البته اعتقاد بسیاری از فعالان بخشمعدناین است که یکی از ابزارهای مهم برای موفقیت در یک حوزه یا کسب‌و‌کار، استراتژی یا نقشه راه است.آنها معتقدند نبود نقشه راه در حوزهصنعتباعث شده تا شاهد اتلاف وقت و سرمایه‌های زیادی در حوزه معدن و صنایع معدنی باشیم و حتی برنامه‌های توسعه‌ای در این بخش بدون لحاظ استراتژی ترسیم شده است به همین دلیل بسیاری از طرح‌ها با وجود اینکه توجیه اقتصادی ندارند، اما همچنان در حال اجرا هستند تا طبق برنامه پیش روند. گزارشی که در ادامه می‌خوانید به‌دنبال دریافت پاسخ به این سوالات از مدیران و کارشناسان با سابقه بخشمعدنو صنایع معدنی کشور است. افرادی که اغلب بیش از ۳۰ سال سابقه مدیریت وکارشناسیدارند.

ضرورت تدوین استراتژی بلند‌مدت

معاون وزیر صنعت،معدن و تجارتبا اشاره به اهمیت و جایگاه حوزه معدن دراقتصاد کشورگفت: در راستای افزایش اشتغال، توسعه و دستیابی به خودکفایی کشور به‌منظور تحققاقتصاد مقاومتیتدوین یک استراتژی بلندمدت ضروری است. مهدی کرباسیان در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» افزود: طی سال‌های گذشته دولت‌ها به دو عنصرنفت و گازتوجه بیشتری داشتند؛ از این رو حوزه معدن و صنایع معدنی مغفول مانده بود.به گفته وی، سیاست‌هایدولتدوازدهم داشتن یک استراتژی بلندمدت در حوزه معدن و صنایع معدنی است؛ به ویژه اینکه در حوزه سنگ و فرآوری باید اقدامات بسیاری صورت گیرد تا به جایگاه خود در زمینه صادرات بین‌المللی دست یابد. کرباسیان تصریح کرد: در مقطعی از زمان میزان صادرات سنگ کشور بیش از ۵۰۰ میلیوندلاربود؛ اما هم‌اکنون این عدد کاهش یافته است. وی خاطرنشان کرد: به‌رغم آنکه وضعیت صادرات سنگ طی یکی دو سال اخیر بهبود یافته اما با سرمایه‌گذاری در حدود یک‌میلیارد دلاری در این حوزه باید موجب ارزآوری بیشتر به کشور شد.

معاون وزیر صنعت، معدن وتجارتبا اشاره به پیشرفت‌های خوب درصنعت فولادکشور گفت: با تهیه طرح جامع ۵۵ میلیون تنفولادو پیگیری طرح‌های نیمه تمام و تشکیل زنجیرهفولادتوسط وزیر صنعت،معدن و تجارتامید است که بتوان به اهداف سند چشم‌انداز در سال ۱۴۰۴ دست یافت.وی افزود: به‌رغم آنکه در حوزه سنگ‌آهن نیز در بحث اکتشافات مشکل جدی وجود دارد، اما ایمیدرو در سال ۹۲ اکتشاف ۲۵۰ هزار کیلومتر را آغاز کرد و به ۱۵ محدوده اثربخش دست یافت که پیش بینی می‌شود بیشتر در حوزه‌های سنگ‌آهن، کرومیت و... باشد و آگهی آن برای واگذاری بهبخش خصوصیمتعاقبا اعلام خواهد شد.

