شعار سال: از روزی که واکسن ایرانی کرونا وارد فاز کارآزمایی بالینی شد، حواشی زیادی همراه داشته است. درکنار تعریف‌ و تمجید از تلاش‌های محققان ایرانی، گروهی از مردم و کارشناس‌ها پرسش‌هایی مطرح کردند، پرسش‌هایی که برخی از آن‌ها با چاشنی نادیده گرفتن نتایج این واکسن همراه شد. درهمین‌باره علیرضا رئیسی سخنگوی ستاد ملی مبارزه با کرونا روز گذشته در واکنش به شبهات طرح شده درخصوص این واکسن عنوان کرد: «اگر بگویند یک ایرانی رئیس ناسا شده باور می‌کنیم، اما اگر بگوییم واکسن ساختیم باور نمی‌کنیم.» معاون وزیر بهداشت در این گفت‌وگو با باشگاه خبرنگاران گفت که «به ما اگر بگویند یک ایرانی در آلمان یک فناوری اختراع کرده است، باور می‌کنیم. اما اگر این فناوری در ایران اختراع شود، بسیاری باور نمی‌کنند، این درحالی‌ست که واکسن‌سازی در انستیتو پاستور ایران 100سال قدمت دارد. ما واکسن‌های بسیاری مانند هپاتیت ب تولید می‌کنیم. هرچند که واکسن‌سازی کار پیچیده‌ای است، اما این‌طور نیست که توانمندی ساخت واکسن را نداشته باشیم.»
 
همچنین در ادامه این ماجرا، سخنگوی ستاد ملی مبارزه با کرونا، روز گذشته، مخالفان واکسن(ایرانی و خارجی) و کسانی را که به‌نتایج احتمالی واکسن ایرانی، برخی شبهات وارد می‌کنند، در یک گروه قرار داد، آن‌طور که پایگاه خبری رکنا گزارش داده، علیرضا رئیسی در پاسخ به این دو گروه گفته که «بعضی می‌گویند به این واکسن اطمینان نداریم و برخی کلا واکسن را قبول ندارند. واکنش ما این است که این اظهارات در برنامه‌ریزی ما تاثیری ندارد. این افراد می‌توانند واکسن نزنند. واکسن اجباری نیست. واکسنی مثل واکسن کرونا باید در دسته واکسن آنفلوآنزا به آن نگاه کرد که اجباری نیست و افراد پر خطر آن را می‌زنند.»
 
از این روی چیزی‌ که باید در سخنان آقای رئیسی به آن توجه کرد این است که این دو گروه، یعنی مخالفان کلی واکسن و آن‌هایی که درخصوص واکسن ایرانی کرونا پرسشگری می‌کنند، هرگز در یک دسته نیستد، آن‌ها هم به‌لحاظ بنیادهای فکری با یکدیگر متفاوت هستند و هم سطح مطالبات‌شان تفاوت دارد. اما اشاره دیگر ایشان این بود که متاسفانه اگر به‌ مردم بگوییم واکسن ساختیم باور نمی‌کنند اما اگر گفته شود یک ایرانی در آلمان یک فناوری اختراع کرده باور می‌کنند. از همین روی روزنامه همدلی این پرسش یا چالش آقای رئیسی را در مقابل تعدادی از کارشناسان قرار داد. این‌که چرا به‌تعبیر ایشان، گروهی از مردم واکسن ایرانی کرونا را باور نمی‌کنند؟

 عدم صداقت
 
در این‌باره «مهدی اسفندیار»، پژوهشگر حوزه سلامت می‌گوید: «مردم و باورهای اجتماعی آن‌ها متاثر از نحوه عملکرد حاکمان و حکمرانان شکل می‌گیرد. مردمی که وعده‌های اقتصادی می‌شنوند و خلاف آن عمل می‌شود، از پویایی بورس، رونق اقتصادی، گشایش اقتصادی، مهار تورم می‌شنوند و خلاف آن عمل می‌شود. طبیعی است این مردم خیلی اعتماد نکنند.»
 
