شعار سال: درست در روزهای پایانی سال 96 بود که معاونت آموزشی وزارت علوم در مصوبه‌ای به کلیه دانشگاه‌های آموزش عالی کشور اعم از دولتی، غیردولتی، آزاد اسلامی، پیام نور و... ممنوعیت ایجاد رشته‌محل‌های جدید در مقطع دکتری را صادر کرد.

در این بخشنامه کوتاه آمده است: «به‌منظور کنترل کمی و نظارت بر دوره‌های دکتری، شورای گسترش آموزش عالی در جلسه مورخ 29/11/96 خود مقرر کرد، ایجاد رشته‌محل جدید در مقطع دکتری تخصصی برای کلیه زیرنظام‌های آموزش عالی اعم از دولتی و غیردولتی برای سال تحصیلی 98-97 ممنون گردد.»

این بخشنامه در ادامه با ذکر قیدی با جدا کردن دانشگاه‌های سطح یک و دو از این بخشنامه ادامه می‌دهد: «شایان ذکر است صرفا دانشگاه‌های دولتی سطح یک و دو می‌توانند با حفظ تعداد رشته‌محل‌های دایر و ظرفیت پذیرش دانشجو در سال تحصیلی 97-96 نسبت به جابه‌جایی رشته‌ها و جایگزینی رشته‌های جدید با رشته‌های قدیمی با رعایت ضوابط و مقررات اقدام نمایند.»

این مصوبه در همان روزها با توجه به در پیش بودن تعطیلات نوروزی مورد توجه قرار نگرفت تا اینکه پس از تعطیلات و بازگشایی دانشگاه‌ها حساسیت‌ها نسبت به این مصوبه کوتاه بیشتر شد، به‌طوری که مجتبی شریعتی‌نیاسر، معاون آموزشی وزیر علوم روز گذشته در مصاحبه‌ای ضمن اعلام جزئیات این مصوبه، دلایل آن را تشریح کرد. او لزوم اجرای این مصوبه را به‌منظور کنترل کمی و نظارت دوره‌های دکتری دانست و گفت: «ما در جامعه آموزش عالی در تمام محافلی که صحبت می‌کنیم، همه به ما انتقاد می‌کنند که وضعیت جامعه دانشگاهی در بخش دکتری بسیار بی‌رویه رشد کرده است. در حال حاضر نزدیک به ۱۰۰ هزار دانشجوی دکتری داریم که بسیار بیش از نیاز بازار است. برخی رشته‌ها غیرضروری است و خیلی از مجوزها در گذشته صادر شده، تمام اینها باید کنترل شوند.»

نیاسر در ادامه با بیان اینکه جامعه آموزش عالی، بدنه دانشگاه‌ها و جامعه مدیران ارشد کشور از ما انتظار دارند که برای این همه فارغ‌التحصیل کشور جایگاهی تعریف شود، افزود: «به‌طور طبیعی افرادی که مدرک دکتری دریافت می‌کنند، اکثریت آنها هدف‌گذاری شغلی‌شان دانشگاه‌ها است و دانشگاه‌های ما ظرفیت پذیرش این همه دانشجوی دکتری را ندارند. عملا ما یک هرزرفت سرمایه را به‌ویژه در بخش دانشگاه‌های بزرگ‌مان داریم که این باید مهار شود.»

بازار بیکاری دانش‌آموختگان دکتری طی سال‌های گذشته در حالی دلیل اصلی این مصوبه از سوی معاون آموزشی وزارت علوم بیان شده که واکنش‌ها طی مدت اخیر نسبت به آن شکل دیگری به خود گرفته است. عده‌ای از صاحب‌نظران در حوزه آموزش عالی معتقد هستند این مصوبه برخلاف سیاست‌های کلی آموزش عالی و علم و فناوری ابلاغی مقام معظم رهبری در مهر 93 و نقشه جامع علمی کشور مبنی‌بر گسترش تحصیلات تکمیلی است. توقف موضوعات تحقیقاتی، انحصاری‌کردن ایجاد رشته‌های جدید در چند دانشگاه و ایجاد محدودیت در طرح تحول علوم انسانی از دیگر انتقادهایی است که نسبت به این مساله شده است. همین موضوع باعث شد سراغ سه عضو هیات‌علمی صاحب‌نظر در حوزه آموزش عالی برویم و نظر آنها را درباره این مصوبه جویا شویم.

