شعارسال: هر چند به صورت طبیعی کشور مشکلات زیادی داشته که مستمسک معاندان و مخالفان برای تضعیف و تحقیر انقلاب و ملت و ابزاری جهت سست نمودن دل‌های مردم است، ولی انقلاب اسلامی، دستاورد‌های بسیار زیادی هم دارد، که متاسفانه بشدت به فناوری احصا و تبلیغ آن کم توجهی می‌کنیم. از این رو، طبیعی است که مردم نتوانند با این دستاورد‌ها ارتباط برقرار کنند، به آن‌ها افتخار نموده و تاثیر آن را در زندگی خود ببینند. در واقع، این غفلت تاریخی سبب شده که القای بحث توسعه نامتوازن به راحتی امکان پذیر باشد و مردم بپرسند که کشوری که ادعای پیشرو بودن در فناوری نظامی، فضایی، هسته‌ای و ... را دارد، چرا قادر به تامین پیچ پلاستیکی آب میوه گیری فلان برند نبوده و باید ده روز در بازار دست دوم فروشی‌های تهران گشت تا پیچ مورد نظر را پیدا نمود؟

نکته اول این انحراف را باید در اقدامات تبلیغی حمایتی از دستاورد‌های جمهوری اسلامی در گذشته جستجو کرد. وقتی همه حوزه هایمان را آنهم در ایام دهه فجر با شرایط رژیم پهلوی دوم مقایسه می‌نمودیم و حتی به توسعه فناوری و زمان سپری شده، کم توجهی می‌کردیم. حق باید بدهیم که مردم پرسشگر بوده و اعلام نارضایتی کنند؟ وقتی تمام توان تبلیغی ما بر مقایسه وضعیت زیرساخت‌ها (آب، گاز، برق، ارتباطات، جاده و.)، میزان دسترسی به خدمات زیرساختی و از بین رفتن تدریجی شکاف بین شهر و روستا، قرار داشت، باید به مردم حق داد. وقتی نگاه زنجیره‌ای و شبکه‌ای به تغییرات فناوری و سطح دسترسی‌ها نداریم. وقتی برای مقایسه خودمان با سایر کشور‌ها، با الگوی صداسیمای میلی نکات ضعف طرف مقابل را بزرگ نمایی نموده و بر نقاط ضعف خودمان سرپوش می‌گذاریم، باید پذیرفت که در دنیای فناوری ارتباطات و توسعه تحلیل ها، صدا‌های نارضایتی و اذعان به وجود سوگیری و انحراف شناختی در بیانات تبلیغی، باید شنیده شود. وقتی پایه برخی از تبلیغات ما بر غلو و توجیه گری قرار دارد، باید پذیرفت که مردم بعد از گذشت اندک زمانی به کذب بودگی‌ها پی برده و سطح اعتمادشان خدشه می‌پذیرد. وقتی با ضعف نظارت‌ها، اجازه می‌دهیم که ویترین چینی مدیریتی در دستگاه‌های دولتی بجای عملکرد به مردم خورانده شود، باید حق دارد که صدا‌های تاسف و تاثر بلند می‌شود. وقتی با افزاطی گری در ترویج نگاه‌های ارزشی، حوزه ارزش‌ها و باورداشت‌های ارزشی را به سمت پیش پا افتادگی سوق می‌دهیم، باید بپذیریم که تضعیف اعتقادات، امری طبیعی می‌باشد.

سوال اینجاست که ایا قصد ارایه لیستی از کمبود‌ها و اشتباهات با رویکردی سیاه نمایانه محور متن حاضر است یا ارایه راهکار‌های اصلاح، تقویت و انتقال نشات و امید؟ مسلما، پاسخ ما گزینه دوم است. سوال بعدی این است که برای تحقق روند‌های اصلاحی و موثرسازی تبلیغات با رویکرد ارتقا مشارکت ها، تقویت هویت ملی، افزایش سرمایه اجتماعی، تشدید نقش پذیری‌های اجتماعی- فرهنگی- اقتصادی، ایجاد و توسعه تعهدات ملی و دینی و سیاسی و شاخص‌هایی همانند چه باید کرد؟

