شعار سال: دولت یازدهم روزهای پایانی خود را سپری می‌کند و تا ۲۹ اردیبهشت‌ماه تکلیف دولت دوازدهم مشخص خواهد شد. در زمینه دستاوردهای دولت روحانی می‌توان از زوایای گوناگونی به بحث پرداخت. یکی از این زوایا فعالیت‌های تحقیقاتی در حوزه کشاورزی است؛ به همین منظور فرصتی دست یافت تا با اسکندر زند معاون وزیر جهاد کشاورزی و رئیس سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج گفت‌وگویی درباره فعالیت‌ها و دستاوردهای بخش تحقیقات کشاورزی انجام دهیم که از نظر شما می‌گذرد.

*****************

در آغاز بفرمایید آیا در حال حاضر یافته‌های محققان سازمان به سهولت در اختیار کشاورزان قرار می‌گیرد؟

در زمینه پژوهش تحقیقات صورت‌گرفته در سازمان به دو شیوه وارد عرصه کشاورزی می‌شود: برخی از آنها به‌طور مستقیم و بعضی هم به‌صورت ذخیره و توصیه وارد عرصه می‌شود. توصیه مقداری سخت وارد عرصه می‌شود.

البته در کشور ما، پروسه پس از تولید مشکل دارد، این مشکل علاوه بر محصولات کشاورزی، در تولید علم‌ هم وجود دارد؛ زیرا علم هم از همان جنس است. لذا در کشور باید برای مرحله پس از تولید، برنامه‌ریزی شود. به این منظور در ترویج برای انتقال یافته‌ها، کشور را به ۱۰ هزار پهنه و حضور فعال ۱۰ هزار مروج پهنه تقسیم کرده‌ایم و محققان در مراکز خدمات به‌عنوان "محققان معین" فعالیت دارند. با این برنامه حلقه ارتباط دانش برقرار شده است.

در حوزه تولیدات، در چهار سال گذشته، ۷۵ رقم جدید، ۷۹ آفت‌کش جدید و ۱۰ محصول از نوع واکسن و سرم به کشاورزان معرفی شده است، ۶۵۰ یافته جدید نیز در زمینه زراعی، باغی، شیلاتی، دام، طیور، دامپزشکی، منابع طبیعی وارد عرصه شده و از این‌ها در حال حاضر استفاده می‌شود.

در زمینه فناوری، در چهار سال گذشته ۱۵۸ قرارداد انتقال دانش فنی به بخش خصوصی واگذار شده است. ۱۲۲ شرکت دانش‌بنیان راه‌اندازی و تعاملات بین‌المللی سازمان هم ۳,۵ برابر شده است. همچنین در چهار سال گذشته هشت عنوان برتر و برگزیده جشنواره بین‌المللی خوارزمی متعلق به سازمان بوده است (هر سال دو عنوان). در همین مدت ۲۷۰ کتاب توسط محققان سازمان به چاپ رسیده است.

در زمینه تولید محصولات فناورانه نیز سه رقم طی چهار سال گذشته به کشاورزان ارائه شده است، تولید هسته‌های اولیه بذر هرچند گران هستند، اما در سازمان سامان یافته و طی همین مدت حدود ۲۵ هزار تن هسته اولیه بذر تولید شده است؛ یعنی رشد حدود ۳۰ درصدی.

همچنین در چهار سال گذشته حدود ۱۳۰ هزار اصله هسته اولیه نهال توسط سازمان تولید شده است. واکسن و سرم هم طی چهار سال گذشته از رشد ۲۰ درصدی برخوردار بوده و همه موارد مورد اشاره به دست کشاورز رسیده است. در حال حاضر هیچ ایرانی نمی‌تواند بگوید از واکسن‌های سرم‌سازی استفاده نکرده باشد، هیچ ایرانی نمی‌تواند بگوید گندم اصلاح‌شده مؤسسه اصلاح بذر را نخورده است. تمام این گندم‌ها ساخت مؤسسه اصلاح بذر هستند. این‌ها نشان‌دهنده اثرگذاری فعالیت‌های سازمان به‌شمار می‌رود.

