شعار سال: از سری مقالات اطلاعات پایه بخش ساختمان این بار مرحله به مرحله با مقاله آشنایی با سرامیک و انواع آن با هم همراه می شویم تا ضمن معرفی سرامیک، با مواد تشکیل دهنده، انواع و کاربرد آن ها آشنا شویم.

معرفی سرامیک

سرامیک از کلمه keramos یونانی مشتق شده و به معنی سفالینه یا شی‌ء پخته‌شده است. سرامیک از خاک رس تهیه می‌شود. امروزه، سرامیک به‌طورکلی، به‌عنوان هنر و علم ساختن و به کار بردن اشیاء جامدی تعریف می‌گردد که اجزاء تشکیل‌دهنده اصلی آن‌ها مواد غیر آلی و غیرفلزی بوده و در صورت قرار گرفتن در دماهای بسیار بالا، شکل اولیه خود را حفظ کرده و مقاوم‌تر می‌شوند. این تعریف نه‌تنها سفالینه‌ها، بلکه پرسلان‌ها، دیرگدازها، محصولات رسی سازه‌ای و… را نیز در برمی‌گیرد. به کاشی‌ای که لعاب روی آن از جنس سرامیک باشد، کاشی سرامیکی یا سرامیک ( در بازار ) گفته می‌شود.

سرامیک‌ها می‌توانند لعاب‌دار ( GL ) یا بدون لعاب ( UGL ) باشند. سرامیک‌ها در ابعاد متنوعی به اشکال مربع یا مستطیل ساخته می‌شوند و ضخامت آن‌ها متغیر است. همچنین سرامیک‌ها با اشکال و ابعاد مناسبی برای قرنیز و گوشه‌ها تهیه می‌شوند. از سرامیک‌های ضد اسید در کارخانه‌ها و آزمایشگاه‌ها و باتری خانه‌ها استفاده می‌شود.

سابقه استفاده از سفال به شکل امروزی صنعت ساخت‌ و ساز را نیز می‌توان مترادف واژه تراکوتا دانست. تراکوتا واژه‌ای ایتالیایی است که در لغت به معنای خاک پخته‌شده در کوره‌ای است که فاقد آستر یا لعاب باشد، اما به نوع لعاب‌دار آن نیز اطلاق می‌شود. به‌طورکلی تراکوتا به هر آنچه توسط خاک رس سرخ‌رنگ تولید شود و نیز به رنگ قرمز مایل به قهوه‌ای و طیف رنگی آن باشد، اطلاق می‌گردد.

مواد تشکیل‌ دهنده سرامیک

سرامیک همانند آجر از خاک رس ساخته‌شده و ممکن است بدون لعاب یا لعاب‌دار باشد.

سرامیک‌های بدون لعاب را از راه پرس کردن یا اکستروژن شکل داده و می‌پزند، رنگ آن‌ها پس از پخت در طیف نخودی تا قرمز و قهوه‌ای قرار می‌گیرد.

البته سرامیک‌های پرسلانی و انواع دیگر در محدوده طیف رنگی فوق نمی‌باشند. سرامیک‌ها عموماً از سه ماده اولیه خاک رس، فلدسپات‌ها و ماسه تهیه می‌شوند. خاک رس،‌ همان سیلیکات‌های آلومینیوم هیدراته است که به‌صورت کانی‌های مختلفی یافت می‌شوند.

مهم‌ترین مواد اولیه سرامیکی عبارت‌اند از :

الف) کانی رسی کائولینیت Al2O3. 2SiO2. 2H2O تقریباً در تمام محصولات سرامیکی سنتی وجود دارند، به کائولینیت خالص خاک چینی گفته می‌شود که چون فاقد اکسید آهن است، دمای ذوب آن بالا بوده و سفیدرنگ است.

ب) مواد غیر پلاستیک، کوارتزسیلیکا (SiO2) که درواقع همان ماده تشکیل‌دهنده شیشه است و در لعاب سازی، شیشه‌سازی، چینی‌سازی و ساینده‌ها به‌وفور یافت می‌شود، دارای ثبات شیمیایی، سختی و دیرگدازی است.

ج) فلدسپات همان آلومینو سیلیکات بدون آب است که در ساخت چینی کاربردی وسیع دارد.

فارغ از نوع سرامیکی، موادى که مخلوط خمیر را تشکیل می‌دهد تقریباً مشخص و یکسان بوده و عمدتاً از خاک رس همراه با فلدسپار، کوارتز و کائولن تهیه می‌شود. افزودنی‌های دیگرى که در بالا بردن مقاومت خاک مؤثرند و نیز لعاب‌های مختلف که منطبق با نوع استفاده کاشى انواع خاص آن‌ها بکار برده می‌شود و رنگ و چسب در صورت نیاز هر محصول در طی مراحل تهیه به آن اضافه می‌گردد.

