شعار سال:  خالکوبی یا تاتو به مثابه زبان ظاهری بدن و به معنای نقش کردن تصاویر بر تن، در واقع یک شکل از آرایش دائمی است که قدمتی چند هزار ساله در نقاط مختلف جهان را پشت سر خود دارد.

به گواه تاریخ، خالکوبی در ایران هم از دیرباز وجود داشته و آثار آن در تندیس های دوران هخامنشیان ، در ادبیات و شعر ما که عمل خالکوبی به "کبودی زدن" معروف بوده ( داستان پهلوان قزوینی و خالکوبی شیر بی یال و دُم آمده در مثنوی معنوی )،  نمونه های قابل مشاهده و استناد است.

خالکوبی علاوه بر یک نوع شیوه درمانی در برخی مناطق، در ایران معاصر نزد برخی گروه های خاص اجتماعی از جمله جاهلان خلافکار و پهلوانان رواج داشته و همان طور که در تیتراژ آغازین فیلم قیصر مشهود است، تصاویر بدن های خالکوبی شده در کنار موسیقی حماسی ساخته اسفندیار منفرد زاده، به "نمادی از شجاعت و قدرت نمایی" مفهوم شده است.

با یک نگاه روندی مشخص است که در گذشته خالکوبی بیشتر بر روی اعضا و نقاطی از بدن که پوشیده می شده و کمتر در معرض دید عموم قرار داشته صورت می گرفته. اما امروزه به دلیل گسترش صنعت توجه (Attention Industrial ) و "نمایشی شدن بدن" بر اعضای فاقد پوشش بدن نیز انجام می گیرد. بنابراین کارکرد نمایشی آن بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است.

با گذر از این مقدمه ، بدن در دنیای کنونی، واسطه و رابط فرد با جهان و محور خود عرضگی با جامعه است. از این رو در فراگرد کنش های اجتماعی ، افراد بر اساس ویژگی های جسمانی نیز مورد قضاوت قرار می گیرند. در نتیجه توجه به بدن به مثابه یک دارایی ارزشمند لحاظ شده و تحت گفتمان "فرهنگ بدنی" و "جامعه شناسی بدن" مورد مطالعه قرار می گیرد.

از سوی دیگر، "محصولات فرهنگی" به عنوان جریان سیال سلایق هستند که با جهانی شدن صنعت مُد و صنعت مصرف به روش های غیر قابل کنترلی در جهان در حال حرکت هستند مانند مدهای لباس، مدل مو ، خالکوبی ‌و ... . مُد از مختصات دنیای مدرن است که به عقیده جورج زیمل (جامعه شناس آلمانی) هم میل به همرنگی با دیگران را ارضا می کند و هم میل جدایی و متمایز بودن را.

اما شرایط کنونی جامعه ایران نشان می دهد که همانند بسیاری از کشورهای دیگر، بر خلاف گذشته به خالکوبی به عنوان پدیده ای تحقیرآمیز و بد نگاه نمی شود و در واقع با تغییر نگاه اجتماعی، از دیدگاه گذشته نسبت به "افراد دارای تاتو به نشانه ای از طبیعت مجرمانه بودن آنها" تا حدود قابل توجهی فاصله افتاده است.

پیرو این گزاره، بنا بر ویژگی جهانی شدن فرهنگ، علی رغم تمامی مخالفت ها و موافقت ها با آن می توان اذعان داشت که فرهنگ جهانی فرصتی است که هم می تواند مفید باشد و هم مهلک. بدیهی است که اگر با شناخت خیر و شر آن، نتوان از فرصت های لازم در این فرآیند جهان گستر به گونه ای کارآمد بهره گرفت و برنامه و سیاست ها و رفتارها را در قبال آن به نحو دقیقی منظم ساخت، تبعات و عواقبی در پی خواهد داشت‌.

اما بخشی از جامعه هنوز هم با عینک بدبینی  و رویکرد سیاه و سفیدی به آن می نگرند و حتی در مواردی آن را تکفیر و تقبیح می کند. در صورتیکه به علت عدم شناخت لازم،  برای آن برنامه و بدیلی ندارد و تنها به پاک کردن صورت مسئله تاکید و تکیه می کند، همانند برخوردهای نادرست و غیر موثر با ورزشکاران دارای خالکوبی در سالهای گذشته.

