شعار سال: کامران قائدی رئیس بخش ژنتیک پژوهشگاه رویان اصفهان، گفت: علم ژنتیک یا در واقع ژنتیک، شاخه ای از زیست شناسی است که با حوادث ملکولی در سطح DNA و  RNAو اتفاقاتی که در ژنوم برای موجودات زنده می افتد در ارتباط است، این علم بعنوان یکی از پایه های اساسی دانش زیست شناسی محسوب می شود.

قائدی افزود: امروز زیر شاخه های این علم در برگیرنده عرصه های بسیار متنوعی مانند ژنتیک پزشکی، ژنتیک گیاهی، ژنتیک سلولی و ژنتیک جانوری است، بعنوان مثال فناوری های ملکولی در کشاورزی که تحت عنوان ژنتیک گیاهی یا ژنتیک کشاورزی شناخته می شود و برای خودش یک دانش مستقلی است، حاکی از رسوخ علم ژنتیک در رشته های دیگر است.

وی تاکید کرد: ژنتیک رشته ای است که اگر چه مانند دیگر رشته های زیست شناسی قدمت چندانی ندارد و شاید بتوان گفت قدمت آن حدود 100 سال است، اما پیشرفت آن نسبت به علوم دیگر حیرت آور است، این بدان جهت است که یکی از علوم زیر بنایی محسوب می شود، جهش این علم با کشف ساختار DNA توسط واتسون و گریک شروع شد.

جایگاه علم ژنتیک در آموزش عالی

رئیس بخش ژنتیک پژوهشگاه رویان اصفهان در ادامه جایگاه علم ژنتیک در آموزش عالی را مورد بررسی قرار داد و گفت: ژنتیک پزشکی ملکولی رشته بسیار ارزشمندی است که امروزه در سطح کارشناسی ارشد و دکتری در وزارت بهداشت وجود دارد، البته دوره دکتری آن کامل است اما کارشناسی ارشد آن هنوز راه اندازی نشده است و امیدواریم راه اندازی شود. در وزارت علوم هم رشته ژنتیک در سطح کارشناسی ارشد و دکتری وجود دارد، یعنی این که یک رشته تحت عنوان علوم سلولی ملکولی گرایش ژنتیک داریم که این نشان می دهد دانش ژنتیک هم در وزارت بهداشت و هم در وزارت علوم مورد توجه قرار گرفته است.

وی در رابطه با پتانسیل منابع انسانی این علم اذعان کرد: دانشجویان و علاقمندان که رشته علوم سلولی ملکولی گرایش ژنتیک را انتخاب می کنند جزوه نفرات برتر هستند و کسانی هستند که عمدتا بعد از رشته های پزشکی، داروسازی و داندانپزشکی این رشته را انتخاب می کنند و نشان می دهد که در جامعه هم توجه خاصی متوجه این امر است.

قائدی ادامه داد: در هر صورت در گرایش های مختلف ژنتیک دارای گروههای آموزشی مختلف هستیم و اکثر دانشگاههایی که گروه زیست شناسی یا دانشکده علوم زیستی دارند یک بخش خاصی هم بعنوان ژنتیک در نظر گرفته اند که تعداد زیادی هیات علمی فعال هم در این گروهها حضور دارند، همچنین در دانشکده های کشاورزی و پزشکی هم به گروه های ژنتیک برمی خوریم یعنی این دانشکده ها هم گروه های ژنتیک اختصاصی و در این زمینه فعال هستند.

این محقق ارشد ژنتیک کشورمان اظهار داشت: در کشور انجمن ژنتیک هم داریم و چندین سال است که فعالیت می کند، زیر شاخه های مختلفی دارد از ژنتیک ریزساز واره یا بعبارتی ژنتیک میکروارگانسیم تا ژنتیک گیاهی، و از ژنتیک جانوری تا ژنتیک پزشکی که زیر شاخه های مختلف آن هم فعال هستند و فعالیت های خاصی هم در این زمینه انجام داده و می دهند.

داستان اصلی پیشرفت علم ژنتیک از کجا منشا می گیرد؟

قائدی در اینجا به بیان علل و ابزار مورد نیاز برای پیشرفت این دانش زیر بنایی پرداخت و گفت: ژنتیک دانشی است که به سرعت، بودجه و همچنین امکانات نیاز دارد یعنی این که وقتی شما شاهد پیشرفتهای قابل توجهی در لابراتوارهای بزرگ دنیا هستید عامل آن پول و امکانات و تجهیزات فراونی بوده که در اختیار داشته اند و دیگری سرعت است، از این لحاظ در کل دنیا علم ژنتیک بصورت ثانیه ای رشد می کند یعنی حتی نسبت به علوم دیگر مانند ریاضی و فیزیک رشد خیلی سریعتر دارد و تقریبا از نظر رشد، علم ژنتیک دارای سرعت رشدی مانند علم انفورماتیک است.

