گرگان رود
این رودخانه از کوههای آلاداغ در بجنورد سرچشمه میگیرد و در مسیری به طول بیش از دویست کیلومتر، پس از عبور از درههای پرپیچ و خم کوهستانی، صحرای کلان، پیرامون شهر گرگان، گنبدکاووس، دشت گرگان و شهر آققلعه در نقطهای به نام «خواجه نفس» وارد دریای مازندران میشود. رودخانه گرگان رود حرکتی آرام دارد، اما در مواقع بارندگی و سیلاب به علت عبور از زمینهای رسی، گلآلود میشود. در حال حاضر سدی بر روی آن احداث شده و از آب آن استفادههای زراعی به عمل میآید. وجود دریاچه، سد و مسیر آرام و پرآب آن، امکانات قابل توجهی برای بهرهبرداری جهانگردی، به ویژه در زمینه ورزشهای آبی فراهم کرده است.
آلستان
رودخانه آلستان از دامنه شمالی کوه «قرقلند» در چهل و هفت کیلومتری جنوب شرقی گرگان سرچشمه میگیرد و از دره غربی کوههای « نیلهته » و « گندی » رو به سوی شمال غربی سرازیر میشود. و پس از طی هفت کیلومتر با ریز آبهای که از سر چشمهسار های دامنه شمالی کوه « بیدر » جاری است مخلوط میشود و پس از عبور از روستای آلستان با رودخانه «سیاه مرز کوه» مخلوط میشود و توامان رودبار محمد را پدید میآورند.
آناسخیوگ
این رودخانه از دامنه غربی کوه بیگلو در سی کیلومتری شمال شرقی کلاله دشت گرگان سرچشمه میگیرد و رو به سوی جنوب غربی و سپس به طرف جنوب جریان مییابد. در روستای تنگر با رودخانه مادرسر مخلوط میشود و رودخانه دهانه را پدید میآورند.
اسماعیلک
رودخانه اسماعیلک از دامنه جنوبی ارتفاعات شمالی بخش کوکلان در چهل و پنج کیلومتری شمال شرقی کلاله شهرستان گرگان سرچشمه میگیرد و رو به سوی جنوب شرقی جریان مییابد و در روستای عرب به رود قرناوه میریزد.
انجیلاب
این رودخانه از دامنه شمالی کوه جوزبند در سیزده کیلومتری جنوب گرگان سرچشمه میگیرد و به نام رودخانه «تولچشمه» رو به شمال سرازیر میشود. پس از طی حدود هشت کیلومتر به انجیلاب تغییر نام میدهد و به سوی شمال غربی از کوهستان خارج میگردد. پس از عبور از شرق روستای فتحباغ با ریزآبههای جنوبی مخلوط شده و در دشت گرگان محو میشود. مازاد آب این رودخانه در فصلهای پرآب به رودخانه «قرهسو» میریزد.
خوانین دره
این رودخانه که به آن راست دره نیز میگویند از دامنه کوههای «زیلان» چلچلی در سی کیلومتری جنوب شرقی گرگان سرچشمه میگیرد و نخست روستای «خولین دره» را سیراب میکند و در دو کیلومتری غرب روستای «نرسو» به رودبار محمدآباد میریزد.
دره بزپل
این رودخانه از دامنه کوه امام ابوالقاسم و کوه گاوکشان در سی و نه کیلومتری جنوب غربی گرگان سرچشمه میگیرد و به نام آب تورودبار از دره جنوبی باری کوه رو به غرب روان میشود. پس از طی حدود 8 کیلومتر کوه حاجقلی را از دامنه غربی دور زده و از طریق دره شرقی کوههای «هلالان» و «خوشی» رو به شمال غربی متوجه میگردد و به نام دره بزیل از میان جنگل عبور میکند و در دامنه غربی کوه سنگ تراشان به آب دره شمشیربر میریزد.
بارچلی
این رودخانه از منطقهای به نام «زرجو» واقع در دامنه غربی کوهی به همین نام در چهل و دوکیلومتری جنوب شرقی گرگان سرچشمه میگیرد و پس از عبور از روستاهای چلیبالا و چلیپایین در روستای «بسیسر» به رودبار محمدآباد میریزد.
