فساد اجازه ایجاد زنجیره سامانه های الکترونیکی را نمی دهد

شعار سال:با وجود 3 سامانه انبارها، تی‌تک و گمرک هیچ تقاطع‌گیری اطلاعاتی بین این سامانه‌ها برای رصد انبارها و مراکز احتکار کالا انجام نمی‌شود.

اقدامات جزیره‌‍‌ای و نبود سازوکار مناسب برای رصد و رهگیری نحوه فروش و واردات کالاهای سلامت‌محور و جنگ اطلاعاتی بین گمرک، وزارت صمت و وزارت بهداشت شرایطی به‌وجود آورده که با وجود نیاز مبرم به ماسک، مایع شوینده و دیگر اقلام پیشگیری از شیوع کرونا، شاهد احتکار، کمبود و در مواردی صادرات مجدد این کالاها هستیم.
با وجود ایجاد سامانه‌های رهگیری کالا برای کالاهای ورودی و تولیدی برای تقاطع‌گیری بین اطلاعات گمرک، اسناد ورودی، انبارها و حتی بارنامه‌ها اما باز هم شاهد احتکار برخی اقلام در کشور هستیم. نمونه بارز آن احتکار تعداد زیادی ماسک در یکی از فروشگاه‌های اینترنتی بود که چند روز پیش خبرساز شد. این ناکارآمدی محرز سامانه‌های شفافیت‌بخش تجاری باعث شد علی رهبری، رئیس مرکز توسعه تجارت الکترونیکی به سخن آید. او در پاسخ به این سوال که به‌رغم وجود سامانه جامع انبارها دلیل احتکار اقلام بهداشتی چیست؟ گفت: شکل‌گیری مسائلی از جمله احتکار ماسک ریشه در عدم همکاری برخی دستگاه‌ها با سامانه جامع انبارها دارد.
وی افزود: متاسفانه با وجود الزام قانونی، رهگیری کالا در حوزه اقلام سلامت‌محور از جمله ماسک انجام نمی‌گیرد. وی با اشاره به لزوم ایجاد شفافیت و جلوگیری از احتکار کالاهای سلامت‌محور همچون ماسک در شرایط فعلی، گفت: فلسفه ایجاد سامانه جامع انبارها، رصد کالا از بدو ورود یا تولید تا محل عرضه به مصرف‌کننده نهایی بوده است اما این اتفاق در حوزه اقلام سلامت‌محور به دلیل عدم همکاری برخی دستگاه‌ها از جمله گمرک رخ نداد و رهگیری کالا در این حوزه اتفاق نیفتاد.
وی یکی از دلایل عمده وضع موجود درباره احتکار ماسک را عدم ضمانت اجرایی سامانه جامع انبارها دانست و عنوان کرد: به عنوان مثال باید صدور بیمه‌نامه آتش‌سوزی و پرداخت خسارت، منوط به استعلام از سامانه جامع انبارها می‌شد اما این امر هنوز عملیاتی نشده است. رهبری در ادامه با بیان اینکه سامانه جامع انبارها در حال‌حاضر از نظر نرم‌افزاری مشکلی ندارد، افزود: با این وجود دستگاه‌ها از 2 ماه قبل همکاری خود را به شکل بسیار محدود با این سامانه آغاز کرده‌اند اما هنوز این همکاری به شکل کامل انجام نشده، بنابراین بهره‌برداری کامل از این سامانه منوط به همکاری همه دستگاه‌هاست. رهبری همچنین با بیان اینکه وزارت بهداشت طبق «دستورالعمل اجرایی تبصره ٤ ماده ١٨ قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز»، موظف به ثبت اطلاعات انبارهای خود را در سامانه TTAC و همچنین سامانه جامع انبارهاست، اظهار داشت: متاسفانه اطلاعات موجودی برخی انبارهای اقلام سلامت‌محور در این سامانه‌ها ثبت نشده است.