وی افزود: متاسفانه در مورد علم ژنتیک اگر چه ایران جایگاه خوبی در منطقه دارد و در خاورمیانه ما جایگاه بسیار خوبی داریم اما وقتی سطح علمی خودمان را با کشورهای پیشرفته مقایسه می کنیم خیلی عقب هستیم، علت آن هم همان عدم اختصاص بودجه و امکانات است، بودجه هایی که سالیانه به لابراتوارهای بزرگ دنیا تخصیص داده می شود چیزی حدود میلیون دلار است.

قائدی تاکید کرد: سرعت ما در دانش ژنتیک از همه کشورهای منطقه بالاتر است و این را می طلبد که مسئولین مملکت نیاز این بخش را برآورده کنند. در کل کشور ما در زمینه علوم مختلف پیشرفتهای خوبی داشته است اما اگر بخواهیم خود را جزو ده کشور بزرگ دنیا مطرح کنیم لازم است که به همان اندازه امکانات داشته باشیم و بودجه اختصاص دهیم.

ژنتیک پزشکی و جایگاه آن

رئیس بخش ژنتیک پژوهشگاه رویان اصفهان در ادامه، ژنتیک پزشکی را مورد توجه قرار داد و اظهار کرد: یکی از شاخه های ژنتیک، ژنتیک پزشکی ملکولی و زاییده ژنتیک است که از تلفقیق علم ژنتیک و علم پزشکی بوجود آمده است، این شاخه به مطالعه مکانیسم های موجود در علوم پزشکی می پردازد، این که علت بالینی ملکولی بیماری ها چیست، و از طرف دیگر به داروها از دید ملکولی نگاه می کند.

وی ادامه داد: در زمینه ژنتیک پزشکی، بزرگترین معضل در کشور یک زمانی عدم مطالعه و شناخت بیماری های ژنتیکی بود که خوشبختانه این مشکل رفع شد یعنی ما آزمایشگاههای بسیار قویی داریم هم در اصفهان هم در شهرهای دیگر که اینها به مردم و بیماران دچار بیماری های ژنتیکی مختلف از جمله تالاسمی ها، کمک بسیار زیادی کردند، و امروزه بسیاری از این بیماری ها بصورت یک فوریت در وزارت بهداشت درآمده است و غربالگری شده است. مثل همان تالاسمی که همه زوج های جوان باید غربالگری شوند. برای این زوج ها تیم های مشاوره ژنتیکی وجود دارد.

قائدی تصریح کرد: با این حال در زمینه ژنتیک پزشکی مانند خارج از کشور چندان رشدی نکرده ایم، در زمینه ژن تراپی یا درمان بیماری ها با ژن هنوز در اول راه قرار داریم و در این زمینه صحبت چندانی نشده است، و اگر چه در خارج هم ژن تراپی مراحل اولیه را می گذراند ولی واقعا یکی از معضلات جامعه ما است که جای کار دارد و بایستی در این زمینه کار شود.

وی ادامه داد: در زمینه ژنتیک پزشکی، دستکاری ژنتیکی نیز اهمیت دارد و ما تازه داریم شروع می کنیم در حالی که در کشورهای پیشرفته به راحتی از آن در درمان بیماری ها استفاده می کنند. با دستکاری ژنتیکی ژن هایی که معیوب هستند به راحتی به ژن های سالم تبدیل می شوند برای نمونه درمان بیماری های سرطان و سیستیک فیبروزیز با این روش انجام گرفته است.

وی در پاسخ به سوالی مبنی بر این که چرا در اول راه هستیم و چه باید انجام دهیم، اظهار داشت: بنظرم وزارت بهداشت باید در این زمینه اجازه بدهد و همچنین پرتکل های لازم را برای ژن تراپی حداقل در اختیار پژوهشکده ها قرار بدهد، همان پرتکل هایی که استاندارد های وزارت بهداشت است و کار شروع شود.

قائدی در پاسخ به این که ضرورت پرتکل های برای شروع ژن تراپی چیست، گفت: ژن تراپی یک سری پرتکل های خاصی را می طلبد بیمارانی که معمولا ژن تراپی می شوند اصولا بیماران سرطانی و یا بیماران خاصی هستند. وزارت بهداشت باید اجازه استفاده از پلاسمیدها و وکتورهای ویروسی را صادر کند تا کار انجام بگیرد.