کرباسیان تصریح کرد: تا سال ۹۷ کار اکتشافی ما به پایان خواهد رسید. وی با بیان اینکه باید اکتشاف در معادن زیرزمینی را جدی بگیریم، افزود: با ریاست سازمان زمین‌شناسی جلساتی برگزار کردیم و قرار است با همکاری با این سازمان از یافته‌ها و داده‌های آن در حوزه معادن زیرزمینی استفاده و همچنین با کار گسترده و اخذ تکنولوژی روز دنیا به نتایج خوبی دست یابیم.معاون وزیرصنعت، معدن وتجارتهمچنین به پیشرفت‌های بسیار خوب در حوزه‌های مس، کرومیت و طلا اشاره و تصریح کرد: با توجه به برخورداری از مزیت‌های نسبی در کشور باید با کمک یک استراتژی بلندمدت به اهداف ترسیم شده برسیم.وی گفت: در زمینه زغال‌سنگ کک و حرارتی منابع خوبی در کشور وجود دارد؛ اما به علت وجود نعمتنفتو گاز، سرمایه‌گذاری برای بهره‌برداری از زغال‌سنگ حرارتی از نظر اقتصادی به صرفه نیست. کرباسیان تاکید کرد: اما در زمینه زغال کک با کمبود در کشور مواجهیم که باید اکتشافات جدیدی در این زمینه صورت گیرد.

مطالعات اولیه پیگیری نشد

مصطفی موذن‌زاده از مدیران قدیمی بخش معدن و صنایع معدنی و رئیس هیات عامل اسبق ایمیدرو، کشور را فاقد استراتژی توسعه صنعتی دانست و گفت: زمانی که مهندس جهانگیری، وزیرصنعتبودند دکتر نیلی مامور شد که این کار را انجام دهد و مطالعات گسترده‌ای انجام شد و کتاب استراتژی توسعه صنعتیایراننیز منتشر شد که متاسفانه با تغییردولتپیگیری نشد. وی در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» با بیان اینکه تاکنون اقدام جدی برای تدوین توسعه صنعتی درکشور صورت نگرفته است، گفت: متاسفانه با وجود گذشت چندین سال از مطالعات اولیه، هیچ دولتی به آن توجه نکرده و این کار نیمه تمام ماند.وی تصریح کرد: در حوزه معدن و صنایع معدنی حتی طرح اولیه نیز نداریم و اقدامی صورت نگرفته؛ اما در حوزه صنعت مطالعات اولیه صورت گرفت و مبنای اولیه وجود دارد که متاسفانه هیچ دولتی آن را پیگیری نکرد. وی تاکید کرد: مفهوم استراتژی این است که راه و جهت مشخصی داشته باشیم که بتوانیم بر‌اساس آن برنامه‌ریزی داشته باشیم.

این کارشناس ارشد حوزه معدن وصنایع معدنی اظهار کرد: در دهه‌های گذشته کشورها یا به‌دنبال توسعه صادرات بودند یا جایگزینی واردات. مسوولان ما هم روش جایگزینیوارداترا در پیش گرفتند و تولید بر مبنای جایگزینیوارداتبا رویکرد خود‌کفایی بود اما درهیچ زمانی بر اساس استراتژی تصمیم گرفته نشد.وی متولی تدوین استراتژی را وزارت صنعت، معدن و تجارت عنوان کرد و گفت: متولی تدوین استراتژی وزارت صنعت، معدن و تجارت است که باید آن را تدوین کرده و سپس برای یکپارچگی با سایر حوزه‌ها به مجلس ارائه دهد. موذن‌زاده در پاسخ به پرسشی درخصوص اینکه طرح جامع فولاد توانسته جایگزین استراتژی در این حوزه باشد یا نقش استراتژی را ایفا کند، گفت: در طرح جامع فولاد تنگناها، اطلاعات و آمار و مسائل کلی فولاد مطرح شده اما استراتژی ندارد و اهداف آن مشخص نشده است.