وی ادامه می‌دهد: «مردم می‌بینند که مسئولین کشور در بیمارستان‌های درجه یک با بیمه‌های تکمیلی و تجهیزات آن‌چنانی، در صف‌ها نه، بلکه در مسیرهای مجزا خدمات درمانی می‌گیرند، اما خودشان با وضعیت دیگری مواجه هستند، طبیعی است که مردم شروع کنند به ساختن شایعه که قرار است خودشان(مسئولین) واکسن فایزر بگیرند و به ما واکسن ایرانی بزنند. این‌جا مردم بی‌گناه هستند و برحلاف نظر آقای رئیسی من معتقدم این مردم حتی اگر خوش‌بین هم می‌بودند، اما با وجود رفتارهای یک دهه اخیر که به باورهای مردم با تمام بدقولی‌ها و بدعهدی‌ها شکل گرفته، آن‌ها را به همین نقطه می‌رساند که اعتماد نکنند.»
 
اسفندیار بیان می‌کند: «معتقدم آقای رئیسی به‌جای این‌که بپرسند مردم چرا اعتماد نمی‌کنند، حداقل درباره کووید19 باید از مجموعه وزارت بهداشت بپرسند که چقدر حرف نادرست در یک سال گذشته تحویل مردم دادند، بدون این‌که یک بار از آن‌ها عذرخواهی کنند. این‌ها به مردم گفتند ما حداکثر تا پایان خرداد مسئله کووید19 را جمع می‌کنیم که نکردند، به‌مردم گفتند کووید19 به اطفال سرایت نمی‌کند و کرد، به‌مردم گفته بودند ماسک نزنید و مردم ماسک نزدند و کووید19 سرایت کرد، اما بابت هیچ‌کدام از این‌ها از مردم عذرخواهی نکردند.»
 
وی عنوان می‌کند: «این‌ها قرار بود الگوی جهانی مبارزه با کووید19 را در دنیا کار کنند، من از آقای رئیسی و دوستانشان می‌پرسم هر کشوری به‌غیر از ایران اگر مسئولین آن‌ها تا این حد متناقض، غلط، نادرست و سردرگم حرف می‌زدند آیا جایی برای اعتنای مردم باقی می‌ماند؟ قطعاً باقی نمی‌ماند، چراکه خودکرده را تدبیر نیست. شما در نظر بگیرید یک عده‌ای جایی جمع شدند، و به فرزند یکی از مسئولین، آن هم خلاف قوانین واکسن تزریق کردند، چراکه نباید در مرحله بالینی کسی که مورد آزمایش قرار می‌گیرد، اسم آن فرد به‌لحاظ اخلاقی آشکار شود. اما یک فرد مشخص آوردند و این کار را انجام دادند، من نمی‌خواهم بگویم این‌ها دروغ است، می‌خواهم بگویم وقتی شما یک رفتاری انجام می‌دهید که با منطق و مدیریت و روال صحیح اداره یک سیستم در تعارض هست، ناخودآگاه مردم حساس می‌شوند.»
 