وی در رابطه با این که چه مشکلاتی وجود دارد، اذعان کرد: یکی از مشکلات این است که هر کشوری در این زمینه پرتکل های خاصی دارد و پرتکلهای مربوطه آن باید مدون شود، شرایطی فراهم شود تا متخصصین ژنتیک پزشکی با کمک پزشکان این پرتکل ها را بنویسند.

پرتکل ها چیست

قائدی گفت: این پرتکلها یعنی مجموعه توصیه ها و بایدها و نبایدهایی که در زمینه درمان با ژن ضرورت دارد، وقتی اینها مدون شود می توانیم این علم را راه اندازی کنیم، ولی تا زمانی که پرتکلها مشخص نیست استفاده از ژن تراپی یک مقداری خطر زا است و علت آن این است که ممکن است در مواردی جواب ندهد و منجر به مرگ بیمار شود، حال اگر این پرتکل ها قابل دسترس باشد و رعایت شود این مشکلات پیش نمی آید بنابراین وزارت بهداشت باید قدم پیش بگذارد و با همکاری نهاد های معتبر این مشکل برطرف شود.

ژنتیک گیاهی و جایگاه آن

وی در ادامه گفت: در زمینه ژنتیک گیاهی اطلاع چندانی ندارم اما احساس میکنم در چند سال گذشته این علم بسیار پیشرفت کرده است. توجه به فعالیتهای گروههای زیست شناسی حاکی از این است که متخصصین گیاهی تقریبا همه آن ها در زمینه های ملکولی فعالیت می کنند و این نشان می دهد که علم ژنتیک گیاهی هم در تلاش برای کاهش فاصله های خود با جهان است.

ژنتیک جانوری و جایگاه آن

رئیس بخش ژنتیک پژوهشگاه رویان اصفهان در ادامه پیشرفت های کشورمان را در زمینه ژنتیک جانوری مورد بحث قرار داد و گفت: در زمینه ژنتیک جانوری کارهای بسیارخوبی در حال انجام است یکی از موسساتی که در این زمینه خیلی فعال بوده همین پژوهشکده رویان اصفهان است که جانوران را شبیه سازی می کند.

وی افزود: علم شبیه سازی در انحصار چند کشور بزرگ دنیا بود و این انحصار شکسته شد و برای اولین بار ایران در خاور میانه دستیابی به این علم با موفقیت انجام گرفت. البته به دنبال ما کشورهایی مثل امارات متحده عربی و قطر سرمایه گذاریهای وسیعی کرده اند اما همچنان ما در خاورمیانه یکه تاز هستیم.

قائدی در پاسخ به سوالی مبنی بر این که فاصله ما در این علم نسبت به دنیا چگونه است، یادآور شد: شبیه سازی دانشی است که نیازمند هزینه های بسیار بالایی است، در کشورهای بزرگ دنیا شرکتهایی تحقیقاتی بزرگی راه اندازی و شبیه سازی را براحتی انجام می دهند بخصوص برای حیوانات خانگی یعنی بصورت یک علم رایج درآمده و بصورت سفارشی انجام می شود، ولی علم شبیه ساز به این صورت فقط در انحصار کشورهایی مانند امریکا، آلمان، انگلیس و دو سه کشور دیگر قرار دارد.

وی تاکید کرد: پژوهشگران ما در رویان اصفهان با زحمت خیلی زیاد برای اولین بار در ایران توانستند به این فناوری دست پیدا کنند. که امیدواریم که بتوانیم تولید انبوه انجام دهیم، در جایگاه خوبی قرار داریم و در حال پیشرفت نیز هستیم.

ژنتیک سلولی و جایگاه آن

رئیس بخش ژنتیک پژوهشگاه رویان اصفهان با تصریح این که در بخش ژنتیک سلولی در حال پیشرفت بوده و توانسته ایم موفقیت های خوبی را کسب و کشف کنیم، خبر داد: در بخش ژنتیک سلولی کارهای مختلفی در این پژوهشگاه انجام می شود و توانسته ایم که با دست ورزی های مختلف روی سلول ها، لاین ها یا رده های سلولی مختلفی ایجاد کنیم.

وی اذعان کرد: بخصوص در تحقیقاتی که در حال انجام آن هستم توانسته ایم رده های سلولی ایجاد کنیم که این رده های سلولی می توانند بعنوان یک مدل مناسب بیماری بکار بروند، یعنی این که شما مدلهای مناسب بیماری را در سطح سلول آورده اید و به راحتی می توانید آن را مطالعه کنید و به مطالعه ملکولی مکانیسم های بیماری بپردازید. این همان کاری است که عملا در پژوهشکده انجام می دهیم.

