شعار سال: روز جهانی موزه، فرصت مناسبی است تا به اصلی‌ترین چالش‌های آن به شکل جدی‌تری پرداخته شود؛ چالش‌هایی که مهم‌ترین آن مربوط به بخش اعتبارات و بودجه است و تنها محدود به موزه‌های خصوصی یا دولتی یا حتی موزه‌های کوچک و بزرگ نمی‌شود. علاوه‌بر این چالش، چالش‌های دیگری نیز وجود دارد که موزه‌داران و... با آن دست و پنجه نرم می‌کنند. از عدم تجهیز موزه‌ها به سیستم تجهیزات الکترونیکی، کمبود اعتبارات، کمبود نیروی حفاظتی، کمبود خلاقیت گرفته تا نبود راهنما، نحوه چیدمان و ضعف نمایشی، فضا و معماری نامناسب داخلی موزه‌های ایران و... موزه‌ها را با مشکلات فراوانی روبه‌رو کرده که همچنان با وجود رشد کمی روز افزون آنها، راهکاری برای حل معضل در نظر گرفته نشده‌است؛ به طوری‌که حتی روز گذشته در مراسم بزرگداشت روز جهانی موزه‌ها نیز رئیس سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری و معاون میراث‌فرهنگی کمبودهای موجود در این زمینه را برشمردند.

موزه منطقه‌ای جنوب شرق ایران زاهدان

به گزارش «دنیای اقتصاد»، معاون رئیس جمهوری درباره کمبود منابع مالی گفت: «ما نسبت به حفاظت، مرمت و بازسازی میراث فرهنگی بی‌توجه نیستیم، بلکه ابزارها و منابع مالی‌مان در این بخش محدود است. کشورهای توسعه‌یافته، سالانه از طریق معرفی داشته‌های تاریخی و فرهنگی‌شان میلیون‌ها گردشگر به کشور جذب و برای کشور درآمد کسب می‌کنند.» علی اصغر مونسان یکی از مهم‌ترین راهکارها در زمینه کسب درآمد را جذب گردشگر دانست و ادامه داد: «موزه‌ها یکی از المان‌های مهم در بخش جذب گردشگر و کسب درآمد هستند. اگر از محل داشته‌های تاریخی‌مان ایجاد درآمد کنیم توجه دولت و مجلس به این بخش افزایش می‌یابد.» او تاکید کرد: «موزه صرفا محلی برای نمایش نیست، بلکه باید ارتباطات بین‌المللی کشورها را ارتقا دهد و دیپلماسی کشور را پشتیبانی کند و در تعامل سازنده کشور با سایر کشورها نقش‌آفرین باشد که خوشبختانه این روند در ایران آغاز شده است.» با این‌همه او یادآور شد که پیش از روی کار آمدن دولت تدبیر و امید ۴۰۰ موزه در کشور فعالیت داشته‌اند و هم‌اکنون تعداد آنها به ۶۵۰ موزه رسیده است. این درحالی است که مدیر کل امور موزه‌های کشور ابراز امیداری کرده در ۴ سال آینده هزارمین موزه کشور نیز افتتاح شود.

کمبود اعتبار؛ چالش اصلی

اما پای صحبت تمام مسوولان سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری که بنشینیم، تمام گلایه‌ها از کمبود اعتبار است؛ کمبود بودجه‌ای که اکثر موزه‌ها را در وضعیت نامطلوبی نگه داشته‌است. مونسان هم به‌عنوان رئیس این سازمان در مراسم بزرگداشت روز جهانی موزه به این نکته اشاره کرد که با وضعیت کنونی بودجه‌ای دولت، نمی‌توان به خوبی از آثار تاریخی نگهداری کرد و گفت: «نیاز داریم برای حفاظت، بازسازی و مرمت از آثار تاریخی از بخش دولتی عبور کنیم و بخش غیردولتی کمک بگیریم.» به همین جهت ضرورت افزایش مشارکت مردم از جمله اقداماتی است که باید در اولویت کار قرار گیرد و معاون رئیس جمهوری نیز به این موضوع تاکید کرد و گفت: «بناها و سایت‌های متعدد تاریخی که به‌دلیل محدودیت‌های بودجه‌ای ساکن شده‌اند می‌توانند با مشارکت مردم و بخش غیردولتی احیا شوند.»