قره سو
این رودخانه از مازاد آب رودخانههای امامزاده و گرماب دشت در شانزده کیلومتری شمال شرقی گرگان تشکیل میشود و با عبور از دهستان استرآباد، روستاهای دهستان مزبور را سیراب کرده و به نواحی سدن رستاق شرقی و سدن رستاق غربی وارد میشود. در این ناحیه روستاهای «یامپی»، «قرنجیک»، «گمیشلی دولی» و «کفشکیری» را سیراب میسازد و رو به سوی جنوب غربی به دهستان جعفربای جنوبی وارد میشود و پس از قطع راهآهن گرگان- بندر ترکمن و راه اتومبیلرو و خط آهنی ساری- بندر ترکمن، در روستای ساحلی قرهسو به دریای خزر میریزد. در فصلهای بارانی و یا بارندگیهای شدید، مازاد آب رودخانههای دبهدار، چهل و چهار آب، انجیلاب، فسن رود، شصت کلا و خشکهرودبار به ترتیب از شرق به غرب به این رودخانه میریزد.
وجا دره
این رودخانه از دامنه غربی کوه قلعه موران، در فاصله پنجاه و سه کیلومتری شرق گرگان سرچشمه میگیرد و از دره میان کوههای «چخماقی» در شمال و «آقندوکمر» در جنوب رو به غرب جریان مییابد. در روستای زرینگل به سوی شمال غرب منحرف شده و به دشت گرگان وارد میگردد و به مصرف کشاورزی میرسد. مازاد آب این رود در فصلهای پرباران و سیلابهای بزرگ به رود گرگان میریزد.
گرماب دشت
رودخانه گرمابدشت از تلاقی آب «چلچلی» با ریزآبهای که از دامنه شمال غربی کوه «یزدکی» واقع در منطقه اسبچر سرچشمه گرفته است، در نقطهای به فاصله بیست و هفت کیلومتری جنوب شرقی گرگان تشکیل می گردد و به نام رودخانه باغشاه از دره جنوبی کوه «اولنگ» رو به غرب روان میگردد.در منطقهای به نام سفالین با آب قزاق مخلوط میشود و پس از عبور از گرمابدشت به همین نام تغییر نام داده و در دامنه غربی کوه اولنگ با آب جوزولی پیوند مییابد و رو به سوی روستای توسکستان از منطقه غوله سنگ عبور میکند. پس از عبور از دامنه غربی تپه ابراهیمو به دشت گرگان وارد میشود. در این منطقه نخست با رودخانه «دیهدار» مخلوط میگردد و پس از عبور از روستای فیضآباد و آلو کلاته به رودخانه «قرهسو» میریزد.
چاه علی
این رودخانه از دامنه غربی کوه رشته خاک در شانزده کیلومتری شرق علیآباد سرچشمه میگیرد و پس از عبور از روستای مشیرآباد به دشت گرگان وارد میشود و رو به سوی شمال غربی از کنار روستای کنیزک، گلیجان و ایمر به دریاچه ایمر میریزد. شاخه دیگر آن به سوی غرب متوجه میشود و در هشت کیلومتری شرق روستای انبار الوم به رودخانه گرجوان وارد میگردد.
گرجوان
این رودخانه از به هم پیوستن رودهای «وجادره» و «زرینگل» در هشت کیلومتری جنوب شرقی علیآباد تشکیل میگردد و رو به سوی شمال، روستای «املک» و «سنگدوین» از ناحیه کتول را مشروب میکند و پس از عبور از شرق دریاچه قاسمخان، روستای بدراق را پشت سر میگذارد. پس از انحراف به سوی غرب و مخلوط شدن با رودخانه چاه علی در سه کیلومتری شرق روستای انبار الوم، به گرگان رود میریزد.
اترک
این رودخانه از کوههای هزار مسجد و لاله رویان در استان خراسان سرچشمه میگیرد و در جنوب شرقی مازندران به دریای خزر میریزد. طول رودخانه اترک را تا حدود 600 کیلومتر برآورد کردهاند.رودخانه اترک در مسیر طولانی خود از شیروان، بجنورد و مراوه تپه عبور میکند، در روستای مرزی چات ریزابه سیمبار از جمهوری ترکمنستان به آن میپیوندد و سپس در امتداد جنوب غربی دلتایی تشکیل میدهد و به خلیج حسینقلی میریزد.
به موجب قرارداد 1882 میلادی ایران و روسیه، رود اترک از چات به بعد خط مرزی دو کشور ایران جمهوری ترکمنستان تعیین شده است. مرزی بودن این رودخانه از یک طرف و فقدان دسترسی مناسب به آن باعث شده است تا استفادههای توریستی از حواشی آن بسیار محدود گردد.