جای استراتژی در حوزه معدن خالی است

مدیر اکتشاف سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران نیز به «دنیای اقتصاد» گفت: بخش معدن و صنایع معدنی کشور نیازمند تدوین یک استراتژی است. علی اصغرزاده با بیان این مطلب افزود: استراتژی به معنای واقعی در بخش معدن و صنایع معدنی وجود ندارد. وی با اشاره به اینکه از سوی وزارت صنعت، معدن و تجارت طی ۵ تا ۶ سال گذشته استراتژی در بخش معدن و صنایع معدنی تهیه شده بود، تصریح کرد: اما عملا مورد توجه قرار نگرفت و هم‌اکنون نیز هیچ‌گونه بحث و تبادل‌نظری درخصوص این استراتژی در بخش معدن وجود ندارد. مدیر اکتشاف سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنیایرانبا بیان اینکه سازمان زمین‌شناسی و ایمیدرو نیز استراتژی در زمینه معدن و صنایع معدنی به‌طور جداگانه تدوین کرده‌اند، خاطرنشان کرد: اما باز هم این موضوع مورد بی‌توجهی قرار گرفت. وی با بیان اینکه از میان بخش‌های مختلف، حوزه معدن زغال‌سنگ نیز فاقد یک استراتژی مدون است، گفت: این بخش از جمله نقاطی است که تا حدود زیادی بیان‌کننده نبود استراتژی در این حوزه است این درحالی است که زغال‌سنگ یکی از گرایش‌های معدنی با قدمت دیرینه است که باید روی آن فعالیت زیادی انجام شود.

اصغرزاده با اشاره بهمشکلاتموجود در حوزه زغال‌سنگ افزود: در حوزه اکتشاف اقدامات خوبی در حوزه زغال سنگ صورت گرفته و به ذخایر خوبی نیز دست یافته‌ایم اما از نظر تجهیز و آماده‌سازی هنوزرشدنکرده‌ایم، زیرا که از هزینه بالایی برخوردار است و کمتر سرمایه‌گذاران وارد این حوزه می‌شوند.به گفته وی، در حال حاضر فاصله زیادی میان میزان اکتشاف و تولید زغال‌سنگ در کشور وجود دارد از این رو تدوین استراتژی در این بخش بسیار ضروری است. مدیر اکتشاف سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران تصریح کرد: عواملی از جمله کیفیت زغال، ضخامت و پارامترهای فنی ناشی از نبود استراتژی در این حوزه موجب شده به‌رغم آنکه اکتشافات زیادی در این بخش انجام شده و ذخایر زیادی نیز شناسایی شده اما در بخش استخراج و بهره‌وری با کمبود مواجهیم. وی تاکید کرد: در هر کدام از بخش‌های اکتشاف، استخراج و تولید زغال‌سنگ، تدوین استراتژی ویژه ضروری است.اصغرزاده میزان ذخایر زغال‌سنگ قابل دسترسی و دارای طرح یا قابل طراحی را حدود یک میلیارد تن عنوان کرد و گفت:البته ذخایر کلی کشور حدود ۱۰ میلیارد تن است.

نبود استراتژی مدون درصنعت فولاد

قائم‌مقام مدیرعامل شرکت توسعه معادن و صنایع معدنیخاورمیانه(میدکو) نیز در پاسخ به سوال «دنیای اقتصاد» گفت: نبود استراتژی مدون در صنعت فولاد کشور موجب پراکندگی واحدهای تولیدی در نقاط مختلف کشور است.علی پالیزدار گفت: وقتی یک استراتژی تهیه می‌شود باید مبدل به راهکار عملی شده و برای دستیابی به هدف نهایی برنامه‌ریزی با جزئیات شود. این مدیر باسابقه بخش معدن و از مدیران ارشد اسبق ایمیدرو تصریح کرد: تا به امروز یک استراتژی تدوین شده که در حوزه فولاد که تحلیل و مورد بحث و تبادل نظر قرار گرفته باشد را ندیده‌ام. قائم‌مقام مدیرعامل میدکو خاطرنشان کرد: چنانچه استراتژی درصنعت فولادوجود داشت هم‌اکنون شاهد پراکندگی واحدهای فولادی در تمام نقاط کشور نبودیم. به گفته وی، چنانچه از استراتژی مدون در حوزه فولاد و همچنین آمایش سرزمین برخوردار بودیم، مناطق مناسب برای احداث واحدهای فولادی مشخص می‌شد. پالیزدار تاکید کرد: برای تولید هر تن فولاد باید ۴ تن مواد اولیه جابه‌جا شود از این رو هزینه حمل درکاهش هزینهتولید بسیار موثر است. اینجاست که تدوین استراتژی در صنعت فولاد ضروری می‌شود تا در آن سند، تمامی موارد برای زنجیره فولاد از معدن تا کارخانه دیده شود.