قائدی در پاسخ به این سوال که چه بیماری هایی مطالعه می شود، بیان داشت: بیماری های نورودژنراتیو مثل بیماری های پارکینسون، MS، آلزایمر، لاین های مختلف سلولی را آورده ایم دقیقا شبیه سازی کرده ایم و در حال حاضر ترکیبات مختلف چه ترکیبات گیاهی و چه ترکیبات دارویی بر روی این لاین ها مورد ارزیابی قرار گرفته و نتایج به زودی ارائه می شود.

وی با بیان این که بزرگترین مشکلی که داریم و از جمله معضلات در کشور ما هست بیماری های نورودژنراتیو است که این بیماری ها یکی از معضلات کشورهایی در حال صنعتی شدن است، عوامل و عوارض مختلفی در ایجاد این بیماری ها دخیل هستند، گفت: بخش ژنتیک سلولی این پژوهشگاه در حال تلاش برای دستیابی به دو راه حل مهم در زمینه بیماری های نورودژنراتیو است.

قائدی راه حل اول را غربالگری افرادی که استعداد ابتلا به این بیماری ها را دارند و پیش آگهی به آن ها که به این بیماری ها مبتلا نشوند عنوان کرد و گفت: درمان این بیماری ها بسیار هزینه بر بوده و بودجه عظیمی را به دولت تحمیل می کند بنابراین اگر بتوانیم افرادی که استعداد این بیماری ها را دارند شناسایی کنیم می توانیم به آن ها پیش آگهی بدهیم و با ایجاد پیش آگهی به پیش گیری آن بیماری برسیم، خیلی نسبت به درمان ارزانتر است و مشکلات کمتری برای بیمار ایجاد می شود در ضمن هزینه بسیار کمتری برای دولت خواهد داشت.

وی افزود: بخش دیگری که در حال انجام است نوع درمان است که انواع ترکیبات مختلف دارویی را بررسی و چنانچه بتوانیم از این ترکیبات استفاده کنیم هم هزینه کمتری برای درمان صرف می شود و هم بیمار رنج کمتری را تحمل می کند و همه اینها دست به دست هم داده و منجر به صرفه جویی های عظیمی در بودجه های دولتی می شود.

پیشگیری چگونه انجام می شود

قائدی گفت: یک سری عوامل ملکولی شناسایی شد ه است که نشان می دهد در افرادی که استعداد ابتلا به این بیماری ها را دارد این عوامل ملکولی تغییر می کند. بنابراین با شناسایی این فاکتورهای ملکولی پیش آگهی میسر است. استعداد بیماری های نوردژنراتیو دلایل مختلفی دارد اما قابل پیشگیری هم هست.

تراریخته، دستاوردها و جایگاه آن

رئیس بخش ژنتیک پژوهشگاه رویان اصفهان در ادامه بحث تراریخته ها را مطرح کرد و گفت: یک بحث مهم تولید جانوران و بخصوص گیاهان تراریخته است که در دنیا روی این بسیار سرمایه گذاری شده است. کشورهایی مثل برزیل واریته های مختلف غلات تولید می کنند و میلیون ها دلار از آن درآمد کسب می کنند.

وی در ادامه با بیان این که تولید گیاهان و جانوران تراریخته مخالفین قدری دارد خیلی ها معتقدند ما حق دستکاری ژنتیکی برای موجودات زنده را نداریم چرا که هرم اکولوؤژیک به هم می خورد و باعث مخاطراتی برای بشر می شود، تاکید کرد: در این زمینه پادمان ها و پرتکل های خاصی باید تدوین شود که در حقیقت اگر قرار است گیاه و یا جانور تراریخته ایجاد شود بر اساس آن پادمآن ها و پرتکلها انجام شود.

قائدی ادامه داد: جایگاه جهانی ما در زمینه گیاهان و جانوران تراریخته فاصله بسیار زیاد با کشورهای پیشرفته دارد، و باید مورد توجه بیشتر قرار گیرد، تا جایی که اطلاع دارم چند سال پیش ستاد زیست فناوری ریاست جمهوری در این زمینه یک سری قوانین خاصی را بنیان گذاری کرده است، روی اینها نیز باید سرمایه گذاری شود و برای ورود به این عرصه به دانشگاهها و مراکز تحقیقاتی فرستاده شود و در این زمینه نظارت های خاصی صورت بگیرد که تولید آن ها افسار گسیخته نباشد چون بعد مشکلاتی خواهد داشت.

