عدالت آموزشی

در مجامع علمی و کارشناسی کلید واژه عدالت آموزشی به معنای گسترش آموزش با کیفیت تعبیر می‌شود، لذا برای سنجش عدالت آموزشی نیاز به تعریف شاخص‌های کیفی و کمی دقیقی است. از جمله این شاخص‌ها می‌توان به میزان پوشش تحصیلی دانش‌آموزان، نتایج آزمون‌ها معتبر داخلی(آزمون نهایی) و بین المللی، شاخص‌های کمی تراکم کلاس‌ها و روند گسترش مدارس خصوصی اشاره کرد. در ادامه گزارش به بررسی نرخ پوشش تحصیلی و کیفیت آموزشی در طول ۸ سال مدیریت دولت تدبیر و امید بر  آموزش و پرورش پرداخته می‌شود.

نرخ پوشش تحصیلی

یکی از شاخص‌ها معتبر در دنیا برای سنجش کمی نظام آموزشی، نرخ پوشش تحصیلی افراد لازم التعلیم هر کشور است.

به دلیل عدم گزارش دهی شفاف و پیوسته از میزان نرخ پوشش تحصیلی در طول هشت سال گذشته، نمی‌توان بررسی و تحلیل دقیقی از این شاخص ارائه داد. اعداد ارائه شده در ادامه این گزارش با بررسی گزارش‌های مرکز تحقیقات استراتژیک ریاست جمهوری، مرکز پژوهش‌های مجلس و مصاحبه‌های مسولین جمع‌آوری شده‌است.

از جمله اقدامات وزارت آموزش و پرورش در سال‌های اخیر توسعه آموزش پیش‌دبستانی و در نتیجه افزایش نرخ پوشش پیش دبستانی که از ۳۸.۱ درصد در سال ۹۳ به بیش از ۷۵ درصد در سال ۱۳۹۹ رسیده است.

*نرخ پوشش تحصیلی در مقطع ابتدایی از ۹۷.۹۲ درصد در سال ۹۳  با نوساناتی به ۹۸.۸۷ درصد در سال ۱۳۹۹ رسیده‌است.

*نرخ پوشش تحصیلی در مقطع متوسطه اول از ۹۴.۰۳ درصد در سال ۹۳ بانوساناتی به ۹۴ درصد در سال ۱۳۹۹ رسیده‌است.

*نرخ پوشش تحصیلی در مقطع متوسطه دوم از ۸۲.۲۴ درصد در سال ۹۳ با نوساناتی  به ۸۲.۵ درصد در سال ۱۳۹۹ رسیده‌است.

نتایج آزمون‌های معتبر داخلی و بین‌المللی

در ساختار کنونی، معلمان از یک‌سو «مجری» فرآیند تعلیم و تربیت یا به تعبیر بهتر مجری تحقق اهداف بوده و از سوی دیگر «ارزیاب» میزان تحقق اهداف نیز هستند. یکسان بودن مجری و ارزیاب، شرایط «تعارض منافع» ایجاد کرده و عملاً اعتبار نتایج ارزیابی را مخدوش می‌نماید. از جمله ارزیابی‌های داخلی که می‌توان به آن استناد کرد امتحانات نهایی می‌باشد که تعارض منافع ناظر و منظور در آن وجود ندارد. از طرفی به دلیل منتشر نشدن آمار نتایج این امتحان‌ها به صورت سالانه نمی‌توان تحلیلی از روند آموزشی کشور بر مبنای ارزیابی‌های داخلی به دست آورد. اما با توجه به اظهارات مسولین در دو سال اخیر می‌توان فهمید که میانگین نمرات امتحان نهایی در کشور عدد مطلوبی نیست. رئیس مرکز سنجش وزارت آموزش و پرورش در تیر ۱۳۹۷ در این باره گفته است: «میانگین نمره ورقه در امتحانات نهایی در کشور طی سال‌های اخیر ۱۲ بوده است». ایشان همچنین اذعان نموده‌اند: «مناطقی در کشور وجود دارد که میانگین نمره امتحان نهایی آن‌ها ۲.۷۵ است».