وی با بیان اینکه با انتقالفولاد مبارکهو ذوب‌آهن از بندرعباس بهاصفهانمخالف بودیم، گفت: هم‌اکنون شاهدیم کهاصفهانبا کمبود منابع آبی مواجه است، چرا که این دو قطب فولاد کشور مصرف آب زیادی دارند.قائم‌مقام مدیرعامل میدکو گفت: هم‌اکنون سرانه مصرف فولاد درپاکستان۳۰ کیلوگرم است، یعنی اینکه این کشور به ازای ۸۰ میلیون نفر جمعیت ۵ میلیون تن فولاد مصرف می‌کند. این درحالی است که سرانه متوسط مصرف فولاد در دنیا ۲۲۰ کیلو است. به گفته وی، هند هم‌اکنون توسعه فولاد تا ۳۰۰ میلیون تن را در برنامه دارد، همچنین میزان تولید فولاد درترکیه۳۴ تا ۳۵ میلیون تن است و به‌عنوان بزرگ‌ترین واردکننده قراضه محسوب می‌شود و این در حالی است که وضعیت تولید فولاد در ایران با این کشورها متفاوت بوده، از این‌رو نیازمند واقع‌‌گرایی در این حوزه هستیم. پالیزدار با بیان اینکه در کشورهایی مانند کانادا، استرالیا،برزیلو آفریقای‌جنوبی سالانه ۴ میلیون متر حفاری انجام می‌شود، تصریح کرد: این در حالی است که در کشور ما این میزان بسیار اندک است.

دو واژه متفاوت برای استراتژی

کارشناس ارشد بازار‌های بین‌المللی معدن و فولاد در پاسخ به این پرسش که آیا بخش معدن و صنایع معدنی کشور دارای استراتژی هست یا خیر، خاطرنشان کرد: پاسخ این پرسش را باید بخش دولتی بدهد که به‌طور حتم جواب مثبت است. اما باید گفت که برای کلمه استراتژی در زبان انگلیسی دو واژه (strategy) و (stratety) وجود دارد که در زبان فارسی هر دو به یک معنی یعنی همان استراتژی ترجمه شده‌اند. کیوان جعفری طهرانی با اشاره به این مطلب که در بخش معدن و صنایع معدنی استراتژی داریم، اما استراتتی نه، افزود: استراتژی همان چیزی است که براساس ابزار موجود از جمله منابع مالی،نیروی انسانیو سایر امکاناتی که در اختیار ماست برنامه‌ریزی می‌کنیم. البته استراتتی همان استراتژی است اما در درون آن بازخوردهای بازار نیز دیده می‌شود.وی معتقد است آنچه راه خود را مطابق با شرایط بازار پیدا می‌کند، از استراتژی برتر است و آن را درون خود دارد، همان استراتتی است.

