شعار سال: میان اقتصاددانان نهادگرا و نئوکلاسیک اختلافات کمی نیست. یکی از موارد مهم این اختلافات این است که نهادگراها پافشاری می کنند بر اینکه خصایصی در جامعه وجود دارد که بر عملکرد اقتصاد تاثیر می گذارند.

خصایص عبارتند از کم و کیف و مرام جمعیت، ایدئولوژی، کارآمدی و ناکارآمدی حقوق مالکیت، هزینه اجرا حقوق مالکیت، کشف خطا و کیفر خطاکار، بازار انحصاری یا متکثر سیاست، مقید و مشروطه یا مطلقه بودن اعمال قدرت سیاسی و ...

(سرتاسر کتاب ساختار و دگرگونی نورث و همچنین چرا ملت ها شکست می خورند مخصوصا ذیل انقلاب صنعتی ص 263 عجم اوغلو و رابینسون و در سایه خشونت و خشونت و نظم های اجتماعی نورث همین مباحث را پیش می برند.)

با این چارچوب فکری نورث معتقد بود که دو انقلاب مهم نهادی در طول زندگی بشر رخ داده که هر دو منجر به دو تحول بزرگ در زندگی اقتصادی شده است، اولی که مالکیت خصوصی به رسمیت شناخته شد که این امر منجر به تغییر در ساختار انگیزشی بشر شد و در عین حال به افزایش بهره وری در به کار بستن منابع، ابزار و نیروی کار آدمی انجامید.

این مرحله همراه با فراز و نشیب های زیادی در پهنه جغرافیا و تاریخ بود و انقلاب اقتصادی دوم زمینه اش آرام آرام از 1215 تا 1688 در انگلستان شکل گرفت که در نهایت منجر شد به تامین امنیت نسبی و کنترل خشونت بیشتر و کارآمدتر کردن حقوق مالکیت که در نهایت منجر به فوران استعدادهای آدمی و ثروت و اختراعات شد.

من که تاریخ ایران را خوانده ام و نازک اندیشی هایی در آن کرده ام بر این باورم که به طور نسبی انقلاب اقتصادی اول در ایران به طور کامل رخ نداد چون زندگی ایلی در حاشیه زندگی یکجا نشینی اجازه تثبیت حقوق مالکیت محدود را نیز نداد و مالکیت از یک ناامنی مهلک رنج می برد.

هرچند که مردم مجبور بودند که در همان حال زندگی کنند و با همان حقوق مالکیت نیم بند امورات خود را حل و فصل کنند و متخصصین خشونت نیز مجبور بودند اگر می توانستند، حداقل امنیت و نظم و حقوق مالکیت را فراهم کنند تا بتوانند مالیات بگیرند و امورات خود را بگذرانند و سپاهی برای امنیت فراهم کنند.

این مورد به صورت حداقلی در اکثر موارد به اجرا در آمد و تا جایی که منابع اجازه می دهند چگونگی امور قضایی و استقلال و عدم استقلال قوه قضائیه گواه آن است که به صورت کلی خیری از این دستگاه عاید نمی شد.

دستگاه دیوانی انگلی و ناامنی های دائمی و رقابت ایلات و طوایف برای به دست آوردن قدرت بیشتر و در نتیجه ثروت بیشتر نیز بر ناتوانی مرکز دامن می زد و اینها دست به دست هم میداد تا "بدترین" راه حل برای تامین نیاز مالی کشور فراهم شود: غارت، مصادره و به تیول و مقاطعه و اقطاع دادن مملکت برای دریافت مالیات و این فاجعه آمیزترین راه حل بود.

سلجوقیان این رویه قدیمی را رسمیت بخشیدند و کشور را میان ترکمن ها که ابزار نظامی آنها بودند و خودشان تقسیم کردند و هر گوشه ای را به اقطاع به کسی دادند و خواجه نظام الملک در سیاستنامه تصریح می کند که چون مالیات جمع آوری نمی شد کشور را به اقطاع دادیم به سپاهیان که آباد کنند، یعنی از چاله در آوردیم و به چاه انداختیم و به آن رسمیت تام دادیم.

اقطاع تقریبا بدترین نوع زمین داری بود و اجازه نمی داد حقوق مالکیت شکل بگیرد و نگرفت و این رویه تا آستانه مشروطه کم و بیش ادامه یافت.

این مختصری از انقلاب اول با اشاره کوتاهی به بعد از اسلام بود. انقلاب اقتصادی درون زا دوم هم عملا در ایران رخ نداد، هر چه هست به کمک پول نفت و وارداتی است. اما نکته آخر اینکه ایرانی ها دست کم از مشروطه به بعد در حال دست و پنجه نرم کردن با بازارهای سیاسی شدند تا تکثر گرایی را تحکیم و حقوق مالکیت کارآمد را تثبیت کنند.

اگر این توفیق بر اثر تلاش به دست نیاید تاریخ بی فروغ گذشته به آینده تسری پیدا می کند. یک آموزش غیر مستقیم دیگر هم این اندیشه القا می کند که با شوک قیمتی و تعدیل و امثال اینها، اقتصاد ره به جایی نمی برد و داستان از سمت ساختارهای تاثیرگذار پیچیده تر از آن است که با شوک قیمتی و بالا و پائین کردن شاخص های قیمتی حل شود.

سایت شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته سایت خبری عصر اقتصاد تاریخ انتشار 10 آذر 97، کدخبر: 48614، www.asre-eghtesad.com