دسته بندی فرآورده های سرامیکی

– طبق مبحث پنجم مقررات ملی ساختمان فرآورده‌های سرامیکی را می‌توان از جنبه‌های مختلف به چهار دسته اصلی و هر دسته به چند گروه تقسیم کرد:

۱- نوع نصب :

الف) تکی

ب) گروهی

۲- محل مصرف :

الف) کاشی‌های دیواری: شامل کاشی گرانیتی، پرسلانی، منوپروزا (تک پخت)

ب) کاشی‌های کف شامل: کاشی‌های با جذب آب کم، گرانیتی و پرسلانی

۳- پوشش رویه :

الف) لعاب‌دار

ب) بدون لعاب

۴- درجه‌بندی :

الف) درجه ۱

ب) درجه ۲

پ) درجه ۳

انواع مختلف پوشش‌های سرامیکی به شرح ذیل است:

۱٫ کاشی

کاشی فراورده‌ای سرامیکی، متشکل از دانه‌های ظریف بلورین و متخلخل است که معمولاً در حرارتی بالاتر از ۱۰۰۰ درجه پخته‌شده و در انواع لعاب‌دار و بدون لعاب تولید می‌شود. رویه لعابی کاشی ممکن است براق، مات، ساده، گل‌دار سفید و یا رنگی باشد.

۲٫ سرامیک گرانیتی

فناوری تولید سرامیک گرانیتی با هدف ایجاد تحول در تولید انواع پوشش‌های کف و نمای ساختمان‌ها، حدود دو دهه پیش در اروپا، پایه گرفت و به‌سرعت در جهان متداول گردید. سرامیک گرانیتی از ترکیب خاک رس با ویژگی‌های مشخص و فاقد کربنات به‌خصوص کربنات کلسیم است و در طی مراحل پخت با افزودن رنگ‌دانه طرح و رنگ مطلوب به دست می‌آید. از آنجا که این محصول فاقد لعاب است برای شیشه‌ای و براق نمودن سطح نهایی آن را توسط سنگ‌ساب پولیش می‌دهند. کاشی‌های گرانیتی اگر کاملا با طرح ابر و بادی باشند، معمولاً کل بدنه رنگی است. طرح‌های رایج سرامیک گرانیتی عموماً فلفل نمکی، ( vein ) رگه‌ای و sparek ( قالب‌های رستیک ) است.

۳٫ سرامیک‌های پرسلانی

واژه‌ی پرسلان به محدوده‌ی وسیعی از محصولات سرامیک گفته می‌شود که دمای پخت بالایی دارند. علت پخت پرسلان‌ها در دمای بالا، ایجاد ماهیت زجاجی (شیشه‌ای) و همچنین تخلخل کم در پرسلان است. توسعه‌ی پرسلان در کشور چین در سال ۶۰۰ میلادی اتفاق افتاد. این امر، نتیجه‌ای از ترکیب قابلیت پخت کوره‌ها در دمای بالا (۱۲۵۰ تا ۱۴۰۰ درجه سلسیوس ) با کشف خاک کائولن ( نوعی ماده‌ی رسی ) و سنگ پرسلانی ( porcelainstone ) بود. سرانجام، فرمولاسیون پرسلان امروزی پیدا شد.

پرسلان‌های ساخته‌شده از این روش به نام پرسلان‌های سخت ( hard-paste porcelain ) معروف‌اند. این پرسلان‌ها مخلوطی از کائولن و یک سنگ پرسلانی فلدسپاتیک هستند. پرسلان‌ها از سرامیک‌های معمولی ضخامت بیشتر و جذب آب پایین تا کمتر از ۰٫۱ درصد دارند. این مقدار نفوذ آب باعث شده تا این محصول یکی از بهترین گزینه‌ها برای پوشش کف‌های داخل ساختمان باشد. سرامیک‌های پرسلانی به دو صورت لعاب‌دار و بدون لعاب تولید می‌شوند. هنگامی‌ که بیسکویت ( بدنه ) در دمای بالایی پخته می‌شود و تخلخل آن به صفر می‌رسد، دیگر نیازی به لعاب‌کاری نبوده و نوع بدون لعاب پرسلان‌ها تولید می‌شود. اگرچه پرسلان و چینی معمولاً معادل تصور می‌شوند ولی این دو نوع سرامیک در دو خاصیت یکسان‌اند یکی آنکه هر دو حالت زجاجی ( vitreous ) دارند و تخلخل بسیار پایینی دارند و دیگری اینکه هر دو این سرامیک‌ها را می‌توان با و یا بدون لعاب تولید و استفاده کرد.

۴٫ سرامیک‌های موزاییکی

سرامیک‌های موزاییکی نوعی سرامیک با قطعات ریز لعاب‌دار یا بدون لعاب هستند که در نقش‌ها و رنگ‌های متنوع و با ضخامت چند میلی‌متر ساخته‌شده و با ورقه‌ای از کاغذ کرافت چسب‌دار به‌ اندازه ۳۰۰×۶۰۰ میلی‌متر، پهلوی یکدیگر قرار داده‌شده‌اند. این سرامیک‌ها را روی بستری از ملات قرار داده و پس از گرفتن ملات روی آن را با آب خیس می‌کنند تا کاغذ آن جدا شود و سپس با دوغاب درز آن‌ها را پر می‌کنند. شکل این محصولات مربع، مستطیل، شش‌گوش، هشت‌گوش و… است.