در این ارتباط، نحوه تبلیغ دستاورد‌های سایر کشور‌ها در شرایط مختلف (بحران، جنگ، توسعه، وحدت ملی و ...) باید مورد مطالعه تطبیقی قرار گیرد؛ هرچند به نظر می‌رسد بهترین تبلیغ، افزایش رفاه مردم، ارتقای کیفیت خدمات و محصولات ارایه شده به مردم، افزایش احترام به مردم (حفظ کرامت انسانی)، و افزایش قدرت رقابت جویی کشور در سطح جهانی خواهد بود. همانگونه که در سطور بالا قید گردید، متاسفانه تنها راهی که امروز برای تبلیغ بلد هستیم، ذکر موفقیت‌ها در اخبار صدا و سیما است. هر چند خوب، ولی اصلا کافی نیست؛ چون اخبار، ظرفیت پرداختن به ابعاد موفقیت‌ها و دستاورد‌ها را ندارد.

در این راستا، فعالیت‌های خوبی هم انجام گرفته که قوت‌ها و ضعف‌های آن‌ها باید به درستی مطالعه شود. به طور مثال می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: برنامه تلویزیونی رویانیوم، برنامه تلویزیونی فناورانه، میان برنامه‌های ایران من، ساخت ایران، ما می‌توانیم و ده‌ها نمونه دیگر.

پیشنهاد می‌شود برای توسعه توانمندی انعکاس دستاورد‌های جمهوری اسلامی ایران در ابعاد فناورانه، اعتقادی و ارزشی و دینی، فرهنگی-اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و سایر زمینه ها، به موارد زیر توجه خاص گردد:
الف. برای تبلیغ دستاورد‌های متنوع کشور، ابتدا باید هدفگذاری صورت بگیرد، مثلا:
- ایجاد غرور ملی، نشان دادن تاثیر دستاورد‌ها بر زندگی مردم، اعم از: رفاه، سلامتی، نشاط ایشان؛ تسهیل همکاری‌های فناورانه و صنعتی-..

ب. دستاوردها، در حوزه‌های مختلف باید احصا شود، مثلا: سیاسی؛ علمی؛ اقتصادی؛ فناورانه، هسته ای؛ زیست محیطی؛ اخلاقی؛ دینی؛ فرهنگی؛ اجتماعی؛ ورزشی؛ نظامی؛ هنری؛ ادبی؛ بیمه ای؛ سیاستی؛ قانونی؛ حقوقی؛ و .... منظومه دستاورد‌ها مورد تحلیل و نظریه پردازی قرار گرفته و بشکلی سطح بندی شده، لایه دار و دارای ارتباط تکاملی (نشان دادن سیر پیشرفت)، ارایه شود.

ج. مخاطبان هر دستاورد باید احصا و ویژگی‌های هر کدام باید تبیین شود، مثلا: کودکان؛ جوانان؛ دانش آموزان؛ دانشجویان؛ زنان خانه دار؛ پیرمردان و پیرزنان؛ صنعتگران؛ تجار؛ کشاورزان؛ روستاییان؛ عشایر؛ ثروتمندان؛ نیازمندان؛ زنان سرپرست خانوار؛ صادرکنندگان؛ واردکنندگان؛ پیله وران؛ معلمان؛ استادان؛ بیماران؛ آسیب دیده‌های اجتماعی، معلولان و ...، تبیین تاثیر هر دستاورد بر زندگی هر کدام از دسته‌ها با دو نگاه خاص (متمرکز بر گروه هدف) و عام (تاثیر روی سایر گروه ها) دنباله گیری شود.

