شعار سال: علی علی‌پور فلاح پسند در یادداشتی نوشت: در سناریو اول، اوکراین در دوره‌ای کوتاه توسط روسیه اشغال و موفقیت استراتژیک با به ثبات رساندن ساختار سیاسی و تجاری عادی اوکراین با دیگر کشور‌ها حاصل خواهد شد. طرح سناریوی دوم منوط به تحقق توافق میان طرفین جنگ است. پذیرش عقب نشینی کامل روسیه از مناطق اشغال شده، بازگرداندن مناطق جدا شده دونتسک و لوهانسک، پرداخت هزینه‌های تحمیلی جنگ، پذیرش استقلال مادام العمر حدود جغرافیایی اوکراین برخی از موضوعات کلیدی برای رسیدن به توافق مشترک هستند. توافقات می‌توانند موقت و بر سر برخی موضوعات خاص باشند. اما در سناریوی سوم که پیش نیاز آن ادامه دار شدن جنگ، گسترش حدود درگیری به دیگر مناطق و افزایش تعداد بازیکنان است، حد و حدود جنگ منوط به تصمیمات طرفین به شدت نقش آفرینی مستقیم با هدف کسب منافع حداکثری است.

وقوع چنین شرایطی، سطح تنش میان روسیه و کشور‌های غربی را در حوزه‌های سیاسی، اقتصادی و تجاری افزایش خواهد داد. یکی از آثار تجاری و اقتصادی بازی سوم الزام جایگزین نمودن دیگر متحدان تجاری در تمامی یا برخی از بازار‌ها برای طرفین فعال در جنگ است.

تخمین هزینه- منفعت حاصل از وقوع هرسه بازی طرح شده تبعات گوناگونی را برای اقتصاد ایران، روسیه و دیگر کشور‌ها به بار می‌آورد. اولین و محرزترین شرایط مربوط به‌عدم توازن عرضه و تقاضای کالا‌های خام اعم از نفت و گاز و انرژی در زنجیره تامین و توزیع جهانی است. با وجود کم اهمیت بودن سود حاصل از معاملات مواد و کالا‌های خام در خلق ارزش افزوده اقتصادی، تجارت ایران طی دهه‌های اخیر وابستگی فراوانی به این منبع داشته است.

خوشبختانه جنگ اوکراین فرصت‌های منحصربفرد دیگری ورای نقش آفرینی پررنگ در بازار انرژی پیش روی ایران گذاشته است. در‌های دیگری در حوزه‌های تبادل دانش، تکنولوژی، توریسم و... به روی ایران گشوده شده که ورود به این آن‌ها مستلزم اتخاذ تصمیمات حاکمیتی در تغییر و تحول نگرش کلان سیاسی و اقتصادی است. بازی ترکیبی ایران در گسترش همکاری تجاری با غرب و به طور همزمان عقد اخوت تجاری و اقتصادی با روسیه در گرو ارزیابی نتایج حاصل از سناریو‌های متعدد و واکنش‌های بازیکنان است.

به وسیله نظریه بازی به عنوان یک چارچوب تئوریک می‌توان نتایج واکنش نسبت به وقایع سیاسی، اجتماعی و اقتصادی را پیش‌بینی کرد. نظریه بازی را علمی استراتژیک عنوان می‌کنند که فرآیند تصمیم‌گیری بهینه را ترسیم می‌کند. نظریه بازی‌ها برای پیش‌بینی خروجی تصمیماتی مبتنی بر تجزیه و تحلیل هزینه- منفعت و برای تمامی بازار‌ها (s۱+s۲+s۳) که ایران از یک سو و سایر کشور‌ها - شامل روسیه- از سوی دیگر طرفین معامله هستند، قابل استفاده است.

در اولین حالت طرفین معامله برای تحقق شرایطی تلاش می‌کنند که طی آن واردات کالا‌ها و خدماتی که تبعات مثبت اقتصادی آن بیشتر از تبعات منفی آن است (i۱)، صورت گیرد. مثال: واردات تکنولوژی، دانش و توریسم. همچنین، از سمت صادرات یکی از سناریو‌های قابل تخمین شرایطی است که هر یک از طرفین به دنبال صادرات کالا‌ها و خدماتی باشند که تبعات اقتصادی آن بیشتر از تبعات منفی آن است (e۱). مثال: محصولات کشاورزی، خدمات پولی و بانکی.