کاشی لعابی

کاشی لعابی نوعی سرامیک نازک است که روی آن با لعاب شیشه‌ای پوشانده شده و در رنگ‌های متنوع به‌صورت ساده و گل‌دار تولید می‌شود. کاشی لعابی اغلب برای پوشش بدنه آشپزخانه، حمام و… به مصرف می‌رسد. همچنین نوعی از آن‌که به نام کاشی کفی مشهور است، برای کف‌پوش این فضاها به کار می‌رود. ضخامت کاشی لعابی بسته به نوع استفاده از آن متفاوت بوده است. ابعاد کاشی‌ها نیز متغیر است. این کاشی‌ها عموماً در اشکال مربع یا مستطیل تولید می‌شوند.

قرنیز

قرنیز سرامیکی همانند قرنیز سنگی از کم طرفدارترین نوع قرنیز است، که امروزه دیگر از قرنیز سرامیکی استفاده نمی‌شود به دلیل سنگین و گران بودن محصول که از معایب آن است. قرنیز سرامیکی به دو صورت است یا کارخانه تولید می‌کند و یا می‌توان سرامیک را به عرض و طول دلخواه برش داده به‌عنوان نواری در کنار دیوار استفاده گردد.

قرنیزها از لحاظ اندازه با ابعاد ارتفاعی متنوعی تولید می‌شوند. قرنیزها در سایزهای ۷،۹،۱۱،۱۵ سانتی‌متر موجود می‌باشند، که بسته به مساحت خانه‌ای که قرار است در آن نصب شوند انتخاب می‌گردند. اغلب قرنیزها در شاخه‌هایی به طول ۲۸۰ سانتی‌متر و ۳۶۶ سانتی‌متر تولید می‌شوند.

اجرا

برای اجرای سرامیک ۲ روش موجود دارد :

برای اجرای سرامیک‌ها بر روی کف اصلی عمدتا از روش سنتی ( با ملات و سیمان ) استفاده می‌گردد. هنگام انتخاب سرامیک می‌بایست اندازه آن را با مکان موردنظر تطبیق داد. مثلاً کف سرویس‌های بهداشتی باید اندازه کاشی را طوری انتخاب کرد تا بتوان شیبی مناسب برای تخلیه آب به درون کف شور به دست آورد. در سالن‌ها هم بهتر است اندازه سرامیک تا جایی که امکان دارد بزرگ گرفته شود. برای چنین فضاهایی معمولاً از اندازه‌های ۴۰ در ۴۰ سانتی‌متر تا ۸۰ در ۸۰ سانتی‌متر و گاهی حتی بزرگ‌تر استفاده می‌کنند چرا که این کار باعث می‌شود تعداد بندها تا حداقل ممکن کاهش‌یافته و آلودگی کمتری در محل بندها تجمع یابد.

در ادامه به دلیل اهمیت دستیابی به زیرسازی مناسب جهت اجرای به شرح دو روش متداول پرداخته می‌شود:

۱- کف از قبل تراز شده است و دارای زیرسازی قدیمی مانند موزاییک، سنگ یا سیمان کشی است؛ در این حالت از ملات با مخلوط سیمان + پودر سنگ + چسب پودری و حتی‌الامکان چسب بتن استفاده می‌شود.

۲- در صورت عدم وجود زیرسازی قبلی و یا تخریب زیرسازی قدیم از روش دو ملاتی استفاده می‌نماییم: ملات اول با ترکیب سیمان سیاه و ماسه برای زیرسازی و ملات دوم که به نرمه، آب دوغاب یا شیره معروف است برای چسباندن نهایی سرامیک استفاده می‌شود ترکیب ملات نرمه از سیمان‌سفید + پودر سنگ + چسب پودری سرامیک + حتی‌الامکان چسب بتن است.

کاربری

از سرامیک در فضاهای مرطوب در کلیه کاربری‌های مسکونی، بهداشتی، خدماتی…استفاده می‌شود، امروزه به علت تنوع طرح و اندازه از آن‌ها در سایر فضاهای عمومی و خصوصی استفاده می‌کنند و به علت تنوع در مقاومت لعاب در محیط‌های شیمیایی مختلف و فضاهایی مانند کارخانه‌ها دارای محیط شیمیایی و یا آزمایشگاه‌ها، کاشی سرامیکی یکی از مهم‌ترین مصالح مورد مصرف است.

کف : کف‌پوش‌های سرامیکی به دلیل مقاومت بالا در برابر سایش و رطوبت، مقاومت در برابر اسید و باز، شستشوى راحت و قابلیت استفاده در تمامی فضاها با کاربری‌های مختلف را دارد.

قرنیز

دیوار : به دلیل شستشوى راحت و مقاومت بالا در برابر سایش و رطوبت در تمامی فضاها مسکونی، بهداشتی، خدماتی و… قابل‌استفاده می‌باشد.

سقف

ویژگی ها

با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از وبسایت آموزش مجازی مهارت های فنی، تاریخ ، کد مطلب:: www.stephelp.ir