فعالیت سوم سازمان، نظارت، ثبت و گواهی بذر است. نظارت بذری که به بخش خصوصی داده می‌شود، به عهده سازمان است. نظارت بر بذر گواهی‌شده در سال ۹۵ نسبت به سال ۹۲، ۷۲ درصد بیشتر شده است. به عبارت دیگر ۷۲ درصد در این زمینه رشد داشته‌ایم. تولید نهال گواهی‌شده طی چهار سال گذشته ۲۲ درصد افزایش داشته است. ۲۴۵ شرکت‌ تولید بذر برای نخستین‌بار رتبه‌بندی شدند. سازمان برای نخستین‌بار نظارت بر مزارع تولید بذر را الکترونیکی کرده است. برای نخستین‌بار سه باغ مادری احداث شده است. سازمان برای نخستین‌بار نظارت بر ثبت کود را داشته است. سازمان حدود هفت‌هزار و ۱۰۰ نوع کود در ایران را کنترل کیفیت کرده، یک‌هزار و ۳۲۰ نوع از آنها خارج از استاندارد بود. برای نخستین‌بار در ایران کود ثبت و نظارت شده و چیزی حدود ۱۶ درصد کودهای بازار خارج از استاندارد بوده که جلوی عرضه آنها را سازمان گرفته است. همچنین برای نخستین‌بار است که ۴۰۰ برند فرمول سم را کنترل کیفی می‌کنیم؛ البته این کار تازه شروع شده است. یک کار بزرگی که شروع شده و قابل طرح است اینکه در سال ۹۲ به ازای هر سه‌هزار و ۱۳۰ بهره‌بردار یک مروج داشتیم، با جذب ۱۰ هزار مروج جدید در حال حاضر به ازای هر ۶۳۰ بهره‌بردار یک مروج داریم. سازمان کل عرصه‌های کشور را تا الان به ۱۰ هزار پهنه تقسیم کرده است، این‌ها هم فعالیت‌هایی بود که در بخش ترویج صورت گرفته است.

فعالیت بعدی سازمان، مدیریت ذخایر ژنتیکی و حفاظت از آنها به‌عنوان یک کار بسیار سخت و مشکل است. آماری که بیان می‌کنم مربوط به سال ۹۲ به این طرف یعنی آغاز فعالیت دولت یازدهم است. از سال ۹۲ به این طرف سازمان نمونه‌های ذخایر زنده ایران را رقمی حدود پنج درصد بیشتر جمع‌آوری و حفاظت کرده و شناسایی و نگهداری از نمونه‌های غیرزنده نیز سه درصد افزایش یافته است. در سال ۹۲ از ۱۲۶ هزار نمونه از زخایر زنده محافظت شده بود و این تعداد در حال حاضر به ۱۳۱ هزار نمونه رسیده است. در نمونه‌های غیرزنده ۴,۳ میلیارد نگهداری و حفاظت می‌شد و هم‌اکنون به ۴.۴ افزایش یافته است. به عبارت دیگر سازمان حدود چهارهزار نمونه زنده و بیش از ۱۰۰ هزار نمونه غیرزنده را به کلکسیون ذخایر کشور اضافه کرده است.

در زمینه آموزش بهره‌برداران نیز سرانه آموزش کشاورزان از ۳۳ دقیقه در سال ۹۲، به ۴۲ دقیقه در سال ۹۵ افزایش یافته است. در مجموع همان‌گونه که ملاحظه می‌کنید روند رو به رشدی داشته‌ایم.

اخیراً پروژه معماری آینده سازمان مثل چابک‌سازی، اثربخشی و نوسازی را در ساختار سازمان مطرح کردید، چرا اواخر فعالیت دولت یازدهم این بحث‌ها طرح می‌شود؟

چیز جدیدی نیست، در سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج این برنامه‌ها از پیش بوده و الآن هم مطرح است. برنامه اثربخشی را نیز از قبل داشتیم، برای نخستین‌بار هم آیین‌نامه جدید ارتقاء اعضای هیأت علمی را در بین تمام دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی جداگانه از وزارت علوم گرفتیم. برای نخستین‌بار اثربخشی را در خروجی فعالیت‌های سازمان دیدیم؛ از این رو دیگر نمی‌گوییم چند طرح اجرا شده، می‌گوییم چند تا خروجی بیرون دادیم، کتاب‌های آنها نیز منتشر شده است.