با توجه به افزایش بی حد و حصر محصولات و پویش های فرهنگی در سطح جهان، شناخت جریانات فرهنگی جهانی و نوع ارتباط آن با وضعیت فرهنگی بومی یک امر ضروری است. رعایت این مهم در سپهر ورزش نیز مهم و واجب است.

اما شیوه ها و رویکردهای اتخاذ شده در ورزش کشور پیرامون خالکوبی ورزشکاران تاکنون ، کارایی لازم را نداشته است.  اتخاذ شیوه های قهری، تحکمی و تنبیهی نسبت به این مسائل و جریانات فرهنگی مشابه، فقدان آگاهی و شناخت کافی از مقوله فرهنگ را می رساند. امروزه عمل خالکوبی مختص به یک گروه خاص اجتماعی (مثلا افراد خلافکار یا باصطلاح کلاس پایین ) نیست بلکه در حال تبدیل به پدیده ای فراگیر در سطح جامعه است.
از این رو بنابر یک پژوهش علمی دلایل‌ خالکوبی ورزشکاران و به طور کلی استفاده از خالکوبی در بین ورزشکاران ایرانی در ۴ دسته اصلی ذیل تقسیم می شود:

۱-ابراز هویت: با شروع دوران جوانی و دامنه اجتماعی شدن ارتباط پیدا می کند. خوداظهاری و جلب توجه از مصادیق آن است.

۲- زیبایی شناسی: میل در معرض نمایش قراردادن خالکوبی گاهی با مفهوم هنر درآمیخته است و یک نقش و تصویر زیبا روی بدن تصویر می شود.

۳-همگنی گروهی: وابستگی و حس تعلق به یک گروه خاص. نقش لوگوی یک باشگاه، نام کشور و در میان خالکوبی ورزشکاران دیده می شود‌.

۴- انتقال پیام: در ورزش های رسانه ای بدن ورزشکار به مثابه تابلوی تبلیغاتی از طریق رسانه ها پیام خاصی را منتقل می کند. به عنوان مثال عدد ۹۹ بر روی بدن دیوید بکهام برای یادآوری قهرمانی خاطره انگیز منچستریونایتد در لیگ قهرمانان اروپا در سال 1999به تصویر درآمده است.

این موضوع به سبک رفتار اجتماعی جامعه جوان، تقلیدی و مصرفی ما نیز مرتبط است که به دلیل فراهم نبودن فرصت های اجتماعی و الگوهای فرهنگی مناسب و بدون آگاهی لازم از کارکردهای خالکوبی و به ویژه معانی تصاویر حک شده، تمایل به عناصر فرهنگی بیرونی و گه گاه مبتذل (پوچ و بی محتوا) رواج می یاید.

با توجه به این مهم که "نمایشی شدن بدن"، خالکوبی را به عنوان یک محصول فرهنگی غیر قابل کنترل تبدیل ساخته، باید از طریق آموزش به ورزشکاران و نیز وضع قوانین مناسب، این مولفه به درستی مدیریت شود تا ضمن کمترین آثار منفی، فوایدی را نیز به دنبال داشته باشد.

با توجه به "نقش الگومندی" ورزشکاران و دامنه وسیع توجه جامعه به آنها، در زمینه "فرهنگ ظاهر آرایی"، آموزش و آگاهی سازی ورزشکاران ضرورت دارد. همچنین رعایت چارچوب ها و اصول اخلاقی، انسانی و فرهنگی در استفاده از تصاویر و بدن نوشته ها در ورزش، یک مسئولیت اجتماعی و تکلیف فرهنگی نزد افراد، باشگاه ها و سازمان های ملی فوتبال است.

بهره کلام آنکه با توجه به نقش برجسته فرهنگ نمایشی در روزگار کنونی و حسب نظریه یادگیری اجتماعی (تاثیر یادگیری مشاهده ای بر شکل گیری رفتار انسان) بیداری و شناخت مسائل فرهنگی برای سازمان ها ، تیم ها ، ورزشکاران و هواداران ورزشی یک امر واجب است که به ساخت ورزش انسانی تر و اخلاقی تر کمک می کند.
مجید خاتونی

پایگاه تحلیلی -خبری شعار سال، برگرفته از جامعه شناسی ورزش