مدارک به‌صورت آنلاین و الکترونیکی نمودن فرایند‌های گزینش اجرا شود. سطوح یک تا سه جز مراحل ابتدایی الکترونیکی نمودن هر فرایندی است و سطح چهار که قابلیت ارتقا بیشتری را نیز دارد، سطح مطلوب به منظور الکترونیکی نمودن فرایند گزینش است این راهکار تا جایی امکان توسعه دارد که انتخاب افراد نیز توسط ماشین صورت گیرد و مداخله انسانی به کمترین سطح کاهش یابد. از مزایای این عمل می‌توان به مواردی مانند کاهش فساد و پارتی بازی و افزایش سرعت فرایند گزینش اشاره کرد.

استفاده از داده‌های موجود در پایگاه‌های اطلاعاتی و شبکه مجازی: امروزه تحقیقات میدانی کارایی گذشته را ندارد چراکه همسایگان ارتباط کمتری با یکدیگر داشته و حتی ممکن است علاقه‌ای نداشته باشند که همسایگان در مورد شغلشان اطلاعاتی داشته باشند و این تحقیقات را نوعی نقض حریم خصوصی می‌پندارند؛ بنابراین پیشنهاد می‌شود شیوه‌ها و ابزار‌های جمع آوری اطلاعات متناسب با شرایط امروز جامعه به روز و جایگزین تحقیقات میدانی شوند. یکی از عناصر مورد توجه در جامعه امروزی، ایجاد و ارتقا پایگاه‌های اطلاعاتی توسط سازمان‌های مختلف است. پایگاه‌های اطلاعاتی مختلفی که در حال حاضر وجود دارند می‌توانند اطلاعات ارزشمندی مانند سوابق راهنمایی و رانندگی افراد و داده‌های تحصیلی افراد را اختیار قرار دهند. همچنین فضای مجازی نیز دارای داده‌های منحصر به فردی مانند جستجو‌های افراد، تعداد نوشته‌ها و کلیک‌ها است که به شناسایی افراد کمک می‌کند.
همچنین امروزه در کشور نهاد‌هایی تاسیس شده اند که به اعتبار سنجی افراد در حوزه مالی می‌پردازند و مبتنی بر نتایج این اعتبارسنجی، طیفی از خدمات را ارائه می‌دهند. از این رو در آینده نزدیک اعتبارسنجی رفتاری افراد با استفاده از طیف گسترده‌ای از داده‌های موجود در شبکه‌های مجازی و سامانه‌های اطلاعاتی مانند بانک ها، قوه قضاییه و دانشگاه‌ها صورت می‌گیرد. درنتیجه هیئت عالی گزینش با توجه به دسترسی‌های خود به پایگاه‌های اطلاعاتی مختلف، می‌تواند به‌گزینش افراد با استفاده از داده‌های موجود در فضای مجازی و پایگاه‌های اطلاعاتی بپردازد.

تنوع بخشی ابزار‌های گزینش متناسب با بهبود معیار‌های سطح‌بندی فرایند گزینش: امروزه فرایند گزینش دارای سه سطح غیرحساس، حساس و خاص است، اما فرایند گزینش با این سه سطح تغیر قابل توجهی نمی‌کند؛ بنابراین نیاز است تا این سه سطح به سطوح بیشتری تقسیم شوند تا با توجه به تنوع ابزار‌های گزینش و متناسب به هر سطح ابزار‌های خاص آن سطح مورد استفاده قرار گیرد؛ لذا پیشنهاد می‌شود در کنار سطح بندی گزینش، ابزار‌های گزینش نیز سطح بندی شوند به این معنا که برای سطوح غیرحساس از ابزار‌های استفاده شود که هم اجباری هستند و هم، فشار کمتری را به بدنه گزینش وارد نمایند. همچنین هرچقدر به سمت گزینش مشاغل حساس‌تر و خاص حرکت می‌کنیم، ابزار‌های مورد استفاده متنوع‌تر می‌شوند و به همین ترتیب نیاز به تخصص بیشتری خواهند داشت و درنتیجه فشار بیشتری نیز به بدنه گزینش وارد خواهند نمود

جمع بندی

کارآمدی و پاسخگو بودن نظام اداری، نیازمند افرادی شایسته است. انتخاب کارکنان مناسب می‌تواند موجب بهبود اثربخشی سایر فعالیت‌های منابع انسانی شود و از بروز بخشی از مسائل و مشکلات ممانعت کند. باوجود اهمیت گزینش در رشد و پیشرفت سازمان‌های دولتی، در سال‌های اخیر شاهد کاهش کیفیت نیروی انسانی ورودی به دستگاه‌های دولتی هستیم. ازاین‌رو آشنایی با مشکلات گزینش و بررسی جوانب آن ضروری است. این مشکلات و آسیب‌ها به ۴ دسته مشکلات ساختاری، فرایندی، نیروی انسانی کنشگر و معیار‌های گزارش تقسیم بندی شده اند. ازجمله این مشکلات می‌توان به وجود هسته‌های تنبل و ساختار گسترده و پراکنده و ناکارآمدی و منقضی بودن تعدادی از ابزار‌های مورد استفاده در گزینش اشاره نمود. از همین رو برای رفع این مشکلات پیشنهاد‌هایی مانند ایجاد پرونده الکترونیک گزارش و استفاده از داده‌های موجود در پایگاه‌های اطلاعاتی و شبکه مجازی ارائه شد.