با وجود این، احتمال وقوع شرایطی وجود دارد که موقعیتی متفاوت از دو حالت قبلی روی دهد. یعنی شرایطی که واردات کالا‌ها و خدمات موجب تبعات منفی اقتصادی بیشتری نسبت به تبعات مثبت شود (i۲). مثال: محصولات غذایی، مهمات نظامی. یا صادرات کالا‌ها و خدماتی که تبعات منفی آن‌ها برای اقتصاد بیشتر از تبعات مثبت آن باشد (e۲). مثال: مواد خام و اولیه.

تحقق یک یا چند شرط از میان بازی‌های قبلی با دو مولفه‌ی دیگر همراه است. یعنی شرایطی که فزونی صادرات نسبت به واردات کالا‌ها و خدمات ایران به روسیه (n۱) یا فزونی واردات نسبت به صادرات کالا‌ها و خدمات ایران از روسیه (n۲) رخ دهد. ماحصل سناریو‌های فوق دو خروجی در بر دارد: واردات محصولات و کالا‌ها از روسیه به ایران موجب سود (p۱) ایران می‌شود. صادرات محصولات و کالا‌ها از ایران به روسیه موجب سود (p۲) روسیه می‌شود.

همچنین بازی میان ایران و روسیه بازیکنان دیگری از میان حامیان کنونی اوکراین -عموماً کشور‌های غربی- و حامی در سایه روسیه - چین- را به واکنش وا می‌دارد. در صورت وقوع چنین شرایطی متغیر‌های دیگری در معادلات بازی وارد می‌شوند: ایران به کشور‌های غربی محصولات و خدمات صادر می‌کند (e۳) یا ایران از کشور‌های غربی محصولات و خدمات وارد می‌کند (i۳). با توجه به همکاری‌های تجاری و اقتصادی پررنگ روسیه با غرب، بازی ایران در زمین روسیه می‌تواند چهار نوع آورده برای ایران و روسیه در بر داشته باشد: واردات محصولات و کالا‌ها از غرب به ایران موجب سود (p۳) ایران شود؛ واردات محصولات و کالا‌ها از غرب به ایران موجب سود (p۴) روسیه شود؛ صادرات محصولات و کالا‌ها از ایران به غرب موجب سود (p۵) ایران شود؛ و صادرات محصولات و کالا‌ها از ایران به غرب موجب سود (p۶) روسیه گردد. از سوی دیگر، دیگر بازیکن توانمند و تاثیرگذار چین است که در بازی ایران-روسیه نقش آفرینی می‌کند.

بازی با روسیه می‌تواند موجب فزونی صادرات نسبت به واردات کالا‌ها و خدمات ایران به چین (n۳) یا فزونی واردات نسبت به صادرات کالا‌ها و خدمات ایران از چین (n۴) گردد. ضمناً، واردات محصولات و کالا‌ها از چین به ایران می‌تواند موجب سود (p۷) ایران؛ واردات محصولات و کالا‌ها از چین به ایران موجب سود (p۸) روسیه؛ صادرات محصولات و کالا‌ها از ایران به چین موجب سود (p۹) ایران و صادرات محصولات و کالا‌ها از ایران به چین موجب سود (p۱۰) روسیه گردد.

بازی ترکیبی ایران با تمرکز بر مشارکت اقتصادی با روسیه و چین برای کسب مزیت‌های رقابتی بیشتر برای مقابله تجاری با انحصار‌های غربی می‌تواند مبتنی بر برآیند مثبت خروجی بازی‌های متعدد شکل گیرد. انجام این مهم منوط به شناخت مزیت‌های رقابتی کشور در بازار‌های گوناگون و ترسیم تصویری درست از جایگاه ایران در بازار‌های جهانی و بومی است. این اقدام بدون برآورد حدود همکاری‌های فی مابین با روسیه، چین، کشور‌های منطقه و غربی امکان‌پذیر نبوده و در گرو تخمین نتایج حاصل از تصمیم‌های درهم آمیخته بر منافع ملی
کشور است.



شعار سال، با اندکی تلخیص واضافات برگرفته از پرسون، تاریخ انتشار: ۲۴ فروردین ۱۴۰۱، کد خبر: ۳۹۲۵۰۵، purson.ir