این محقق ارشد ژنتیک کشورمان تصریح کرد: پژوهشکده رویان اصفهان پژوهشهای خیلی زیادی در زمینه جانوران تراریخته انجام داده است، جانوران تراریخته ایحاد شده اند، نمونه آن بزهای تراریخته ای که در شیر آن ها دارویی برای درمان سکته و بسیار اهمیت دارد و جزو داروهای استراتژیک است و این دارو تنها در انحصار شرکت امریکایی جیم زاین بوده و در ایران برای اولین بار محققان پژوهشکده رویان از طریق ایجاد بزهای تراریخته این دارو را تولید کرده اند، این داروی بسیار ارزشمندی است و پاسخهای ایمنی نیز ایجاد نمی کند.

قائدی تاکید کرد: دستاوردهایی که در چند سال گذشته در زمینه ژنتیک در ایران داشته ایم بسیار زیاد بوده در بخش ژنتیک گیاهی در کشور برنج مقاوم به کرم ساقه خوار تولید شده است که یک جهش بزرگ است ( مرکز بیوتکنولوژی) و واقعا یک انقلاب بزرگ ایجاد شد که بتوانیم گیاهان تراریخته ایحاد کنیم.

وی در پاسخ به این سوال که با توجه به کارهایی که در مجموع علوم ژنتیک انجام گرفته است جایگاه کشور ما چگونه است، اظهار داشت: اگر با کشورهای تراز اول مثل امریکا و آلمان، انگلیس و فرانسه که جایگاه بسیار بالایی دارند مقایسه کنیم خیلی عقب هستیم مثلا اگر آن ها 100 هستند ما تقریبا رتبه بیست و خرده ای هستیم. اما اگر با کشورهای منطقه مقایسه کنیم رتبه یک را داریم و اگر با کشوری مثل ترکیه هم مقایسه کنیم ما بالاتر هستیم. در زمینه تحقیقات تقریبا حرف اول را می زنیم منتها برای این که به جایگاه جهانی که در مرز دانش است برسیم بودجه های میلیاردی نیاز داریم، اما با توجه به این که همه علوم نیاز به توجه خاصی دارند نمی شود گفت که فقط به دانش ژنتیک پرداخته شود اما امیدواریم که نگاه ویژه ای به این مطلب بشود چرا که ژنتیک از علوم زیر بنایی و طبیعتا یک توجه ویژه می تواند باعث جهش ویژه ایران به میزان چندین پله شود و باعث شود که فاصله ما با کشورهایی مانند امریکا و اروپا بسیار کمتر شود.

قائدی در ادامه یکی دیگر از مشکلات را مورد توجه قرار داد و بیان کرد: محققان ما مقالات بسیار خوبی ارائه می کنند اما در مجلاتی که در مرز دانش هستند چاپ نمی شود این نشان می دهد که کارهایی که انجام می دهیم آنقدرها عمیق نیست که باید عمیق شویم و در مرزهای علم ژنتیک کار کنیم.

ورود بخش خصوصی می تواند موثر باشد

وی با اشاره به این که منابع انسانی فعال در این زمینه افراد سرشناسی در سطح جهانی هستند و مشکل عمده ما بودجه است، تاکید کرد: اگر مراکز تحقیقاتی و بخش خصوصی مثلا در بخش کشاورزی کمک کند و باعث شود که ما واریته های جدیدی را بهنژادی کنیم هم از لحاظ اقتصادی باعث کمک به جامعه می شود و هم بخش خصوصی منتفع خواهد شد و در بخش جانوری هم همینطور است.

قائدی گفت: بزرگترین ایرادی همین است که بخش خصوصی به این موضوع التفات چندانی نکرده است اصولا بخش خصوصی نگاه خوبی به دانشگاهها نداشته، این حلقه مفقود وجود دارد که اگر ارتباط دانشگاهها و مراکز تحقیقاتی با سرمایه گذاران خصوصی برقرار شود مانند کشورهای دیگر به راحتی می توانیم پیشرفت کنیم، شرکتها و کمپانی های خصوصی باید ایجاد شود شرکتهای دانش بنیان که تا بحال تاسیس شده اند اگر چه کارهای بسیار خوبی انجام داده اند اما کافی نیست و بنابراین باید تمهیداتی ایجاد شود که بالاخص سرمایه گذاران داخلی بدون نگرانی سرمایه گذاری کنند. دولت باید در این زمینه مکانیسم هایی را فراهم کند.

سایت شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از خبرگزاری علم و فناوری، تاریخ انتشار 7 شهریور 96، کد مطلب: 34369:www. stnews.ir