د. نامزد کردن رسانه‌های مناسب برای هر پیام و هر مخاطب، مثلا: فیلم، کتاب، نمایشگاه، کلیپ، و ....
ه. انتخاب محیط مناسب ارسال پیام، مثلا: رایو، تلویزیون، اینستاگرام، سینما، نمایشگاه، اعم از سیار و ثابت، و ...
و. سناریو‌های اطلاع رسانی متنوع، به نسبت دستاورد‌ها و مخاطبان.
ز. تعیین هماهنگ کننده مرکزی برای نظارت بر فعالیت‌های تبلیغی در سطح کشور، مثلا سازمان تبلیغات اسلامی یا هر نهاد تخصصی مرتبط دیگر.
ح. آموزش کارکنان روابط عمومی دستگاه‌ها در این ارتباط و تاکید وافر جهت پرهیز از اقدامات صرفا نمایشی و شعارگونه، ویترین چینی مدیریتی، غلو و ...
ط. مشخص کردن محل تامین منابع مالی تبلیغات در سه سرفصل طراحی نقشه کار، تولید محتوا، انعکاس و نشر محتوا.

* یادآوری یک. از جمله سازمان‌هایی که باید به این موضوع حساس باشند، سازمان ملی بهره وری، سازمان استاندارد و سایر سازمان‌هایی که وظیفه مندی رگولاتوری دارند، است.
* یادآوری دو. نهاد‌هایی مانند پژوهشگاه مطالعات فرهنگی، اجتماعی و تمدنی وزارت عتف، می‌توانند روی این موضوع در بخش طراحی نقشه کار، فعالیت کنند. تولید محتوا باید به موسسات کاملا حرفه‌ای برای تولید محتوای فاخر سپرده شود. برای سیاست پخش هم باید از حداکثر ظرفیت رسانه‌ای موجود استفاده کرد.

نمونه‌ای پیشنهادی برای انعکاس درست اخبار علمی و فناوری:

در حال حاضر، اخبار فناوری سیما را سرکار خانم افروز اسلامی و جناب آقای قاسم کیایی از برنامه‌های خبری سیمای جمهوری اسلامی ایران ارائه می‌کنند، که کار بسیار ارزشمندی است و تجربیات ایشان، می‎ تواند در راستای ارتقای اثربخشی اخبار فناورانه مورد استفاده قرار گیرد. در این اخبار عموما به موارد زیر اشاره می‌شود:

مقایسه قیمت محصول/فناوری ایرانی با قیمت محصول/فناوری خارجی؛ صرفه جویی ارزی ناشی از توسعه داخلی فناوری و جایگزینی آن با فناوری خارجی؛ مرتبه ایران در فناوری مورد نظر در سطح جهان؛ صادرات آن فناوری به سایر کشورها؛ محل توسعه فناوری، مثلا دانشگاه یا شرکت دانش بنیان؛ بعضا همکاری‌های دانشگاه و صنعت برای توسعه فناوری‎ها؛ حمایت‎‌های متنوع نهاد‌های حمایتی، مانند صندوق نوآوری و شکوفایی و یا معاونت علمی و فناوری رئیس جمهور از توسعه فناوری؛ نحوه دسترسی به فناوری و توسعه دهندگان آن؛ و .......
این در حالی است که اگر قصد ارایه خروجی‌های همان اخبار در قالب دستاورد‌های نظام را داشته باشیم، می‌بایست روی شاخص‌های غنی سازی، ملموس سازی کاربردها، اثرات در زندگی عامه مردم و مواردی همانند تاکید کنیم بعنوان مثال نشان دادن تاثیر دستاورد‌ها بر زندگی مردم، اعم از افزایش رفاه مردم، تامین سلامتی، ارتقای نشاط مردم؛ ارتقای کیفیت خدمات و محصولات ارایه شده به مردم، افزایش احترام به مردم، تسهیل همکاری‌های فناورانه، ارتقای بنیه صنعتی کشور از طریق شکل دادن به همکاری‌های فناورانه، افزایش قدرت رقابت جویی کشور، و نهایتا ایجاد غرور ملی.