اسحاقی: امکان ایجاد رشته‌های میان رشته‌ای از بین می‌رود

محمد اسحاقی، معاون برنامه‌ریزی شورای عالی انقلاب فرهنگی درباره ممنوعیت ایجاد رشته‌های جدید در مقطع دکتری گفت: «طبق آیین‌نامه وزارت علوم رشته‌های موجود هر پنج سال یک‌بار باید مورد بازنگری قرار بگیرد؛ البته اگر ایجاد رشته‌های جدید منع شده است، این مهم خلاف تحول و نوآوری حتی در رشته‌های غیر علوم انسانی به شمار می‌رود؛ چراکه این‌گونه امکان ایجاد رشته‌های میان‌رشته‌ای از بین می‌رود.»

او افزود: «دانشگاه‌های ما باید براساس نیازهایی که داریم از نسل اول که تنها آموزشی است، عبور کرده و حتی نسل دوم را که حوزه پژوهشی و کارآفرینی را شامل می‌شود، پشت‌سر بگذارد و به دانشگاه‌های نوآور برسیم و این مهم نیز هیچ‌گاه با ایستایی محقق نخواهد شد.»

این استاد دانشگاه تهران در همین زمینه افزود: «ما امروزه با نیازهای انباشته و رقبای زیادی در جهان روبه‌رو هستیم، از این رو لازمه کشور وجود دانشگاه‌های پویا است و دیگر وجود رشته‌های مرسوم که دو یا سه دهه عمر دارند، کارایی ندارد؛ در حقیقت بن‌بست اشتغال فارغ‌التحصیلان نیز به‌خاطر ناکارآمدی بخشی از رشته‌های دانشگاهی موجود است.»

اسحاقی گفت: «وجود رشته‌های مرسوم در دانشگاه‌ها و عدم تطبیق آنها با نیازهای کار و صنعت، دلیل بر این نیست که در‌های نوآوری و تحول را که می‌تواند روحی جدید به نظام آموزشی بدمد، ببندیم و در مقابل بگوییم که می‌خواهیم در وضعیت کنونی باقی بمانیم؛ البته نباید فراموش کرد که حتی اگر از رشته‌های دانشگاهی کم شود نیز نظام آموزشی ما نمی‌تواند اشتغال فارغ‌التحصیلان را تضمین کند.»

او تصریح کرد: «امروزه از سوی جامعه تقاضایی برای تحصیل وجود دارد که باید با رشته‌های جدید آن را برطرف کرد و اگر این مهم محقق نشود موج جدیدی برای تحصیل به خارج از کشور ایجاد می‌شود که این هزینه‌هایی را به کشور تحمیل می‌کند.»

عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی با بیان اینکه ما امروزه آمایش سرزمینی آموزش عالی را در کشور داریم، گفت: «این مهم از سوی وزارت بهداشت و علوم پیگیری می‌شود و شاید این مصوبه می‌خواهد زیرساختی برای اجرای آمایش آموزش عالی باشد.»

اسحاقی به دانشگاه‌های سطح یک و دو و تبصره مصوبه برای امکان اجازه ایجاد رشته‌های جدید در این دانشگاه‌ها اشاره کرد و گفت: «دانشگاه‌ها در کشور سطح‌بندی شده‌اند که براساس آن برخی باید در حوزه تکنولوژی و علوم بنیادین فعالیت کرده و برخی دیگر نیز در حوزه ارتباط‌گیری و مشارکت با سایر دانشگاه‌های کشور و برخی دیگر نیز باید در حوزه تربیت نیرو برای رشته‌های مهارتی فعالیت داشته باشند؛ از این رو شاید بتوان گفت تبصره موجود در این خصوص همان تقسیم‌بندی فعالیت دانشگاه‌ها بوده است.»

