شعار سال: همان‌طور که پیش از این در گزارش‌های متعدد، در همین صفحه از زبان ناشران و کتاب‌فروشان آمده بود، اغلب عناصر چرخه نشر بیمناک از آینده بازار کاغذ، روزهای نه‌چندان روشنی را برای صنعت نشر متصورند؛ موضوعی که هم‌ اکنون آمارها هم بر درستی آن صحه می‌گذارند. همان‌طور که آمارهای ارائه شده از سوی روابط عمومی خانه کتاب نشان می‌دهد از دی‌ماه ۱۳۹۷ تا اردیبهشت ۱۳۹۸، شمارگان کتاب‌ها پایین و پایین‌تر آمده و این در حالی ا‌ست که اردیبهشت‌ماه هر سال نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران برگزار می‌شود و همین امر باید در بالا رفتن شمارگان تاثیر داشته باشد اما آمارهای امسال، وضعیت متفاوتی را نشان می‌دهد؛ به طوری که در این‌بازه زمانی، تیراژ کتاب با افت ۳۶ درصدی و قیمت کتاب با افزایش ۳۷ درصدی مواجه بوده است.

نقش افزایش عناوین

برخی کارشناسان دلیل پایین آمدن تیراژ کتاب را تنوع در رشته‌های مختلف می‌دانند و معتقدند همزمان با پایین آمدن تیراژ، تعداد عناوین چاپ شده افزایش یافته‌اند. البته این گفته در برخی ماه‌ها تا حدودی صحیح است. طبق جدول ارائه شده اگرچه در بهمن ۱۳۹۷، تیراژ کتاب افت پیدا کرده اما تعداد عناوین کتاب‌های چاپ شده نیز با رشد قابل ملاحظه‌ای رو‌به‌رو بوده است. روند افزایش تعداد عناوین تا اسفند ماه ۱۳۹۷ نیز ادامه داشته که دلیل این افزایش، برگزاری نمایشگاه کتاب تهران و آماده شدن ناشران برای این بازار بزرگ، تلقی می‌شود، اما با فرا رسیدن فروردین، به‌ یکباره تعداد عناوین و تیراژ همزمان کم شده‌اند؛ به‌نحوی که در اسفند ۹۷، ۱۶هزار و ۳۵۰ عنوان کتاب منتشر شده و در فروردین ۹۸ این تعداد، به ۲۶۲۴ عنوان رسیده است؛ یعنی نزدیک به ۸۴ درصد کاهش. اما در اردیبهشت ۱۳۹۸، تعداد عناوین منتشر شده، سیر صعودی می‌گیرد و با رشد ۶۴درصدی، از ۲۶۲۴ عنوان به ۷۲۵۰ عنوان می‌رسد. این موضوع نشان می‌دهد برگزاری نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، اگرچه اثر چندان پایداری بر شمارگان متوسط کتاب ندارد اما قطعا روی تعداد عناوین منتشر شده، اثرگذار است.

بازندگان اصلی

وقتی قیمت کتاب هر روز افزایش پیدا می‌کند، این پرسش در ذهن شکل می‌گیرد که در این شرایط، چه کسی یا کسانی سود می‌برند و چه کسانی آسیب می‌بینند؟ به عقیده بسیاری از کارشناسان، اگرچه در ظاهر، ناشران با مشکل مواجه می‌شوند اما بیشترین آسیب، متوجه مخاطبان و خریداران کتاب است. کارشناسان معتقدند افزایش قیمت کتاب، اگر همین‌طور ادامه پیدا کند خرید کتاب هر روز کمتر می‌شود و کتابفروشان، ناشران و شرکت‌های پخش، هر روز کوچک و کوچک‌تر می‌شوند. نوسان قیمت در بازار نشر، یکی دیگر از موضوعاتی است که می‌توان در آمار منتشر شده از سوی روابط عمومی خانه کتاب، به‌وضوح مشاهده کرد. همانطور که در جدول مربوطه مشاهده می‌کنید، از دی‌ تا اسفند ۱۳۹۷، قیمت متوسط کتاب روندی صعودی دارد و فروردین ۹۸ با انحرافی چند درصدی، کاهش پیدا می‌کند و سپس در اردیبهشت ۹۸، با شیبی تند، دچار افزایش می‌شود. به‌طوری که در پنج ماه به‌طور متوسط ۳۷ درصد افزایش یافته است.

وعده‌ها و واقعیت‌ها

سیدعباس صالحی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی که بیشترین نگاه‌ها به وزارتخانه تحت هدایت او برای تنظیم بازار کاغذ دوخته شده است، در اواخر هفته گذشته و در حاشیه مراسمی در مواجهه با سوال اهالی رسانه درباره وضعیت کاغذ عنوان کرد: «در همین دوهفته اخیر بیش از هزار تن کاغذ، کمیته فرهنگی وزارتخانه توزیع کرده و در هفته‌های آینده نیز چند هزار تن کاغذ دیگر وارد می‌شود که شرایط توزیع و بازار کاغذ را متعادل خواهد کرد.» با وجود این خبر و اخباری مشابه نه‌تنها بازار کاغذ تحت تاثیر قرار نگرفت که گویا راهی دیگر را درپیش گرفته است؛ آن‌چنان که روز گذشته (سه‌شنبه) قیمت کاغذ تحریر ۷۰ گرمی چهار و نیم ورقی با پنج هزار تومان افزایش نسبت به هفته گذشته به قیمت ۵۰۵ هزار تومان فروخته می‌شد. هر بند کاغذ تحریر ۷۰ گرمی سه ورقی نیز با ۲۰ هزار تومان افزایش قیمت نسبت به هفته گذشته به قیمت ۳۸۰ هزار تومان در بازار به فروش رسید. همچنین هر بند کاغذ تحریر ۸۰ گرمی بدون تغییر در گراماژ چهار و نیم‌ورقی نیز ۶۴۰ هزار تومان و هر بند کاغذ تحریر سه ورقی آن ۵۳۵ هزار تومان خرید و فروش شد. با اینکه کمبود این کالا در بازار کاغذ و بنگاه‌های فروش یکی از دلایل عمده افزایش قیمت این کالا در هفته‌های اخیر به شمار می‌آید، بسیاری از ناشران کشور مدعی‌اند که سامانه توزیع دولتی کاغذ کماکان عنوان می‌کند که محصولی برای عرضه به ناشران در اختیار ندارد و تنها گروهی که توانسته‌اند روی کاغذ دولتی را ببینند بخشی از اصحاب مطبوعات هستند.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه دنیای اقتصاد، تاریخ انتشار 5 تیر 98، شماره: 3540616