علاوه بر این، فرایند معرفی فناوری ها، با توجه به برخی از کاستی‌های روال موجود، که ذیلا مورد اشاره قرار گرفته، از قابلیت ارتقا برخوردار است:
• اخبار توسعه فناوری، فقط از قول توسعه دهنده فناوری نقل می‏ شود؛ از هیچ گروه تخصصی دیگری چه استادان دانشگاه، چه تجار، چه متخصصان و چه نهاد‌های تخصصی دولتی مرتبط (مثلا در وزارت عتف، وزارت بهداشت، وزارت صمت، اداره استاندارد، وزارت اقتصاد، گمرکات، و یا معاونت علمی و فناوری)، تاییدی برای ادعا‌های توسعه دهندگان اخذ نمی‎ شود. در واقع نهاد‌هایی برای تایید ادعا‌های صورت پذیرفته توسعه دهندگان وجود ندارد.
• فناوری، نوعا برای یک کاربرد خاص توسعه می‌یابد؛ ولی بعد از توسعه اولیه، می‌تواند در کاربرد‌های وسیعی مورد استفاده قرار گرفته و موجبات پیشرفت در جبهه‌های متنوعی را فراهم کند. در اخبار فناوری، گستره کاربرد‌های فناوری، اعم از بالفعل و بالقوه، و گشایش ‎هایی که می ‎تواند در سایر امور کشور ایجاد کند، ذکر نمی‌شود.
• تعداد فناوری‎‌های توسعه یافته برای تولید محصول جدید و نوآوری‌های انجام شده ذکر نمی‎ شود.
• به تاثیر فناوری بر زندگی اقشار مختلف مردم اشاره نمی‌شود.
• به میزان میزان توسعه یافتگی و آمادگی فناوری (TRL) اشاره نمی‌شود.
• مقایسه ‎های معتبر فاکتور‌های فناوری مورد نظر با فناوری‌های موجود یا توسعه یافته در سایر کشورها، انجام نمی‎ شود. مقایسه با فناوری‌های رقیب و یا جایگزین و تبیین مزیت و صرفه اقتصادی نسبت به آن ها، به طور مثال: دقت بالاتر، کاهش زمان انجام فرایند یا افزایش سرعت تولید، کاهش مواد اولیه مصرفی، مصرف مواد اولیه بومی، مصرف کمتر انرژی (چه برق باشد و چه سوخت)، تکرارپذیری در تولید، کاهش کارگر تولیدی و یا خدمه بهره برداری، کاهش مداخله انسانی، کاهش خطای انسانی، کیفیت بهتر محصولات، وزن کمتر، کاهش تولید آلاینده‌های محیطی و آسیب به محیط زیست (چه در مرحله تولید، چه در دوره مصرف محصولات، و چه در زمان وارهایی).
• .....

با توجه به موارد فوق، این اخبار به صورت جدی مورد توجه عمومی قرار نمی‎ گیرد و حتی بعضا آن‌ها را باور نمی‎ کنند. بنظر می‌رسد که یکی از راه‌های افزایش اثربخشی اخبار فناورانه، طراحی و برگزاری دوره‌های تربیت خبرنگار حرفه‏‌ای فناوری باشد. در این خصوص، دبیران علم و فناوری رسانه ‏ها هم از اولین کسانی هستند که هم از تجربیات شان می‌توان استفاده کرد، هم آن‌ها را آموزش و توسعه داد. همچنین است آموزش توسعه دهندگان فناوری برای ارائه کامل‌تر اخبار مربوط به توسعه فناوری.
یادآوری می‌نماید که نوع رویداد‌های فناوری و نوآوری، از جمله نمایشگاه‌های برگزار شده در هفته پژوهش، از بهترین فرصت‌ها برای تهیه اخبار فناوری است. در این ارتباط، "انجمن مدیریت فناوری و نوآوری ایران"، به دلائل مختلف، از جمله برگزاری هشت دوره "جایزه ملی مدیریت فناوری و نوآوری ایران"، و تلاش در توسعه بانک ملی "مورد نویسی‌های مدیریت فناوری و نوآوری"، در همکاری با صدا و سیما، از ظرفیت طراحی و برگزاری دوره‌های تربیت خبرنگار حرفه‌ای فناوری برخوردار است.

سید کمال طبائیان، عضو هیات مدیره شورای انجمن‌های علمی ایران

اختصاصی پایگاه تحلیلی خبری شعار سال