شعار سال: فاز اول و دوم انتقال آب خلیج فارس به فلات مرکزی ایران آغاز شده است. حسن روحانی این طرح را خط انتقال امید به همه کشاورزان و صنعتگران خواند و اظهار امیدواری کرد تا پایان کار دولتش دو مرحله دیگر طرح به پایان برسد.
 
استفاده از آب خلیج فارس برای مصارف شرب و صنعت تازگی ندارد، کشور‌های همسایه ایران حدود ۷ دهه است از این روش استفاده می‌کنند. در ایران هم چند بار صحبت از راه اندازی چنین پروژه‌ای شده بود تا اینکه تداوم خشکسالی در استان‌های کرمان، یزد و هرمزگان، تعداد زیاد معادن مس و سنگ آهن و صنایع فولاد و نگرانی از بیکاری باعث شد مقدمات طرح از سال ۹۲ آغاز و از سه سال پیش به اجرا گذاشته شود.
 
رضا اردکانیان وزیر نیرو می‌گوید: «این پروژه به صرفه است و هزینه تمام شده هر مترمکعب آب معادل ۲ یورو و تنها دو درصد از کل هزینه مورد نیاز قسمت فولاد است. ۱۷ استانی که از این طرح بهره‌مند می‌شوند سالانه ۶۰ میلیارد مترمکعب آب مصرف می‌کنند که حدود ۲ میلیارد مترمکعب آن برای صنایع است. بخش صنعت در آینده با کمبود ۹۵۰ میلیون مترمکعب آب مواجه می‌شود، پس باید آن را با شیرین سازی تأمین کرد. برخی رسانه‌ها این طرح را ابر پروژه و طولانی‌ترین خط انتقال آب از خلیج فارس تا سیرجان می‌دانند. هدف اصلی تأمین آب برای صنایع است، اما در مسیر خود آب شرب و کشاورزی شهر‌های فلات مرکزی را هم تأمین می‌کند نسبت آب شور به شیرین سه به یک، آب بدون نمک‌زدایی به مصرف آبزی پروری خنک کردن تأسیسات و نیروگاه‌ها می‌رسد. طول طرح در سه مرحله به بیش از ۸۰۰ کیلومتر در سه استان هرمزگان، کرمان و یزد می‌رسد، اما ۱۷ استان از مزایای آن بهره‌مند می‌شوند. مجری طرح شرکت تأمین و انتقال آب خلیج فارس است با سرمایه‌گذاری و سهامداری شرکت‌های معدنی و صنعتی گل‌گهر و چادرملو و صنایع ملی مس ایران؛ فاز اول از آب شیرین کن بندرعباس تا گل‌گهر کرمان ۳۰۳ کیلومتر لوله فولادی به قطر ۱/۶ متر؛ فاز دوم از گل گهر تا مس سرچشمه ۱۵۰ کیلومتر، فاز سوم آبرسانی یه چادرملو و اردکان یزد ۵۱۰ کیلومتر ظرفیت آب شیرین کن بندرعباس یک میلیون مترمکعب، فاز اول نمک‌زدایی از ۴۵۰ میلیون مترمکعب آب شور انتقال ۱۵۰ میلیون مترمکعب آب شیرین به استان‌های هرمزگان کرمان و یزد هزینه طرح ۲ هزار میلیارد تومان و ۵۰۰ میلیون یورو برآورد شده است. آب خلیج فارس از دریای عمان شورتر است و برداشت زیاد آب شوری آن را افزایش می‌دهد فعالان محیط زیست می‌گویند این بر سلامت زیست بوم و گونه‌های گیاهی و جانوری خلیج فارس اثر مخربی دارد.»
 
حسن روحانی می‌گوید: «این طرح‌ها علاوه بر این که صنعت را متحول می‌کنند در چارچوب اصول محیط زیستی اجرا می‌شوند و ضرری برای محیط زیست ندارند.»
 
با این حال محمدحسن نمازیان عضو هیئت علمی دانشگاه یزد می‌گوید: «چون کشور‌های حاشیه خلیج فارس از این آب استفاده می‌کنند دلیل نمی‌شود که ما هم به آلودگی آن اضافه کنیم و بهتر بود ما به جای شرکت در این مسابقه آلودگی زیست محیطی به صورت حقوقی این عمل کشور‌های خلیج فارس را به چالش می‌کشیدیم.»
 
وزیر نیرو اما بر حجم گسترده شیرین سازی آب خلیج فارس تاکید دارد: «حدود ۷۵ درصد نمک زدایی در دنیا در منطقه خاورمیانه صورت می‌گیرد و بیش از ۸۵۰ آب شیرین کن در منطقه خلیج فارس فعالند که ظرفیت ۲۵ آب شیرین کن بالای ۸۰۰ مترمکعب در شبانه‌روز است.»
 