چالش‌های ناشی از کمبود بودجه

در همین حال، بسیاری از مدیران موزه‌های دولتی در شهرهای مختلف کشور نیز از چالش نبود بودجه گلایه می‌کنند. صفورا کلانتری، مدیر موزه منطقه‌ای جنوب شرق ایران یکی از آنهاست که در این باره به «دنیای‌اقتصاد» می‌گوید: «موزه‌های بسیاری به‌دلیل کمبود بودجه و نبود متخصص ضربه خورده‌اند.» به گفته کلانتری، با توجه به اینکه درآمد موزه‌ها مستقیم به خزانه دولت واریز می‌شود و مدت زمان زیادی طول می‌کشد تا به موزه برگردد، این سرمایه‌های فرهنگی و تاریخی تا مدت‌ها با مشکلات مالی فراوانی دست و پنجه نرم می‌کنند. علاوه‌بر اینها بازدید از موزه‌ها موجب استهلاک آنها می‌شود و این امر یک موضوع جدایی ناپذیر درمورد موزه‌هاست که بخشی از اعتبارات صرف مرمت و بازسازی این استهلاک‌ها می‌شود. رحمت‌الله رئوف، مدیر مجموعه فرهنگی تاریخی نیاوران نیز در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» تصریح می‌کند: «موزه‌ها بر اثر قرار گرفتن در بازدید عموم، به مرور زمان مستهلک می‌شوند.

مجموعه نیاوران هم از این قاعده مستثنا نیست؛ مخصوصا این فضا که اصلا برای رفت و آمد عموم ساخته نشده بود؛ اما بیش از سه دهه می‌شود که عموم از این منطقه بازدید می‌کنند.» او با اشاره به بازدید روزانه ۸ تا ۹ هزار نفر در ایام نوروز و هزار نفر در روزهای عادی می‌گوید: «بازدیدکننده ناآگاه باعث تخریب فضا می‌شود. ایجاد فرهنگ نحوه استفاده از موزه کمک می‌کند تا بخش زیادی از اعتبارات که صرف مرمت و بازسازی به‌دلیل ناآگاهی بازدیدکننده می‌شود باقی بماند.» به گفته رئوف، مرمت نیاز به اعتبار و توجه ویژه دارد: «همه کسانی که به نوعی وارد این سازمان شده‌اند می‌دانند که باید چه کارهایی برای بهبود اوضاع انجام دهند؛ اما به اندازه کافی اعتبار و تخصص لازم در اختیارشان قرار نگرفته است.» او با ذکر مثال درباره وضعیت نگهداری از فضای سبز مجموعه نیاوران می‌گوید: «اعتبارات و درآمدی که نیاوران دارد حتی برای نگهداری فضای سبز آن هم کافی نیست. کسانی که به عنوان پیمانکار وارد این مجموعه می‌شوند هیچ‌گونه آشنایی با گونه‌های گیاهی متنوع این باغ ندارند و برای همین با وجود صرف وقت و هزینه شاهد دیدن آسیب‌های جبران‌ناپذیری هستیم.»

با این حال او شرایط موزه نیاوران را نسبت به ۵ سال گذشته بهتر می‌داند و می‌گوید بخش‌هایی که به تازگی مرمت شده باید دیده شود و مسوولان را از این طریق ترغیب کرد که هوای این آثار ملی را بیشتر داشته باشند.او با اشاره به وظایف سنگین سازمان می‌گوید: «از یک طرف حجم کار نسبت به بودجه زیاد است و از طرف دیگر سازمان‌های برنامه‌ریز نسبت به سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری ضعیف عمل می‌کنند.» رئوف در نهایت یادآور می‌شود که اگر تمام درآمد بلیت فروشی کاخ نیاوران به خودش هم برگردد هزینه‌های نگهداری از این مجموعه آنقدر بالاست که باز هم کفاف نمی‌دهد و باید فعالیت‌های اقتصادی که می‌شود در این مجموعه انجام گیرد افزایش پیدا کند.