ارزیابی‌های بین‌المللی

در حال حاضر معتبرترین شاخص قابل اتکا برای سنجش میزان یادگیری دانش‌آموزان، نتایج «ارزیابی‌های بین‌المللی» است. آزمون‌های تیمز و پرلز نمونه‌ای از این ارزیابی‌ها است که ایران نیز در آن شرکت می‌نماید. نظام آموزشی ایران (دوره ابتدایی) در تیمز علوم ۲۰۱۵ رتبه ۴۳ از ۴۷، در تیمز ریاضی ۲۰۱۵ رتبه ۴۲ از ۴۹ و در پرلز (خواندن) ۲۰۱۶ نیز رتبه ۴۵ از ۵۰ را کسب کرده است. در تیمز ریاضی ۲۰۱۹ رتبه ۵۰ از ۵۸، در تیمز علوم ۲۰۱۹رتبه ۴۸ از ۵۸ را کسب کرده است. جایگاه ایران در میان ۱۱ کشور منطقه که در آزمون شرکت‌کرده‌اند نیز به طور متوسط ۷ بوده است. لازم به ذکر است که این رتبه‌ها در سال‌های متمادی از سال ۱۹۹۵ تا کنون تغییرات قابل توجهی نیز نداشته است.

همچنین ارزیابی تیمز و پرلز به منظور نمایش بهتر وضعیت دانش‌آموزان، از چهار نقطۀ معیار عملکردی پایین، متوسط، بالا و پیشرفته نیز استفاده نموده‌است. عملکرد دانش‌آموزان ایران نشان می‌دهد که حدود یک سوم ایشان، حتی نقطۀ پایین این معیار را نیز کسب نکرده‌اند در حالی که به طور میانگین در کشور‌های شرکت‌کننده در این ارزیابی، عملکرد تنها ۷ درصد از دانش‌آموزان در این سطح نازل بوده است. این نسبت‌ها در آزمون‌های سال ۲۰۱۵ و ۲۰۱۹ که در زمان دولت تدبیر و امید برگذار شده تقریبا ثابت بوده‌است.

 جزئیات این آمار در جدول زیر آمده است:

 بررسی روند میانگین‌نمرات آزمون‌ها بین المللی

فارغ از وضع نامناسب نظام آموزشی ایران در مقایسه با سایر کشور‌های دنیا، از شاخص‌هایی که می‌توان برای سنجش کیفیت آموزشی در دولت تدبیر و امید اشاره کرد مقایسه روند میانگین نمرات در طول سال‌های گذشته می‌باشد.

بر اساس نمودار‌های زیر میانگین نمرات دانش‌اموزان پایه چهارم در درس ریاضی از سال ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۹ با افزایش همراه بوده است. علیرغم اینکه با متوسط نمره ریاضی آزمون فاصله بسیار دارد اما رشد نمره ریاضی ایران طی دولت تدبیر و امید شیب قابل قبولی را به همراه داشته‌است.

در درس علوم در پایه چهارم اما شرایط به گونه دیگری است و با کاهش معنا دار نمره این درس در سال ۲۰۱۵ همراه بوده که در آزمون سال ۲۰۱۹ مقداری از آن جبران شده است. در این درس نیز میانگین نمرات دانش‌آموزان ایران با نمره متوسط آزمون فاصله بسیاری وجود دارد.

در پایه هشتم مقطع متوسطه ‌اول نیز شرایط به همین ترتیب است. سال‌های منتهی به دولت تدبیر و امید با روند رو به رشدی در نمره آزمون ریاضی و روند نزولی در آزمون علوم همراه بوده‌است. نمودار‌های زیر میانگین نمره ایران در طی سال‌های گذشته را نشان می‌دهد.