داستان پرفراز و نشیب بودجه 99 هنوز ادامه دارد. پس از ارائه لایحه بودجه 99 به مجلس مشخص شد برخلاف وعده‌های داده شده، بودجه اصلاحات جدی‌ای نداشته است و مانند سال‌های گذشته بودجه از کسری رنج خواهد برد. از طرفی روایت‌های مختلفی از رقم کسری بودجه وجود دارد. اکثر تخمین‌ها از کسری بودجه سال 99 اما حدود 150 هزار میلیارد تومان است. برخی نمایندگان مجلس همچون نصرالله پژمانفر، عضو کمیسیون تلفیق مجلس کسری بودجه حداقل ۱۰۰‌هزار میلیارد تومانی را  قطعی می‌دانند. عادل آذر، رئیس دیوان محاسبات کشور در اظهارنظری خوشبینانه رقم کسری بودجه را حدود ۵۵ هزار میلیارد تومان اعلام کرده است. مرکز پژوهش‌های مجلس هم رقم 131 هزار میلیارد تومان کسری بودجه را برآورد کرده، البته این رقم بدون در نظر گرفتن 80هزار میلیارد تومان اوراق در نظر گرفته شده در لایحه و سایر عدم تحقق‌های احتمالی در دیگر منابع بودجه است. با توجه به کسری عمیق بودجه انتظار می‌رود نمایندگان مجلس در فرآیند تصویب لایحه بودجه، اصلاحاتی را برای بهبود لایحه و کاهش اثرات سوء این کسری اعمال کنند. کمیسیون تلفیق وظیفه دارد با ارائه پیشنهادهایی نظیر کاهش معافیت‌های مالیاتی، افزایش پایه‌های مالیاتی نظیر مالیات بر ثروت و مالیات بر خانه‌های لوکس و... دولت را مجبور کند راه سخت مالیات‌ستانی را برای اصلاح اقتصاد ایران طی کند. 

 با تشکیل کمیسیون تلفیق بودجه، کلیات بودجه با رای شکننده تصویب و بررسی بخش درآمدی بودجه آغاز شد. چندی پیش نیز کمیسیون تلفیق مجلس شورای اسلامی در جریان بررسی لایحه بودجه مصوبه عجیبی درباره مالیات پلکانی حقوق کارمندان داشته که باعث شگفتی همگان شده است. این کمیسیون سقف مالیات پلکانی حقوق کارمندان را از 35 درصد به 20 درصد کاهش داد اما ماجرا از چه قرار است و چرا این بازگشت به عقب رخ داده است؟

 

مطابق ماده 85 قانون اصلاح قانون مالیات‌های مستقیم، نرخ مالیات بر درآمد حقوق کارکنان دولتی و غیردولتی مازاد بر میزان معافیت مالیات بر درآمد سالانه و تا 7 برابر آن مشمول مالیات سالانه 10 درصد و نسبت به مازاد آن 20 درصد است. با تلاش نمایندگان مجلس بویژه اعضای کمیسیون تلفیق، مدل پله‌های مالیات بر درآمد کارمندان در این بند از قوانین بودجه  سال‌های 97 و 98 تغییر یافت و به صورت مدل 5 پله‌ای (از 10‌درصد تا  35 درصد) درآمد. به عبارت دقیق‌تر، نرخ مالیات برکل درآمد کارکنان دولتی و غیردولتی مازاد بر میزان معافیت مالیات بر درآمد سالانه تا یک و نیم برابر آن مشمول مالیات سالانه 10‌‌درصد و نسبت به مازاد یک و نیم برابر تا 5/2 برابر آن، مشمول مالیات سالانه 15 ‌درصد و نسبت به مازاد 5/2 برابر تا 4 برابر آن، مشمول مالیات سالانه 20 درصد و نسبت به مازاد 4 برابر تا 6 ‌برابر، مشمول مالیات 25 ‌درصد و نسبت به مازاد 6 برابر 35 ‌درصد شد. مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی، مزایای اصلاح شیوه مالیات بر درآمد حقوق کارمندان در قوانین بودجه 97 و 98 را بیان کرد که عبارتند از:

الف- بهبود بازتوزیع درآمد و عادلانه‌تر بودن: مدل مصوب مجلس در مقایسه با مدل پیشنهادی دولت (ماده 85 قانون مالیات‌های مستقیم)، تبعات بازتوزیعی بهتری دارد و عادلانه‌تر است. به عبارت دیگر، طبق این الگو کسانی که حقوق پایین‌تری دارند، مالیات کمتری خواهند پرداخت و در مقابل افراد با حقوق بالا مشمول مالیات بالاتری خواهند بود.