نکته دیگر توجه جدی به برنامه معماری و نوسازی در سازمان به‌عنوان کار ستادی است و در همه مراکز تحقیقاتی در حال انجام است. با این رویکرد چابک‌سازی را از ابتدای کارمان آغاز کردیم و در این زمینه مرکز آموزش تحقیقات را ادغام و مؤسسه باغبانی را دایر کردم. آزمایشگاه‌های استان‌ها و... نیز از برنامه‌های معماری آینده است و در این چارچوب دیجیتال‌سازی، ماشین‌سازی، هوشمندسازی و ... قرار دارد. ۳۰ سامانه جدید راه انداختیم، پهنای باند را از هشت به ۶۰ مگاوات افزایش دادیم. همه مدیران سازمان هر دو سال یک‌بار ارزشیابی می‌شوند؛ حتی خود من. تقویت بنیه مالی سازمان و کسب تکنولوژی از خارج از کشور نیز جزو برنامه‌های معماری آینده سازمان به‌شمار می‌رود. ناگفته نماند که این عملکرد در چارچوب وظایف سازمان یعنی تحقیق، تولید، نظارت، مدیریت ذخایر، آموزش و ترویج انجام شده است.

در صحبت‌های قبلی خود بحث تعامل سازمان و دانشگاه را مطرح کرده و گفته بودید: "سازمان در تعامل با دانشگاه دچار رکود است، قصد داریم امسال کار ویژه‌ای در این باره انجام دهیم" این کار ویژه شامل چه فعالیت‌هایی است؟

هر کاری یک برنامه عملیاتی (Plat Form) می‌خواهد، Plat Form تعامل با دانشگاه در ایران به‌خوبی تعریف نشده است. در این بخش ما دو راه پیش‌رو خود داریم: یا پلت‌فرم را درست کنیم که کار سخت و دشواری است، یا برنامه‌ای است که ما در حال حاضر داریم روی آن کار می‌کنیم که بر اساس آن تعدادی از استادان برجسته دانشگاه را استاد به عنوان استادان وابسته به مجموعه وارد کرده و از آن ها کمک می گیریم. البته سناریوهای مختلفی طی شد و جواب نداد، حالا این سناریو را انتخاب کرده ایم، شاید جواب دهد.

برنامه دیگر این است که برخی از فعالیت‌ها ازجمله چند کار را که خودمان انجام نمی‌دهیم، به‌طور مستقیم به دانشگاه سپرده‌ایم.

کار سوم هم انجام پژوهشی با هدف طراحی یک پلت‌فرم مطلوب با مشارکت خود دانشگاهیان است تا ببینیم در آینده چه می‌شود کرد. بنابراین، داریم تلاش می‌کنیم تا ارتباطمان با دانشگاه زیاد شود. البته ارتباط فردبه‌فرد در سازمان خوب است، در حال حاضر حدود دوهزار و ۶۰۰ رساله دانشجویی در مجموعه سازمان در حال تهیه است و در این زمینه با استادان مجرب ارتباط خوبی داریم. در وضعیت کنونی، مشکل نه از دانشگاه است و نه از سازمان، مشکل از پلت‌فرمی است که در این زمینه داریم.

اشاره کردید یکی از فعالیت‌های سازمان، اجرای طرح نظام نوین ترویج است، در ارتباطی که با مدیران ترویج استان‌ها داشتم، بعضاً مشکلات عدیده‌ای را در اجرای این طرح از جمله کمبود اعتبار و امکانات را مطرح کردند، برای رفع این مشکلات چه برنامه‌هایی دارید؟

ببینید، اولاً پیش از اجرای طرح، مراکز خدمات، خالی و خراب بود، در این دولت نخستین کار این بود که به دوهزار نیروی قبلی این بخش، هشت هزار نیروی دارای مدرک مرتبط لیسانس به بالا اضافه شد و در مجموع به ۱۰ هزار نفر افزایش یافت.

ثانیاً ۵۰ درصد این مراکز با همین ظرفیت‌ها نوسازی شد.