* «تی‌تک» فراموش شد!
آنطور که پیداست سامانه «تی‌تک» پس از ورود سعید نمکی به وزارت بهداشت، به دلیل ایراداتی که وی به قرارداد شرکت پیمانکار ایجاد این سامانه گرفته بود، به فراموشی سپرده شده است.
دلیل راه‌اندازی سامانه تی‌تک، ردیابی و کنترل اصالت فرآورده‌های سلامت‌محور، کاهش قاچاق کالا، امکان کنترل اصالت فرآورده‌های سلامت‌محور، نظارت بر زنجیره تامین، توزیع، عرضه و مصرف محصولات سلامت‌محور و ایجاد نظام رهگیری و ردیابی محصولات سلامت‌محور بوده که با همکاری وزارت اطلاعات طراحی و عملیاتی شده بود.
در صورت اتصال این سامانه به سامانه تجارت امکان تقاطع‌گیری بین اطلاعات گمرک و انبارها وجود داشت اما به نوعی وزارت بهداشت نظارت وزارت صمت و نحوه گزارش‌گیری این وزارتخانه را محدود کرد.
از سوی دیگر اطلاعات کالاهای ورودی در اختیار گمرک است اما این سازمان هم آنطور که پیداست نه اطلاعات خود را در اختیار وزارت صمت می‌گذارد و نه اطلاعات خود را به وزارت بهداشت می‌دهد. برای مثال وزارت صمت می‌تواند رهگیری ماسک‌های وارداتی را از گمرک تا پیش از انبارش، از این سازمان تحویل بگیرد اما این اتفاق هم نیفتاده است.

* وزارت بهداشت خارج از گود
سوال اصلی اینجاست که طبق قانون مسؤولیت رهگیری و تنظیم بازار اقلام سلامت‌محور برعهده چه وزارتخانه‌ای است؟
بنا بر این گزارش، طبق آیین‌نامه اجرایی ماده ۱۳ و 18 قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز، بند «پ» ماده ۷ قانون برنامه 5 ساله ششم توسعه، ماده 5 سیاست‌های کلی سلامت و ماده 7 سیاست کلی اقتصاد مقاومتی، رهگیری و تنظیم بازار اقلام سلامت‌محور بر عهده وزارت بهداشت است.
درباره این کالاها هیچ‌گونه اطلاعاتی در سامانه جامع تجارت و سامانه جامع انبارها ثبت نشده است.
در همین راستا محمد شیرازیان، کارشناس فنی پروژه سامانه جامع تجارت با بیان اینکه طبق درخواست سازمان غذا و دارو حوزه‌هایی از جمله «پخش»، «انبارش»، «شناسه کالا» و «رهگیری» بر عهده این سازمان است، اظهار داشت: سازمان غذا و دارو پیش‌تر اعلام کرد از آنجایی که کد IRC محصولات سلامت‌محور را در اختیار دارد و همچنین طرح رهگیری و کنترل اصالت کالاهای سلامت‌محور از سوی این وزارتخانه انجام می‌شود، بنابراین همه اطلاعات مربوط به این اقلام را سازمان غذا و دارو راسا جمع‌آوری می‌کند.
مدیر پروژه سامانه جامع تجارت در بخش دیگری از اظهارات خود با اشاره به اینکه پیش‌تر وزارت صمت از همه دستگاه‌ها درخواست کرده بود اطلاعات انبارهای خود را در سامانه جامع انبارها ثبت کنند، عنوان کرد: البته از آنجایی که اقلام سلامت‌محور در اولویت کاری نبوده، مکاتبه‌ای از سوی این وزارتخانه با وزارت بهداشت مبنی بر درخواست اطلاعات انبارها نشده است. شیرازیان با تاکید بر اینکه مسؤول رهگیری و تنظیم بازار اقلام سلامت‌محور وزارت بهداشت است، اظهار داشت: این وزارتخانه باید تولیدکنندگان و صاحبان انبارهای مربوط به اقلام سلامت‌محور را ملزم به ثبت اطلاعات در سامانه‌های این وزارتخانه می‌کرد تا در مرحله بعدی اطلاعات فوق در سامانه جامع انبارها ثبت می‌شد که متأسفانه این امر تا به امروز محقق نشده است.
در پایان می‌توان نتیجه گرفت ایجاد زنجیره سامانه‌های الکترونیکی در دولتی که هیچ‌کدام از اجزای آن به دلیل فساد احتمالی اجازه تقاطع‌گیری اطلاعاتی را نمی‌دهند کاری بیهوده است و در این مسیر هر روز سازمان جدیدی سنگ‌اندازی خواهد کرد. با وجود گذشت بیش از 5 سال شروع به کار سامانه جامع تجارت، هنوز این سامانه هیچ خروجی نداشته و تنها نتیجه آن هزینه‌های سنگین بر دوش کشور بوده است. تا زمانی که رئیس‌جمهور حتی نمی‌تواند زیرمجموعه‌های خود را مقید به اطلاعات‌دهی کند، نمی‌توان انتظار تسری این سامانه‌های شفافیت‌بخش به خارج از دولت را داشت.