فلات مرکزی ایران و انتقال آب از خلیج فارس
 
حسن روحانی در این مورد گفته است: «با این خط انتقال آب به فلات مرکزی ایران تنها آب به فلات مرکزی نمی‌رسد بلکه مهمتر از آن امید است که به این مناطق می‌رسد و لازم است نام این خط انتقال آب را خط انتقال امید بگذاریم که همه کشاورزان، صنعتگران و مردم را به داشتن یک منبع آب پایدار امیدوار می‌کند و افتتاح این طرح عظیم را به ملت بزرگ ایران تبریک می‌گویم. این پروژه‌های بسیار مهم و تاریخی تا پایان سال و اوایل سال آینده به بهره‌برداری می‌رسد که می‌توان به طرح بی‌نظیر احیای دریاچه ارومیه و طرح عظیم انتقال نفت از گوره به جاسک اشاره کرد. این طرح‌های عظیم توسعه‌ای علیرغم تحریم و فشار یک دولت تروریست در آمریکا و کوری چشم آن‌ها به بهره‌برداری می‌رسد. بعضی‌ها فکر نکنند که آب را از دریا برداریم برای محیط زیست ضرر دارد خیر؛ این طرح کاملاً محیط زیستی است ما در چند کیلومتر‌ی دریا آب را برداشت می‌کنیم پساب را نیز در چند کیلومتری وسط دریا برمی‌گردانیم که برای آبزیان مضر نباشد. در طرح آینده ۵۰ درصد آب مصرفی بندرعباس از طریق شیرین‌سازی تأمین می‌شود. افزایش شمار آب شیرین کن‌ها از ۱۸ در سال ۱۳۹۲ به ۷۲ در حال حاضر یک تحول عظیم است و من هیچ تردیدی در موفقیت دولت و ملت برای آبادانی ایران ندارم.»
 
با این حال همه کارشناسان به این طرح خوش بین نیستند. بسیاری از کارشناسان محیط زیست به برهم خوردن تعادل اکوسیستم و محیط زیستی در بخش‌های بزرگی از خلیج فارس اشاره می‌کند و بر این باور هستند که بسیاری از بستر‌های زیرآبی و یا آبزیان و ماهی‌ها رو به انقراض خواهند رفت.
 
آب سرمایه ملی، بنیادی و لازم برای پیشبرد حتی کوچکترین اهداف زندگی بشر است. اما طرح‌های انتقال آب به هر شکل نارضایتی‌های اجتماعی زیادی به همراه دارد، این طرح‌ها با هزینه بالا و آسیب به محیط زیست همراه است و علاوه بر اینکه اشتغال زا نیستند بر عکس سرمایه بر، وابسته به مواد خام و مواد اولیه نیز هستند. مثلاً صنعت فولاد در همه کشور‌ها در کنار دریا ساخته می‌شود اما در ایران با هزینه زیاد آب را از دریا انتقال می‌دهند آن هم در حالی که ۳۰ درصد آب شهر‌های ایران در لوله‌کشی‌های فرسوده از بین می‌رود به راستی چه دلیلی دارد که با هزینه زیاد آب به فلات مرکزی ایران منتقل شود و محیط زیست آسیب ببیند. در طرح انتقال آب به فلات مرکزی ایران مسیر عبور لوله‌های انتقال آب، محل احداث ایستگاه‌های پمپاژ و رعایت حریم مناطق باید اعلام شود.
 
مخالفان طرح‌های انتقال آب بین حوضه‌ای به دلیل تأثیرات آشکار دراز مدت مانند تغییر در سیستم جریان آب طبیعی بالاخص در ناحیه مبدأ، احتمال تغییر کیفیت آب، احتمال ایجاد آلودگی و خشکسالی، تغییر زیستگاه،  ایجادآلودگی‌های صوتی این که یک ماشین سوخت فسیلی می‌خورد و دود پس می‌دهد، بخش بزرگی از محیط زیست را فرسوده و آلوده می‌کند و این زمین تا کی می‌تواند بار خرد کننده را تحمل کند، اشتراک نظر دارند در حالی که در ایران ما در زمینه حفاظت محیط زیستی بسیار بسیار عقب‌تر از اهداف تعیین شده هستیم و این از هم پاشیدگی زیست محیطی ایران را تهدید می‌کند و این وضع روز به روز بدتر هم می‌شود در حالی که آگاهی مردم برای حفاظت از گونه‌های زیستی بیشتر و بیشتر می‌شود.
 
ارزیابی جامع پیامد‌های محیط زیستی باید نشان دهد که سطح معقولی از قطعیت وجود دارد که طرح انتقال به شکل اساسی کیفیت محیط زیستی را در حوزه مبدأ یا مقصد تخریب نمی‌کند و سبب بروز اختلال اساسی فرهنگی و اجتماعی در حوزه مبدأ یا مقصد نخواهد شد. این خطر هم وجود دارد که گونه‌های زیستی گیاهی و جانوری که در مراحل نخست زندگی به حوضه دیگر منتقل می‌شوند در نهایت می‌توانند در حوضه مقصد به صورت یک گونه‌ی مهاجم بروز پیدا کند و گونه‌های بومی را با مشکل مواجه سازد.
 
به هم خوردن جریانات طبیعی و محلی آب‌های آزاد، ایجاد محدوده‌های پرتنش از نظر خصوصیات طبیعی آب مانند دما و شوری، تحت تأثیر قرار گرفتن اکوسیستم آبی به صورت محلی و موارد مشابه دیگر تنها بخشی از پیامد‌های شیرین‌سازی آب است و مسئله مورد تأمل هزینه‌های بسیار زیاد شیرین سازی به همراه انتقال آب می‌باشد.
 
*نویسنده و پژوهشگر/ کارشناس آب
       

شعارسال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته ازپایگاه خبری تحلیلی دیدار  ، تاریخ انتشار:  22 آذر  1399  ، کدخبر: 77219، www.didarnews.ir