توضیحات تکمیلی برای بهره برداری بیشتر از متن:

گزینش کاری شبه قضایی بوده که در آن موضوع حق الناس حضور بسیار پررنگی دارد. در گزینش اگر حقی ضایع شود، در وهله اول حق آن فرد است که ممکن است تا آخر عمر هم از این ناحیه متضرر شود، اما حق بزرگتر حق مردمی است که می‌توانستند از یک مدیر شایسته برخوردار باشند، اما بی جهت و به غلط از آن محروم شدند. در موارد تضییع حق فردی در گزینش، حتی اگر آن فرد از حق شخصی خودش بگذرد، تضییع حق مردم در این زمینه به هیچ وجه قابل چشم پوشی و جبران نیست.
در وضعیتی که نظام در بحبوحه سختی‌های جنگ، توطئه‌های گسترده و هر روزه گروهک‌ها و توطئه‌های دشمنان خارجی گرفتار بود، امام راحل، به تبعیت از امیرالمومنین، بدون هیچ ملاحظه‌ای برای رعایت حقوق مردم، نیرو‌های خود را مورد عتاب شدید قرار می‌دهد. فرمان ۸ ماده‌ای امام خمینی درباره گزینش ها، به لحاظ صیانت از حقوق بشر و حقوق شهروندی و بالاتر از آن‌ها استیفای حقوق افراد به لحاظ شرعی، فرمان و اقدامی افتخارآمیز است. فرمان هشت ماده‌ای امام خمینی درباره گزینش ها، در شرایطی صادر شد که هر دولت و کشور دیگری ترجیح می‌داد، در آن شرایط برخورد‌های خشن، تند و انواع جاسوسی را توجیه و عملیاتی کند.

حجت الاسلام والمسلمین مجید انصاری معاون حقوقی رییس جمهوری در سال ۱۳۹۵ در گردهمایی سراسری گزینش گران کشور بیان داشته بود که به گزینش چه ربطی دارد که از افراد سوال کند شما از کدام مرجع تقلید می‌کنید؟ به گزینش چه مربوط است سوال کند که در انتخابات به چه کسی رای دادید؟ طرح سوالاتی که ربطی به موضوع ماموریت و وظایف افراد در جایگاهی که برای آن مورد گزینش قرار می‌گیرند، ندارد، همان پیروی از هوای نفس است که قرآن آن را در قضاوت نهی اکید کرده و حالا با هر توجیهی که می‌خواهد باشد، نتیجه آن را گمراهی از راه خدا توصیف می‌کند.
موضوع گزینش، اهمیت، فلسفه و ابعاد آن را بسیار بزرگ و مهم توصیف کرد و اظهار داشت: اهمیت گزینش را می‌توان در ابعاد فرمان ۸ ماده‌ای امام خمینی (ره) دید. تجسس کردن برای صلاحیت‌های معنوی افراد، خلاف شرع، قانون اساسی، قانون مدنی و خلاف فرمان ۸ ماده‌ای امام و رهنمود‌های رهبری است و کسی که این کار را کند، خدای ناکرده سر از همان گمراهی از سبیل الله در می‌آورد. وی با تاکید بر اینکه البته واضح است که باید مراقب نفوذ افراد ناسالم به نظام بود، تصریح کرد: اگر در نتیجه گزینش، فردی وارد نظام شود که تخصص و تعهد لازم را برای انجام وظیفه در نظر گرفته شده برای او نداشته باشد، اما کاملا هم به مسائل فقهی شخصی خودش تسلط داشته باشد، ضررش بیشتر از این است که فردی وارد نظام شود که تخصص و تعهد لازم برای انجام مسئولیت در نظر گرفته شده برای او را داشته باشد، اما آشنایی کافی با مسائل فقهی شخصی خودش را نداشته باشد.

در دی ماه ۱۴۰۲ دکتر سید ابراهیم رئیسی در «همایش سراسری کارگزاران گزینش کشور» که در محل سالن اجلاس سران برگزار شد، عدالت اداری را یکی از محور‌های مهم و اساسی در موضوع گزینش دانست و تصریح کرده بود که، اجرای عدالت اداری پایه و اساس مهمی برای تحقق سلامت و تحول نظام اداری کشور و نیز تحقق عدالت در عرصه‌های اقتصادی، اجتماعی و سیاسی است. حاکمیت سلایق سیاسی و حزبی به جای رعایت ضوابط را از آفات گزینش بوده و پرهیز از گزینش متاثر از نگاه‌های حزبی، سیاسی و جناحی و لزوم تکیه بر اصول انقلاب و دیدگاه‌های امام راحل و رهبر معظم انقلاب اسلامی در گزینش مورد تاکید است.

شعارسال با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از جامعه اندیشکده ها، تاریخ انتشار: 25بهمن1400، کدخبر:-، https://iranthinktanks.com/سایر منابع