شعارسال: وب‌سایت مدرن دیپلماسی در یادداشتی به قلم نثار احمد خان می‌نویسد ترامپ با عدم تایید پایبندی ایران به برجام، صلح و ثبات خاورمیانه را به خطر انداخته و تنش و کشمکش میان قدرت‌های منطقه‌ای را افزایش داده است.

با عدم تایید پایبندی ایران به برجام از سوی رئیس‌جمهوری آمریکا، اکنون چشم انداز صلح و ثبات در خاورمیانه، یک رویای دور از دسترس به نظر می‌رسد. این اقدام رئیس‌جمهوری آمریکا، کاری خطرناک و غیر مسئولانه است.

این تصمیم ترامپ نه تنها بر صلح و ثبات خاورمیانه سایه انداخته بلکه تنش میان نیروهای مخالف و رقیب را که در این منطقه منافع متضادی دارند، بیشتر کرده است. این تصمیم، چشم انداز ژئوپلتیک پیچیده خاورمیانه را پیچیده‌تر از قبل کرده است.

توافق هسته‌ای ایران یا برنامه جامع اقدام مشترک  (JCPOA) - که به آن به اختصار برجام می‌گویند - یک توافقنامه چندجانبه و بین‌المللی است که پس از سال‌ها گفتگو میان ایران و پنج عضو دائم شورای امنیت و آلمان به نمایندگی از اتحادیه اروپا، به دست آمد.

این توافق که تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران را در عوض اعمال محدودیت‌هایی بر برنامه هسته‌ای ایران برداشت، اکنون تحت فشار جدی قرار گرفته است زیرا دونالد ترامپ رییس جمهوری آمریکا روز 13 اکتبر (21 مهر) از تایید پایبندی ایران به برجام خودداری کرد. او پیش از این دو بار پایبندی ایران به برجام را تایید کرده بود.

ترامپ این تصمیم بحث برانگیز را با بی اعتنایی کامل به جامعه بین‌الملل و دیگر امضا کنندگان این توافق، گرفته است. تایید پایبندی ایران به برجام از سوی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) که به طور مستمر بر برنامه هسته‌ای ایران نظارت می‌کند، تاثیری بر ترامپ نگذاشته است.

این تصمیم ترامپ نه تنها بر صلح و ثبات خاورمیانه سایه انداخته بلکه تنش میان نیروهای مخالف و رقیب را که در این منطقه منافع متضادی دارند، بیشتر کرده است. این تصمیم، چشم انداز ژئوپلتیک پیچیده خاورمیانه را پیچیده‌تر از قبل کرده است.

حتی برخی از اعضای کلیدی دولت ترامپ مانند رکس تیلرسون وزیر امور خارجه و جیمز متیس وزیر دفاع از ماندن در این توافق تا زمانی که کاراست، دفاع کرده‌اند اما ترامپ رویکرد سرسختانه‌ای را اتخاذ کرده و بر آن است عرصه را بر ایران تنگ‌تر کند. او ایران را متهم می‌کند در پی اشاعه تروریسم و بی‌ثبات کردن منطقه است.

این نوشتار قصد دارد به چند پرسش، پاسخ بدهد. چه عاملی باعث شد دونالد ترامپ چنین تصمیم بدی بگیرد؟ او می‌خواهد به چه اهدافی دست پیدا کند؟ واکنش ایران چیست؟ سرآخر اینکه، این تصمیم چگونه فضای امنیتی منطقه را تحت تاثیر قرار می‌دهد؟

جالب اینجاست دلیل تصمیم ترامپ برای عدم تایید پایبندی ایران به برجام، زیر پاگذاشتن برجام از سوی ایران نبوده بلکه فعالیت‌های منطقه‌ای ایران بوده است! موضوعی که به توافق هسته ای ایران هیچ ربطی ندارد!

به نظر می‌رسد این تصمیم ترامپ، عمدتا با هدف بازگرداندن اعتبار و برتری رو به زوال ایالات متحده و شکل‌­دهی به نتایج دلخواه و خشنود کردن متحدان منطقه‌ای واشنگتن مانند اسرائیل و کشورهای حوزه خلیج فارس به ویژه عربستان سعودی، گرفته شده است.

این کشورها، حضور ایران در مناطقی چون سوریه، لبنان، عراق و یمن را ضربه‌ای سنگین به منافع استراتژیک خود می‌دانند. افزون بر این، اکنون که خاورمیانه پس از شکست‌های نظامی داعش، کم کم به دوره پسا داعش قدم می‌گذارد، ایالات متحده مصمم است از منافع خود در برابر ایران و متحد منطقه‌ای آن یعنی روسیه، به هر شکل ممکن حفاظت کند.

ایران در عراق دست بالا را دارد و این امر، برای آمریکا و متحدانش قابل قبول نیست. دولت عمدتا شیعه عراق، به سخنان رکس تیلرسون وزیر خارجه آمریکا که از نیروهای تحت حمایت ایران خواسته بود به خانه‌های خود بازگردند، واکنش نشان داد و این موضوع را نپذیرفت.