این پژوهشگر حوزه سلامت ادامه می‌دهد: «معتقدم مجموعه آقای نمکی یکی از ضعیف‌ترین تیم‌های مدیریتی ادوار وزارت بهداشت هست که به‌جای تدبیر با پروپاگاندای رسانه‌ای و شعار دارند امور را جلو می‌برند و از شانس بد ما هم در ایام کرونا، ایشان قبول مسئولیت کردند. متاسفانه ما یک بار به رسانه‌ها، به‌خصوص رسانه ملی اجازه ندادیم چهار پنج نفر کارشناس با حضور آقای نمکی و تیم‌شان آن‌ها را به‌چالش بکشند، مگر آقای نمکی جدا از خطا و اشتباه است؟ چرا باید طوری رفتار کنیم که به‌جای پاسخ دادن به فعال صنفی و اندیشمند در مراکز علمی آن‌ها را به سمت پلیس سوق دهیم. روزی آقای حریرچی، معاون وزیر می‌گفت اگر در آمارها خدشه وجود داشته باشد، من استعفا می‌دهم، حالا خودشان می‌گویند آمار واقعی 2.5الی3 برابر هست، پس تکلیف این آدم‌هایی که به‌همین دلیل از پلیس اخطار گرفتند چه می‌شود؟ تکلیف این روزنامه‌هایی که بی‌جهت اخطار گرفتند چه می‌شود؟ می‌خواهم به شما بگویم اگر مردم اعتماد نمی‌کنند، دلیلش مشخص است. آیا درچنین شرایطی مردم اعتماد می‌کنند؟ من خودم از جمله کسانی هستم که تا به‌چشم نبینم این واکسن روی بازوی آقای نمکی تزریق شده، قطعاً نه خودم تزریق خواهم کرد نه اجازه می‌دهم خانواده‌ام تزریق کنند.»

 ریشه تاریخی بی‌اعتمادی
 
همچنین «سعید معدنی» جامعه‌شناس درخصوص عدم باور به کالای ایرانی می‌گوید: «این مسئله یک ریشه تاریخی دارد. همیشه در ایران کالای دیگران به کالای ایرانی اهمیت بیشتری داشته است و تولید خارجی از یک ارجحیت برخوردار بوده، علت چنین چیزی هم این است که می‌گویند آن‌جا تکنولوژی پیشرفته است و همچنین معتقدند که آن‌جا سازمان‌هایی برای کنترل کیفیت کالاها وجود دارد، چراکه قدرت خرید مردم در کشورهای توسعه‌یافته بالا هست و نمی‌شود هر کالایی با هر کیفیتی را تولید کرد. این مسئله درخصوص همه کالاها وجود دارد. بنابراین در ایران همان‌طور که گفتم به‌دلیل تجربه تاریخی و کنترل کیفیتی که بر روی تولیدات خارجی در کشور مبدا وجود دارد، به کالاهای خارجی بیشتری اعتماد داریم.»
 
وی ادامه می‌دهد: «بسیاری از کشورها روند تولید کالای بدون کیفیت به‌سمت کالای با کیفیت را طی کردند، اما در ایران این روند طی نشد که مردم بتوانند درخصوص کیفیت‌ کالاهای خودی اعتماد کنند. مثلاً  الان یک پرسش اساسی این است که چرا ما نمی‌توانیم برخی داروها یا حتی  واکسن آنفلوآنزا تولید کنیم، چیزی که در اروپا مدت‌ها هست تولید می‌شود، اما توانستیم درعرض یک سال واکسن کرونا تولید کنیم، بنابراین مردم آمادگی ذهنی ندارند، از این روی تولید واکسن ایرانی کرونا را زیر سوال می‌برند.»
 
این جامعه شناس بیان می‌کند: «یک ماجرایی که در کشور درست شده این است که خیلی مواقع ما کالای ایرانی را تحقیر می‌کنیم و درباره آن جک درست می‌کنیم، یک بخش از آن به همان باورهای تاریخی برمی‌گردد که قبل‌تر گفتم، اما این واکنش منفی از طرف مردم به تولیدات ایرانی به‌نظر می‌رسد یک دلیل دیگری هم داشته باشد، به تعبیری وقتی مردم نمی‌توانند اعتراض خود را به دستاوردهای سیاسی و اجتماعی از طریق مراجع قانونی و درست اعلام کنند، بنابراین دربرابر این دستاوردها موضع خاصی می‌گیرند یا اصطلاحاً جک و لطیفه درست می‌کنند.»