آق بند
این رودخانه از دامنه غربی کوه «گلچه داغ» در پنجاه کیلومتری شمال شرقی گنبدکاووس سرچشمه گرفته و رو به سوی غرب از دره نسبتاً تنگ و پرشیب آقبند عبور میکند و روستای آقبند را در سر راه خود مشروب میسازد.در شش کیلومتری غرب روستای مزبور تغییر مسیر داده و به طرف جنوب غربی متوجه میشود.
ضمن مخلوط شدن با چند خشک رود کوچک، در پنج کیلومتری شرق روستای «قره ماخر» با خشکرود بزرگی که از دامنههای غربی رشته کوههای میرداوود و آق دیرگک سرچشمه گرفته است، مخلوط میگردد و رو به سوی غرب از روستای «قرهماخر» عبور میکند و پس از طی یک قوس راستگرد نسبتاً بزرگ، به دریاچه نمک دانشمند، درچهل و دوکیلومتری شمال غربی گنبدکاووس میریزد.
دهانه
رودخانه دهانه از مخلوط شدن رودهای آنا سخیوگ و مادرسو در روستای تنگر در پنجاه و چهار کیلومتری شمال شرقی گنبدکاووس پدید میآید. این رودخانه دره میان رشته «قرهکسمور» در شمال و رشته «کوسوان» در جنوب را رو به سوی غرب طی میکند و پس از عبور از روستای «بشاولی» به سوی جنوب غربی متوجه میگردد.
در سر راه روستای «شفال تپه» را مشروب میسازد و پس از عبور از روستای «آققمیش» و مخلوط شدن با یک ریزآبه کوچک که از جنوب شرقی سرازیر گردیده است،با کمی انحراف به طرف شمال غربی متوجه میشود و پس از مخلوط شدن با یک ریزآبه دیگر که آن نیز از ارتفاعات جنوب شرقی سرچشمه میگیرد، به سوی غرب و بعد به طرف شمال جریان مییابد.
روستاهای «قانجق»، «اجن» و «قرهقوجا» را سیراب میکند و پس از در همآمیختن با یک ریزآبه کوچک دیگر که آن هم از ارتفاعات جنوب شرقی سرازیر گردیده است، به سوی شمال غربی به جریان خود ادامه میدهد.در یک کیلومتری جنوب کلاله با ریزآبه بزرگی که از دامنه جنوبی رشته «یشکیال» سرچشمه گرفته، مخلوط میشود و به سوی غرب متوجه میشود و با یک قوس نسبتاً کوچک، راهی شمال شده و در جنوب شرقی روستای امان خواجه به گرگان رود میریزد.
رامیان
این رودخانه از به هم پیوستن رودهای «تپرم» و «قرهچای» واقع در شش کیلومتری جنوب غربی رامیان در سی و یک کیلومتری جنوب غربی گنبد کاووس تشکیل میشود و دره میان کوه خاک در غرب و کوه لیرم در شرق را نخست به سوی شمال و بعد به سوی شمال شرقی میپیماید.
در سه کیلومتری جنوب رامیان به سوی شمال متوجه میشود و در جنوب رامیان با خشکرود کوچکی که از دامنه شمالی کوههای لیرم و یورتگلی سرچشمه گرفته است، مخلوط میشود.پس از مشروب نمودن رامیان، دره غربی کوه امام قاسم را رو به سوی شمال طی میکند و به دشت گرگان وارد میشود.در این منطقه و پس از قطع راه اتومبیل رو گرگان به آزاد شهر (شاهپسند سابق) از شرق روستای داود ملا عبور میکند و در روستای هوجی به رود حاجیکوچی میریزد و مشترکاً در شرق بیبیشیروان به گرگان رود ملحق میشوند.
قرناوه
این رودخانه از دامنه شمال شرقی کوه شاهانه و دامنه غربی کوه آودار در پنجاه و سه کیلومتری شمال شرقی کلاله و هشتادو سه کیلومتری شمال شرقی گنبد کاووس سرچشمه میگیرد و رو به سوی غرب از دره شمالی کوه شاهانه عبور میکند.
در روستای غرب با رودخانه اسماعیلک مخلوط میشود و پس از مشروب ساختن روستای کریم ایشان به سوی جنوب غربی و غرب جریان مییابد. در روستای چاتال با رودخانه چقلیق مخلوط میشود و رو به سوی جنوب غربی، روستاهای «علیقپان» و «قپان» را مشروب میسازد و در روستای «پشی» با رودخانه شور دره درهم میآمیزد.سپس روستای علیبیگ را مشروب نموده و در روستایی به نام «سیت» با رودخانه کرکل دره مخلوط میشود و پس از مشروب نمودن روستای شیخ در جنوب غربی روستای گوکچه به رودخانه گرگان رود میپیوندد.