مهمتر از همه، برنامه‌ها و آزمایش‌های موشکی ایران، خاری در چشم ایالات متحده است. ایران به دلایل امنیتی و دفاعی، نمی‌خواهد برنامه موشکی خود را کنار بگذارد. همه این عوامل در کنار هم و قدرت فزاینده ایران در منطقه، خصومت‌های شدید آمریکا را برانگیخته است.

به نظر می‌رسد این تصمیم ترامپ، عمدتا با هدف بازگرداندن اعتبار و برتری رو به زوال ایالات متحده و شکل‌­دهی به نتایج دلخواه و خشنود کردن متحدان منطقه‌ای واشنگتن مانند اسرائیل و کشورهای حوزه خلیج فارس به ویژه عربستان سعودی، گرفته شده است.

دونالد ترامپ از زمان حضور در کاخ سفید بارها نارضایتی خود را از توافق هسته‌ای ایران بیان کرده است. او حتی در جریان مبارزات انتخاباتی بارها به این توافق تاخته بود. ترامپ برجام را «بدترین توافق تاریخ» و «توافقی شرم آور برای ایالات متحده» خوانده و گفته است می‌خواهد به عمر آن پایان بدهد.

با این حال، دونالد ترامپ در حال حاضر دست نگه داشته و توپ را به زمین کنگره اندخته است تا این نهاد، درباره اعمال تغییراتی در برجام برای رفع نگرانی‌های ترامپ از بندهای موسوم به غروب آفتاب و برنامه موشکی ایران، تصمیم‌گیری کند. بندهای موسوم به «غروب آفتاب» در برنامه جامع اقدام مشترک، بندهایی هستند که به زمان انقضای برخی محدودیت‌های اعمال شده بر برنامه هسته‌ای ایران اشاره دارند.

ایران از قبل، امکان هرگونه مذاکره مجدد درباره برجام را رد کرده و دونالد ترامپ را متهم کرده که به دنبال خدشه وارد کردن به این موافقت‌نامه بین‌المللی است که قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل متحد هم از آن حمایت می‌کند.

با توجه به حمایت‌های بین‌المللی از این توافق، بعید است ایران از برنامه موشکی خود که به دفعات اعلام کرده است جبنه دفاعی دارد، دست بردارد. مقام‌های ایرانی به درستی بارها گفته‌اند برنامه موشکی ایران، خارج از موضوع توافق هسته‌ای است.

ترامپ با چالش بزرگ دیگری روبروست. متحدان اروپایی واشنگتن همچنان به توافق هسته‌ای ایران، پایبند هستند. آنها به جای حمایت از خدشه وارد کردن به این توافق، همان سیاستی که آمریکا در پیش گرفته است، پیشنهاد کرده‌اند مسائل خارج از حوزه توافق هسته‌ای، به طور جداگانه مورد گفتگو قرار بگیرد.

اتحادیه اروپا توافق هسته‌ای ایران را یک دستاورد مهم سیاست خارجی می‌داند که به هدف منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای در منطقه و جهان بسیار کمک کرده است. از نظر این اتحادیه، استفاده از دیپلماسی، عملی‌ترین و مقرون به صرفه‌ترین روش برای حل کشمکش‌های بین‌المللی است.

با توجه به حمایت‌های بین‌المللی از این توافق، بعید است ایران از برنامه موشکی خود که به دفعات اعلام کرده است جبنه دفاعی دارد، دست بردارد. مقام‌های ایرانی به درستی بارها گفته‌اند برنامه موشکی ایران، خارج از موضوع توافق هسته‌ای است. دونالد ترامپ و همفکرانش با این موضوع به شدت مخالف هستند. چنین وضعیتی بسیار خطرناک است و می‌تواند ایران و آمریکا را به مسیر رویارویی بیشتر سوق بدهد.

اکنون آمریکا تحریم‌هایی را علیه اشخاص و نهادهای مختلف ایران از جمله سپاه پاسداران انقلاب اسلامی وضع کرده است که می‌تواند وضعیت را وخیم‌تر می‌کند. در بدترین حالت، اگر دولت ترامپ نتواند به نسخه بازبینی شده و قابل قبولی از برجام دست پیدا کند و ایران هم در مقابل فشارهای آمریکا همچنان مقاومت کند، ممکن است عمر برجام به سر برسد و تحریم‌های اقتصادی لغو شده به موجب این توافق، دوباره علیه ایران اعمال بشوند. این امر می‌تواند واکنش های شدید ایران را به همراه داشته باشد.

با این حال، به نظر می‌رسد روسیه و چین و حتی اتحادیه اروپا مایلند روابط اقتصادی خود را با ایران ادامه دهند. بنابراین می‌توان امیدوار بود تمام طرف‌ها یک بار دیگر در مواضع خود بازنگری کنند و بکوشند از راه دیپلماسی و نه گفتن به اقدام‌های خشونت بار، اختلاف‌های خود را حل و فصل کنند زیرا خاورمیانه نمی‌تواند یک رویداد مخرب دیگر را تحمل کند. اکنون زمان بهبود اوضاع، بازسازی منطقه، بازگشت آوارگان و پناهجویان به خانه‌های خود و یک زندگی صلح آمیز است.

شعارسال، با اندکی تلخیص و اضافات بر گرفته از خبرگزاری آنا ، تاریخ انتشار: 13 آبان 1396 ، کدخبر: 301876 ، www.ana.ir