ب- امکان افزایش درآمدهای دولت همزمان با افزایش سقف معافیت مالیات بر درآمد: با توجه به اینکه در مدل مصوب مجلس، طبقات بالای درآمدی مشمول نرخ‌های مالیاتی بالاتری می‌شوند، امکان افزایش سقف معافیت مالیات بر درآمد که به نفع کسانی است که حقوق پایین‌تری دارند، همزمان با حفظ یا حتی افزایش درآمدهای دولت از محل این مالیات فراهم می‌شود.

ج- کاهش انگیزه فرار مالیاتی شرکت‌های خصوصی: یکی از روش‌های برخی شرکت‌های خصوصی برای فرار مالیاتی، ثبت بخشی از سود در قالب حقوق‌های بالاست. در واقع مالیات حقوق همواره زیر 20 درصد است، در حالی که مالیات عملکرد شرکت‌ها 25 درصد است. با ثبت بخشی از سود به‌ صورت دستمزد، این شرکت‌ها هم می‌توانند از کاهش 5 درصدی مالیات منتفع شوند و هم اینکه حقوق‌های ثبت شده را به‌عنوان هزینه‌های قابل قبول به سازمان امور مالیاتی ارائه دهند.

 

دولت در بند «الف» تبصره 6 لایحه بودجه 99 برای اولین بار پله‌های مالیات بر درآمد کارکنان دولتی و غیردولتی را مطابق قوانین بودجه سال‌های 97 و 98 یعنی به صورت مدل پنج پله‌ای (از 10 درصد تا 35 درصد) ارائه داد. علاوه بر این، دولت کارانه پزشکان (اعضای هیأت علمی دانشگاه‌های علوم پزشکی) را مشابه بند «الف» تبصره 6 قانون بودجه 98، مشمول مالیات پلکانی با شیوه مذکور کرد. با توجه به مدل پیشنهادی دولت برای مالیات بر درآمد کارمندان در بند «الف» تبصره 6 لایحه بودجه 99 که کاملا مشابه وضعیت این بند در قوانین بودجه 97 و بویژه 98 بود، انتظار می‌رفت این بند براحتی به تصویب کمیسیون تلفیق مجلس برسد اما این موضوع رخ نداد و در اتفاقی عجیب، کمیسیون تلفیق مجلس بازگشت به مدل دوپله‌ای مالیات بر درآمد کارمندان (همان مدل ماده 85 قانون مالیات‌های مستقیم) را به تصویب رساند.

اقدام عجیب کمیسیون تلفیق در بند «الف» تبصره 6 قانون بودجه 98، کارانه پزشکان مشمول مالیات بیش از 35 درصدی شده بود و پزشکان اعتراض زیادی به این موضوع داشتند. در همین راستا، کمیسیون بهداشت و درمان مجلس که عموما پزشک هستند، پاییز امسال تلاش کردند از طریق شورای هماهنگی اقتصادی سران قوا، کارانه پزشکان را مجددا از پرداخت مالیات پلکانی معاف کنند (صرفا 10 درصد مالیات بپردازند) اما این تلاش‌ها ناکام ماند و ادامه ماجرا به بررسی بند «الف» تبصره 6 لایحه بودجه 99 موکول شد. در همین راستا علی ادیانی، عضو کمیسیون تلفیق مجلس به فارس گفته بود در جریان بررسی بند مذکور در کمیسیون تلفیق مجلس، 3 عضو منتخب کمیسیون بهداشت و درمان مجلس در کمیسیون تلفیق با همکاری برخی دیگر از اعضای کمیسیون تلفیق که آنها هم پزشک هستند، تلاش کردند پیشنهاد معافیت کارانه کل یا بخشی از پزشکان از مالیات پلکانی به تصویب برسد اما این تلاش‌ها ناکام ماند و این پیشنهادها به تصویب کمیسیون تلفیق مجلس نرسید.