کرنگی
رودخانه کرنکی از دامنه شمالی کوه حاجیلر داغ در سی کیلومتری جنوب شرقی گنبدکاووس سرچشمه میگیرد و دره شرقی کوه «گورلی» را ضمن مخلوط شدن با یک ریزابه کوچک به سوی شمال طی میکند.
در شش کیلومتری جنوب غربی مینودشت با ریزآبهای که از دره غربی سرازیر شده است، در هم میآمیزد و از این محل رو به شرق جریان مییابد. پس از طی حدود سه کیلومتر با ریزابه دیگری که از ارتفاعات جنوب سرازیر گردیده است مخلوط شده و طی یک قوس از روستای «خرمکرو» عبور میکند و رو به سوی شمال غربی از کنار شهر مینو دشت میگذرد. این رودخانه در اطراف شهر مینودشت تغییر جهت داده و رو به سوی غرب وارد دشت گرگان میشود و پس از سیراب نمودن روستاهای «قوئینلی» و «ساریل» در غرب روستای «ارسخان» به رود نوده میریزد.
نوده
این رودخانه که در واقع یکی از شاخههای رود تیلآباد به شمار میرود در شش کیلومتری شرق آزاد شهر از رود تیلآباد جدا میشود و پس از طی یک قوس راستگرد رو به سوی شمال جریان مییابد و از غرب روستای «قزلجه» واقع در دشت گرگان عبور میکند و پس از مشروب نمودن روستای «آرتق» در یک کیلومتری غرب روستای «ارسخان» با رودخانه کرنگی درهم میآمیزد.
از این نقطه رو به سوی غرب تغییر جهت داده و در چهار کیلومتری جنوب غربی گنبدکاووس به رود گرگان میریزد.
ترکولو
این رودخانه از ارتفاعات جنوب شرقی مینودشت در سی و دو کیلومتری جنوب شرقی گنبدکاووس سرچشمه میگیرد ودره جنوبی کوه قلعه را رو به سوی شمال غربی میپیماید وپس از مشروب ساختن روستای «قلیتپه» به دشت گرگان وارد میشود. پس از عبور از اراضی باتلاقی و سیراب نمودن روستای آرام در 8 کیلومتری شمال شرقی گنبد کاووس به رود نالیوان میریزد و توأماً به گرگان رود وارد میگردد.
مادرسو
این رودخانه از چشمهسارهای شرقی ناحیه کوکلان در پنجاه و دو کیلومتری شرق کلاله سرچشمه میگیرد. نخست رو به سوی غرب روان میشود و پس از طی چهار کیلومتر به سوی شمال متوجه گردیده و ضمن آمیختن با خشک رود طویلی به دره دهانه گرگان وارد میشود.
پس از مخلوط شدن با رود کوچک «کورکلی» نخست به سوی شمال غربی و سپس به طرف غرب جریان مییابد و دره شمالی کوه «کورکلی» را نخست به سوی شمال غربی و سپس به طرف غرب سیر میکند.در دو کیلومتری شرق روستای «تنگراه» با ریزآبه کوچکی که از دامنه شمالی کوه اسماعیلخان سرچشمه گرفته و دره شرقی کوه کوسوان را به سوی شمال پیموده است،مخلوط میشود و در روستای «تنگراه» با «رود آناسخیوک» یکی شده و رودخانه بلند دهانه را تشکیل میدهد.
نایلوان
رودخانه نایلوان از شمال مینودشت در هفده کیلومتری شرق گنبدکاووس سرچشمه گرفته و رو به سوی شمال غربی جریان مییابد و در هشت کیلومتری شمال شرقی گنبدکاووس به گرگان میریزد.
کورکلی
این رودخانه از دامنه جنوبی آقمزار، در پنجاه و دوکیلومتری شرق کلاله دشت گرگان سرچشمه میگیرد و رو به سوی غرب بستر پرشیب خود را طی کرده و در چهل و شش کیلومتری شرق کلاله به رودخانه دهانه گرگان میریزد.
با اندکی تلخیص و اضافات، برگرفته از پایگاه خبری تحلیلی کلاس 20، تاریخ انتشار: 27 اسفند 1392، کد مطلب: -، www.kelas20.ir