 بی‌توجهی به دستاوردهای ملی
 
در ادامه امان‌الله قرایی مقدم، جامعه‌شناس با اشاره به نادیده گرفتن میراث ایرانی در پاسخ به این پرسش روزنامه همدلی که چرا گاهی مردم دستاوردهای کشور از جمله همین تولید واکسن کرونا را نادیده می‌گیرند یا به آن تردید می‌کنند، می‌گوید: «پاسخ به‌این مسئله دو بخش دارد، یکی خودباوری مردم به خود و دیگری اعتماد مردم به مسئولین. درباره خودباوری باید بگویم که وجود ندارد، البته در شعارها گفته می‌شود هست، اما خودباوری که به‌حرف نیست، به‌عمل است. یعنی شما باید بتوانید یک جوان را ایرانی تربیت کنید. یعنی یک جوان  هویت ملی ایرانی، ارزش‌ها و میراث باستانی ایرانی را ببیند.»
 
وی ادامه می‌دهد: «حالا باید پرسید برای انتقال میراث فرهنگی کشور به مردم، مانند اسطوره‌ها، سنت‌های ملی و میهنی، درباره آثار گذشتگان ما، از فردوسی و رودکی و شعرا و نویسندگان و دلاورانی مانند آرش کمانگیر چه‌کاری انجام دادند؟ وقتی‌که شما تاریخ کشور را نادیده گرفتید، وقتی مولوی و فردوسی را حذف کردید، وقتی به اسطوره‌های ملی و میهنی مانند مصدق، امیرکبیر و بزرگان دیگر هیچ توجهی نکردید، چطوری می‌شود خودباوری مردم را بالا برد؟»
 
این جامعه‌شناس عنوان می‌کند: «کدام خیابان به‌نام اسطوره‌های ملی ایران است؟ آیا مجسمه فردوسی فقط در میدان فردوسی است یا باید در تمام شهرها باشد. در زمینه هنر چه‌کار کردید؟ هنر و موسیقی ملی و میهنی ما که از بین رفت، این‌ها هست که سبب‌ساز این می‌شود جوان خودباوری داشته باشد.»
 
قرایی مقدم بیان می‌کند: «همان‌طور که گفتم یک سوی دیگر این ماجرا اعتماد مردم به مسئولین است، اول باید از آقایان این سوال را بپرسیم که برای بالا بردن میزان اعتماد عمودی، یعنی اعتماد بین مردم و مسئولان، چه‌کاری انجام دادید؟ امروز دیوارهای بلند بی‌اعتمادی میان مردم و مسئولان وجود دارد. در این سال‌ها مردم دروغ زیاد شنیدند، هرچی رانت و رشوه بوده توسط برخی انجام شده که خیلی‌هایشان هم از این کشور رفتند، در نتیجه مردم باور نمی‌کنند.»
 
او تصریح می‌کند: «وقتی مسئولان با مردم صادق نباشند و به چیزی که می‌گویند عمل نکنند، که نکردند، بنابراین مردم درباره ماجرای واکسن تردید می‌کنند. ببینید یک تحقیق از دو روان‌شناس بزرگ آمریکایی به‌نام «آش» و «لورج» وجود دارد، آن‌ها در یک کلاس درس دوتا سکه مساوی به دانش‌آموزان دادند، به آن‌ها گفتن این سکه آمریکایی است و آن دیگری انگلیسی، پرسیدند به‌نظر شما کدام سکه بزرگ‌تر است؟ نتایج جالب این بود که همه گفتند سکه آمریکایی بزرگ است. چرا؟ چون آن‌ها به بچه‌های خودشان از اسطوره‌های کشورشان گفتند، به میراث کشورشان افتخار کردند، اما ما با این همه میراث کهن وضع‌مان کجا هست؟ آرش کمانگیر که نیست، اشعار هم که از کتاب‌ها حذف شده، میراث فرهنگی‌مان هم که به‌درستی منتقل نشده، بنابراین باید پرسید ما چه کردیم که جوانان ما وابسته به ایران نیستند؟»
 

شعارسال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه همدلی ، تاریخ انتشار:  15 دی  1399  ، کدخبر: 13700،www.hamdelidaily.ir