 انتظار می‌رفت پیشنهاد دولت (مالیات پلکانی تا 35 درصد) براحتی به تصویب برسد اما اشتباه عجیب غلامرضا تاجگردون، رئیس کمیسیون تلفیق منجر به پیچیده شدن اوضاع و در نهایت بازگشت به شیوه دو پله‌ای مالیات بر درآمد کارمندان شد. عباس گودرزی، یکی از اعضای کمیسیون تلفیق مجلس در گفت‌وگو با «وطن امروز» توضیح داد:  «طبق آیین‌نامه مجلس در حین بررسی بودجه سالانه اگر تبصره‌ای مغایر با برنامه‌های دائم باشد، برای تصویب نیاز به رأی دو‌سوم اعضای کمیسیون تلفیق دارد. به این بهانه تاجگردون، رئیس کمیسیون تلفیق تبصره مالیات پلکانی را به رای گذاشت و این تبصره نتوانست رای دوسوم اعضای کمیسیون را کسب کند و حذف شد». گودرزی با بیان اینکه دو اشکال در این کار وجود دارد، ادامه داد: «اول اینکه نکته مهم این بود که طرح اصلاح موادی از قانون آیین‌نامه داخلی مجلس که از شهریورماه امسال تاکنون چندین‌ بار بین مجلس و شورای نگهبان رفت و برگشت داشته است و آخرین بار در تاریخ 4 دی‌ماه به شورای نگهبان ارسال شده است، هنوز به تایید نهایی این شورا نرسیده و توسط رئیس‌جمهور یا رئیس مجلس ابلاغ نشده و در نتیجه، «قانون» محسوب نمی‌شود. دیگر اشکال اینکه تبصره‌ها به صورت کلی رأی‌گیری می‌شود و تاکنون به شیوه تبصره به تبصره هیچ رأی‌گیری صورت نگرفته است اما در این باره این مصوبه به رای گذاشته شد». 

 

مرکز پژوهش‌ها در گزارشی تبعات این مصوبه کمیسیون تلفیق را تشریح کرد که عبارتند از: 

الف- بدتر شدن بازتوزیع درآمد و غیرعادلانه‌تر بودن آن: مدل مصوب کمیسیون تلفیق مجلس (ماده 85 قانون مالیات‌های مستقیم) در مقایسه با مدل پیشنهادی دولت، تبعات بازتوزیعی بدتری دارد و غیرعادلانه‌تر است. به بیان دیگر، طبق این الگو کسانی که حقوق بالاتری دارند، مالیات کمتری خواهند پرداخت و عملا منفعت اصلی این مدل، به افرادی می‌رسد که حقوق‌های نجومی می‌گیرند. همان‌طور که اشاره شد، ‌با توجه به اینکه در مدل مصوب کمیسیون تلفیق مجلس، پله دوم از 7 برابر سقف معافیت مالیاتی یعنی از حقوق ماهانه بالای 21 میلیون تومان آغاز می‌شود، این مدل به نفع کسانی است که حقوق‌های نجومی می‌گیرند. به عنوان مثال، فرض کنید فردی 10 میلیون تومان در ماه حقوق می‌گیرد. با توجه به اینکه سقف معافیت مالیاتی 3 میلیون تومان است، این فرد با مدل پیشنهادی دولت (مدل 5 پله‌ای)، در پله سوم قرار می‌گیرد و باید 10 درصد 5/1 میلیون تومان (150 هزار تومان)، 15 درصد 3 میلیون تومان (450 هزار تومان) و 20‌درصد 5/2 میلیون تومان (500 هزار تومان) مالیات دهد. به عبارت دیگر، مجموع مالیات بر درآمد این فرد، یک میلیون و 100 هزار تومان است. همین فرد با مدل مصوب کمیسیون تلفیق مجلس (مدل دو پله‌ای)، در پله اول قرار می‌گیرد و صرفا باید 10 درصد 7 میلیون تومان یعنی 700 هزار تومان مالیات بر درآمد بپردازد. 

ب- کاهش درآمدهای دولت: همان‌طور که توضیح داده شد، در مدل مصوب کمیسیون تلفیق مجلس، طبقات بالای درآمدی مشمول نرخ‌های مالیاتی کمتری می‌شوند. در نتیجه پیش‌بینی می‌شود درآمدهای دولت از محل این مالیات حدود 5 هزار میلیارد تومان کاهش خواهد یافت.

 

گودرزی، حذف مالیات پلکانی را وهن کمیسیون تلفیق دانست و گفت: «کمیسیون تلفیق به‌جای اینکه به نفع اقشار ضعیف عمل کند عملا به نفع ثروتمندان و نجومی‌بگیران رفتار کرده است. این کار توازن بودجه را هم به هم می‌ریزد و باعث می‌شود چند هزار میلیارد تومان کسری در بودجه پدید آید. وقتی قرار است از رقم فروش اوراق کسر شود برخی دوستان اشکال وارد می‌کنند و می‌گویند برای این درآمد ردیف هزینه‌کرد تعریف شده و نمی‌توان آن را کم کرد اما چطور در اینجا می‌توان مالیات را حذف کرد؟» نماینده مردم بروجرد با بیان اینکه رد کردن مالیات پلکانی عقبگرد است، گفت: «این تبصره به هیچ وجه نباید به رای گذاشته می‌شد». وی در ادامه بیان کرد: قطعا رأی‌گیری مصوبه را قبول نداریم و طبق آیین‌نامه امضا جمع و تلاش می‌کنیم این مصوبه تجدید رأی شود.

***