ثالثاً این‌ مراکز در سراسر ایران برنامه‌دار شدند و براین اساس نیروهای این بخش در حال حاضر مشغول جمع‌آوری اطلاعات کشاورزی ایران هستند؛ به عبارت دیگر حدود ۷۰ درصد اطلاعات کشاورزی ایران توسط آنان با دست خالی تهیه شده است. این‌ها حسن اجرای این طرح بوده است. امسال هم به مروجان دفترچه‌ای داده شده تا گزارش روزانه خود را در آن بنویسند. چهارشنبه که در بازدید از یکی از مراکز در کردستان دیدم هر محقق مروجی دفترچه روزانه دارد و تماماً درگیر کارهایی ازجمله مبارزه با علف هرز، بیماری و... هستند و فعالیت‌های خود را نیز با انجام کار جمعی به شبکه‌های اجتماعی تسری داده‌اند. با این همه این نیز درست است که مراکز باید نوسازی شوند و باید مشکلات آنها را رفع کنیم.

طرح نظام نوین ترویج با منابع مالی خوبی دقیقاً شش ماه است که آغاز شده، در برنامه ششم بر نظام نوین ترویج به‌عنوان تکالیف دولت تأکید شده است و در حال حاضر داریم روی پایداری طرح کار می‌کنیم. اعتبار این طرح سال گذشته ۸۰ میلیارد تومان بود که متأسفانه ۱۰ میلیارد تومان بیشتر تخصیص نیافت، امسال هم همین میزان اعتبار را دارد؛ اما به بودجه تخصیصی اکتفا نکردیم و در کل استان‌ها بیش از این مبلغ هزینه شده است.

آقای دکتر، همان‌طور که اطلاع دارید، طبق تفاهم‌نامه‌ منعقده با مدیران صداوسیما، قرار شد بحث انتقال یافته‌ها به کشاورزان از شبکه بازار سیما پخش شود، یکی دو سال این کار انجام شد؛ اما با انحلال این شبکه تلویزیونی قرار بود از شبکه آموزش این کار دنبال شود، در حال حاضر بیشتر فیلم‌های آرشیوی در اختیار این شبکه قرار می‌گیرد و هنوز کار تولیدی و زنده آغاز نشده است، چرا این اتفاق افتاد؟

ما به‌طور کلی به‌دلیل عدم همکاری صداوسیما، در زمینه ترویج از طریق این سازمان موفق نبودیم.

گفته می‌شود وزارت جهاد کشاورزی هم به تعهدات مالی خود عمل نکرده است؟

وظیفه صداوسیما ارائه خدمات برای جامعه ۸۰ میلیونی ایران است، مگر کشاورزان از این جامعه جدا هستند؟ کشاورزان با جمعیت چهار میلیونی، ۲۰ درصد اشتغال کشور را دارند، ۱۱۷ میلیون تن محصول تولید می‌کنند و جامعه کم‌برخورداری هم هستند. ما از کجا پول بیاوریم و به صداوسیما بدهیم. البته صداوسیما هم می‌گوید منابع مالی به اندازه کافی ندارد، اما باید از طریقی این منابع مالی مثل بقیه قسمت‌ها تأمین شود. جهاد کشاورزی در سالی یک منابعی از دولت گرفت و به صداوسیما داد. بالاخره یک قدم باید صداوسیما و یک قدم نیز جهاد کشاورزی باید بردارد. نشستیم جلساتی برگزار کردیم، آنها خیلی قول‌ها دادند؛ اما در عمل اتفاق نیفتاد. داشتن شبکه و برنامه تلویزیونی حقی است که کشاورزان بر دوش صداوسیما دارند و صداوسیما درست است که می‌گوید مشکلات مالی دارد؛ اما بالاخره برنامه کشاورزان را در یک جایی از برنامه‌ها باید ببیند، مثل بقیه برنامه‌هایی که از دولت می‌خواهد پول بگیرد. صداوسیما می‌تواند از تبلیغ نهاده‌های کشاورزی و... درآمد کسب کند، منتهی باید این عزم جدی اتفاق بیفتد. ما به‌طور کلی در انتقال انبوهی یافته های تحقیقاتی به کشاورزان از طریق صداوسیما موفق نبودیم.

با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از وبسایت ایانا، تاریخ 4 اردیبهشت 96، کد مطلب: 43077: www.iana.ir