سیمبر: جلوی تحول در علوم انسانی گرفته می‌شود

رضا سیمبر، عضو هیات‌علمی دانشگاه گیلان زاویه نگاه متفاوتی نسبت به این موضوع دارد. او می‌گوید اگر این مصوبه طبق طرح آمایش آموزش عالی و ذیل کیفی‌سازی تعریف شود، قطعا مورد استقبال قرار می‌گیرد، اما باید مساله اشتغال را از آموزش عالی تفکیک کنیم.

او می‌گوید: «اشتغال تنها مربوط به سیستم آموزش عالی نیست و دستگاه‌های متولی دیگری نیز دخیل هستند و اینکه ما بخواهیم فقط به‌خاطر اشتغال اجازه ایجاد رشته‌های جدید را بدهیم قطعا باید با این استدلال خیلی از رشته‌ها را تعطیل کنیم. این دیدگاه را من نمی‌پسندم، آن چیزی که وجود دارد این است که باید تفکیک و تکلیفی بین سیستم آموزش عالی کشور و ارگان‌هایی که مسئول اشتغالزایی هستند روشن و مشخص شود.»

او ادامه داد: «این تصمیم قطعا روی رشته‌های علوم انسانی و موضوع تحول در رشته‌های علوم انسانی تاثیرگذار خواهد بود، مثلا اگر بخواهیم با دید اشتغالزایی به برخی از رشته‌های علوم انسانی ازجمله فلسفه نگاه کنیم، اصل این رشته‌ها که تولید فکر و اندیشه است مخدوش می‌شود. الان در دانشگاه خودمان چندین سال است که در خیلی از رشته‌ها ازجمله مطالعات جهان اسلام، تلاش می‌کنیم این رشته‌ها تاسیس شود که با این بخشنامه به مشکل خواهیم خورد.» سیمبر همچنین جدا‌سازی دانشگاه‌های سطح یک و دو با ذکر قیدی از این قانون را نیز یک نگاه محدودگرایانه عنوان می‌کند.

آریامنش: در کشور با کمبود تحقیقات و نیروی دکتری مواجه هستیم

اما محمد آریامنش، دانشیار ژئوفیزیک دانشگاه پیام نور نیز در گفت‌وگویی با بیان اینکه این طرح‌ها کهنه و پوسیده هستند، گفت: «با این کارها نمی‌توان تعادل را در آموزش عالی کشور و فارغ‌التحصیلان پیاده کرد.»

او گفت: «این طرح جواب نخواهد داد بلکه خود زمینه‌ای برای فرار مغزها و کسانی می‌شود که اگر در داخل کشور درس می‌خواندند برای این کشور باقی می‌ماندند. این افراد زمانی که فضای خارج کشور را ببینند و شغلی برای آنها فراهم شود، شاید دیگر به کشور برنگردند.»

آریامنش ادامه داد: «ما اکنون در کشور با کمبود تحقیقات و نیروی دکتری مواجه هستیم. کسانی که می‌گویند در کشور فارغ‌التحصیل دکتری زیاد است تفکرشان این است همه کسانی که فارغ‌التحصیل دکتری هستند باید هیات‌علمی دانشگاه شوند، در صورتی که چرا نباید در دبستان‌ها و دبیرستان‌های کشور دکتری تدریس کنند؟ اگر با این رویکرد به موضوع نگاه شود متوجه کمبود نیروی دکتری خواهند شد.»

سایت شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از سایت روزنامه فرهیختگان، تاریخ انتشار 24 فروردین 97، کد مطلب: 139722، www.newspaper.fdn.ir