شعار سال: امروزه ساخت المان‌های شهری، در دستور کار بخش‌های زیباسازی شهرداری‌ها قرار گرفته است و می‌توان انواعی از المان‌های شهری، با اهداف، انواع و اقسام متفاوتی را در سطح شهر مشاهده نمود. دیدگاه‌ها در مورد نقش المان‌ها و نماد‌های شهری، طیف‌های متفاوتی را در بر میگیرند از جمله ان که عده‌ای المان‌ها را عاملی مستقل در طراحی شهری به حساب می‌آورند و عده‌ای ان سوی طیف المان‌ها را زیر مجموعه سایر سازه‌های شهری می‌دانند. در نظر داشتن المان‌ها به عنوان زیر مجموعه‌ای از برنامه‌های گردشگری از جمله این طیف نظری است.

 

المان‌های شهری، بیان خاصی از کیفیت‌های معماری هستند و منظوری از حس طراح را می‌رسانند که مفاهیمی در خود پنهان کرده اند و هر کس بر اساس ذهنیت خود با آن ارتباط برقرار می‌کند یا برعکس به مقابله با آن برمی آید. پس به طور کلی کارکرد‌های المان‌های شهری را به صورت زیر می‌توان بیان کرد:

آنچه در درجه اول، انچه از یک المان شهری به چشم می‌آید کالبد و ظاهر آن است. البته باید توجه داشت که مقصود من از تمرکز بر ابعاد کالبدی، صرفا جنبه‌های ظاهری و زیبایی شناختی نیست. بلکه مقصود آن است که بیان کنم انچه در درجه اول و پیش از تفسیرسازی معانی در ذهن مخاطب پردازش می‌شود جلوه‌های ظاهری المان‌ها است. ساختار کالبد المان‌ها به لحاظ مصالح به کار رفته، ارتبط با تاریخ و فرهنگ منطقه، تناسب مصالح با جغرافیای منطقه و قابلیت تمایز پذیری باید مورد توجه باشند. باردیگر یاداوری می‌کنم در این نوشتار، به آن دسته از المان‌های خرد شهری توجه شده است که در جریان زیباسازی شهر‌ها و توسط شهرداری‌ها در میادین و خیابان‌های شهری قرار می‌گیرند نه ان دسته از المان‌های کلان شهری. درادامه می‌توان مولفه‌های ارزیابی هویت کالبدی المان‌های شهری را مشاهده کرد:

مولفه‌های ارزیابی هویت کالبدی المان‌های شهری

تاریخی بودن: پیوند المان با تاریخ گذشته
بومی بودن: ارتباط المان با فرهنگ، تاریخ، زیست اجتماعی و جغرافیا
متمایز بودن: خوانایی و تفاوت با المان‌های شهر‌های پیرامونی
پذیرا بودن: تسهیلات جانبی، تنوع طلبی، بهره برداری از فضای شهری پیرامون
طراحی، فرم و معماری: دارا بودن فرم خاص
محوریت فضایی: تناسب المان با مقیاس‌های پیرامونی
نما: برخورداری از مصالح، رنگ، بدنه و بافت مناسب (بذگر، ۱۳۹۶: ۹۲).

همان گونه که پیش‌تر بیان شد، عده‌ای بر این عقیده اند که المان‌های شهری زیر مجموعه‌ای از عناصر گردشگری شهری اند، اما من در ادامه قصد دارم بیان کنم، گذشته از آثار بصری غیر قابل انکار المان‌ها و نماد‌های شهری، المان‌ها می‌توانند در معرفی و یا تقویت هویت شهری تاثیر به سزایی داشته باشند و این تنها یکی از نقش‌هایی است که المان شهری را در نقشی فراتر از جذب گردشگر معرفی می‌نماید. این مهم زمانی میسر می‌شود که المان‌های شهری نه صرفا به لحاظ یک سازه فیزیکی، بلکه به عنوان سازه‌ای موثر در انتقال فرهنگ، بینش، هویت و جذب گردشگر نگریسته شود. برخی از مطالعات در دسته بندی انواع المان‌ها و نماد‌های شهری به ذکر این نکته پرداخته اند که بعضا المان‌ها کارکرد و هدفی جز مسئله زیبایی شناختی ندارند و بدین ترتیب ابعاد آن را به بعد کالبدی تقلیل داده اند با توجه به پیچیدگی برنامه ریزی و مدیریت شهری، پذیرش این نکته که آثار یک نماد صرفا در بعد کالبدی و زیبایی شناختی محدود شود، ساده نیست به علاوه آن که در مباحث ارزیابی کالبدی المان‌های شهری از سطح ظاهری و کالبدی فراتر می‌رویم و شاهد آنیم که در این ارزیابی‌ها هم به سطوح ارتباطی فرهنگی و تاریخی اشاره می‌شود. همچنین مطالعات بسیاری، چون مطالعه سرور و همکاران (۱۳۹۳) المان‌ها و نماد‌های شهری را زیر مجموعه‌ای از عناصر گردشگری به حساب می‌آوردند و آن را به عنوان نماد سازی شهری و عاملی کلیدی در جذب گردشگران معرفی می‌کنند. بحث آن که المان‌های شهری، زیر مجموعه‌ای از عناصر گردشگری، زیبا سازی شهری یا عواملی این چنینی اند یا خیر. مبحثی است پیچیده و به نظر می‌رسد اجماع نظری مشخصی در این حوزه صورت نگرفته است.

 

اما قصد دارم المان شهری را نه به عنوان زیر مجموعه‌ای از عناصر گردشگری بلکه به عنوان ساختاری مستقل معرفی کنم. اگر بپذیریم المان‌های شهری منتقل کننده جریان فکری، فرهنگی، معنایی و زیبایی شناختی اند می‌توانیم دردرک این مسئله که المان‌های شهری عناصری مستقل اند که تنها یکی از کارکرد‌های انان جذب گردشگر است، موفق باشیم. المان‌های شهری، در صورتی که در راستای تعاریف هویتی از شهر ساخته شده باشند و مجموعه‌ای از ساختار‌های فکری، فرهنگی و بصری را در راستای کارکرد و هویت شهری انتقال دهند می‌توانند خود زبان گویای شهر باشند. این شفافیت در انتقال کارکرد و هویت شهری، به جهت تکرار و پوشش می‌تواند در عوامل موثری، چون جذب گردشگران موثر باشد. به عبارت دیگر تعریفی که از یک مقصد یا شهر ارائه می‌شود با توجه به مجموعه عوامل جذب کننده ان، بر روند ورود و خروج گردشگر موثر است در این میان المان‌ها می‌توانند تسهیل گر انتقال هویت و کارکرد شهری باشند نه انکه در روند جذب گردشگران به سان دیگر عوامل جذب کننده موثر باشند. با بیان این نکته ابدا قصد ندارم به تقلیل نقش المان‌های شهری بپردازم بلکه قصد دارم ان را به عنوان عاملی مستقل معرفی کنم و خارج از زیر مجموعه‌های گردشگری به ان بپردازم.


شعار سال، با اندکی تلخیص واضافات برگرفته ازانسان شناسی و فرهنگ، تاریخ انتشار: ۲۲اردیبهشت ۱۴۰۰، کد خبر: anthropologyandculture.com، ۱۶۰۱