چالش دیجیتالی نبودن

اما معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری در ادامه مراسم روز جهانی موزه‌ها خبر از الکترونیکی شدن اکثر موزه‌ها داد و گفت: «در سال ۹۷ کمتر موزه‌ای را خواهید دید که صاحب وب‌سایت و ارتباطات مجازی نباشد. البته این مسائل جدا از بلیت الکترونیکی و حفاظت فیزیکی موزه‌ها نیست و باهم اتفاق می‌افتند.» طالبیان با اشاره به شعار سال ایکوم ادامه داد: «شعار سالانه موزه‌ها امسال به دیجیتالی شدن و استفاده از ارتباطات خلاق برای جذب مخاطبان جدید تعلق گرفته‌است.با توجه به این شعار و تاکید رئیس سازمان تصمیم داریم بخش نرم‌افزاری موزه‌ها را فعال کنیم. بنابراین در سال ۹۷ باید همه موزه‌های ما صاحب وب‌سایت و شناسنامه نرم‌افزاری اشیا شوند.» مونسان نیز با اشاره به ضرورت استفاده از مشارکت بخش غیردولتی درباره الکترونیک شدن موزه‌ها گفت: «راه‌اندازی بلیت الکترونیکی در موزه‌ها توسط بخش غیردولتی یکی از اقداماتی است که در راستای مشارکت بخش غیردولتی انجام داده‌ایم.»

این اظهارات درحالی است که کلانتری درباره الکترونیک شدن موزه‌ زاهدان می‌گوید: «برای استفاده از تکنولوژی در موزه زاهدان، تلاش‌هایی صورت گرفته‌است اما نیاز به پایه‌ای از اطلاعات است؛ اما اطلاعات کافی نیست.» رئوف نیز درباره الکترونیک شدن مجموعه نیاوران می‌گوید: «موزه نیاوران هنوز به راهنما مجهز نشده‌است. معمولا بازدیدکننده‌های خارجی با تور می‌آیند که مترجم دارند. بازدیدکننده‌هایی که به تنهایی می‌آیند نیز مترجم‌هایی داریم که در صورت درخواست می‌توانند به کمک آنها بروند. از طرف دیگر فروش الکترونیکی نیز به تازگی راه‌اندازی شده‌است. اپلیکیشنی نیز راه افتاده که بازدیدکننده‌ها می‌توانند از آن استفاده کنند. اما هنوز سیستمی که بتواند برای بازدیدکننده توضیحات لازم را ارائه‌دهد شکل نگرفته‌است.»

چالش نبود خلاقیت

یکی از ضعف‌ها و چالش‌های حال حاضر موزه‌ها عدم خلاقیت در آنهاست؛ به طوری که بسیاری از موزه‌ها به عنوان یک محیط کسالت‌آور یاد می‌کنند. کلانتری نیز با تاکید بر این موضوع می‌گوید: «موزه‌ها نتوانسته‌اند مخاطب‌ها را جذب کنند. از یک طرف مشکل فرهنگ جامعه است که مردم با موزه رفتن خو نگرفته‌اند و از طرف دیگر موزه‌داری به شکل خلاق پیش نمی‌رود. نورپردازی، چیدمان‌ها، ویترین‌سازی و... اصولی نیست. باید کاری کرد تا مخاطب با لبخند و ایجاد طرح یک سوال در ذهن‌اش از موزه خارج شود نه با خمیازه.» مدیر مجموعه نیاوران نیز در این زمینه معتقد است: «موزه باید داستان داشته باشد؛ باید هر چند وقت یک بار در خود تغییر ایجاد کند و آثار آن به روز نگهداری شوند. برای آنها محتوا تعریف شود. خسارت‌هایی که به‌دلیل این بی‌توجهی‌ها پیش می‌آید جبران‌ناپذیر است.» مدیرکل موزه‌ها می‌گوید تعداد موزه‌های خصوصی در کشور ۱۲۰ درصد رشد داشته‌است. رئیس سازمان اعلام می‌کند ۴۰۰ موزه تا قبل از دولت تدبیر و امید به ۶۵۰ موزه رسیده است و تا ۴ سال آینده به هزار موزه می‌رسیم. اما این آمارها در حالی هر روز فراتر از دیروز اعلام می‌شود که خبری از بهبود کیفیت موزه‌های حال حاضر کشور نیست. آیا قرار است روزی هزار موزه‌ای شدن ایران را جشن بگیریم که با ۱۰ هزار مشکل کیفی موزه‌ها روبه‌رو هستیم؟

سایت شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه دنیای اقتصاد ، تاریخ انتشار 26 اردیبهشت 97، کدمطلب:۳۳۸۸۸۱۵، www.donya-e-eqtesad.com