وی ادامه داد: زمانی که در برنامه‌ریزی شرایط بازار را نیز مدنظر قرار دهیم، در زمان نوسانات قیمتی به‌ویژه درخصوص تولیدات مواد معدنی با کسر خطا همراه می‌شویم. جعفری‌طهرانی به مثالی درخصوص حقوق دولتی که از سال ۲۰۱۴ برای معادن عنوان شد، اشاره کرد و گفت: زمانی که استراتتی (stratety) نداشته باشیم، همان رویدادی که در سال‌های ۲۰۱۴ و ۲۰۱۵ رخ ‌داد گریبانگیر معادن کشور می‌شود به‌طوری که اغلب معدنکاران از سال ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۳ مشغول باطله‌برداری از معادن خود بودند که در سال ۲۰۱۴ با بحران افت جهانی قیمت سنگ‌آهن، سنگ کروم و سنگ منگنز مواجه شدند و عملا بسیاری از معادن را به تعطیلی کشاند و چون شرایط بازار دیده نشده بود، دریافتحقوقدولتی به استراتژی بدل شد که به ضرر معدن تمام شد. وی یادآور شد: البته بعدها از طریق انجمن سنگ‌آهن توانستیم وزارت صنعت، معدن و تجارت را قانع کنیم که شرایط بازار بسیار بر تولیدات معدنی اثرگذار است و آن را لحاظ کردند که با توجه به اینکه قوانین عطف بما‌سبق نمی‌شود لذا همچنان بسیاری از معادنبخش خصوصیکشور به دلیل رقم‌های بالایحقوقدولتی بدهکار مانده و تعطیل هستند.وی معتقد است که در مورد صادرات کالایی مانند سنگ‌آهن نیازمند استراتتی هستیم که در حال‌حاضر آن را به‌طور کامل در کشور نداریم.

این کارشناس بازارسنگ آهنو فولاد اظهار کرد: در بخش صادرات نیز تولیدکنندگان سنگ‌آهن با بحث خام‌فروشی مواجه هستند که در این رابطه لازم است بدانیم که در دهه‌های ۲۰۲۰ و ۲۰۳۰ میلادی دیگر برخی منابع معدنی فلزی از جمله سنگ‌آهن تعیین‌کننده نیستند.وی افزود: اوج مصرف جهانی فولاد تا ۲۰۲۵ میلادی خواهد بود و این استدلال که ما باید منابع زیرزمینی را برای نسل‌های آینده نگه داریم چندان قوی نیست. وی خاطرنشان کرد: بنابراین هر کالایی دوره‌ای برای مصرف دارد و برای آنکهنسل جوانما در آینده و در حوالی سال ۲۰۳۵ میلادی دچار بحران نشوند، باید راهکاری برای جایگزین کردننفتبا صنایع دیگر و بهبود درآمدزایی برای کشور داشته باشیم.

وزیر صنعت، معدن و تجارت در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» خبرداد

تدوین نقشه راه معدن و صنایع معدنی

گروه بنگاه‌ها-آزاده حسینی: یکی از معضلاتی که هم اکنون تولید‌کنندگان با آن مواجه هستند و آن را دلیل عقب‌ماندگی در صنعت به رغم داشتن مزیت‌های تولید، عنوان می‌کنند، نبود نقشه‌راه یا استراتژی در بخش‌های مختلف صنعت و معدن است. در یکی از سفرهای استانی اخیر وزیر صنعت، معدن و تجارت از وی پرسیدیم که آیا عزمی جدی برای تدوین استراتژی در حوزهصنعت و معدنوجود دارد یا خیر محمد شریعتمداری در پاسخ از تدوین استراتژی در این حوزه خبر داد و گفت: در حال حاضر نقشه راه معدن و صنایع معدنی ایران طراحی شده به‌صورت پیش‌نویس تقدیم کمیسیون صنایع و افتصادمجلس شورای اسلامیشده تا نظرات آنها را نیز اخذ کنیم. شریعتمداری تصریح کرد: از نظرات تشکل‌های صنفی مرتبط نیز استفاده شده و حتما قبل از نهایی شدن و انتشار نیز به نظر‌سنجی گذاشته و از نظرات تشکل‌های مرتبط بهره می‌گیریم. هم‌اکنون در حوزه معدن نقشه راه ۴ ساله ما کاملا روشن است و ستاد فولاد نیز در حوزه فولاد برای اولین بار در کشور تشکیل شده و عمده ماموریت این ستاد رفع عدم تعادل‌ها در زنجیره فولاد است. وی همچنین از عزم جدیوزارتخانهبرای رسیدن به ظرفیت تولید ۵۵میلیون تنی فولاد خام خبر داد و گفت: برنامه‌ریزی برای رسیدن به این هدف انجام شده و تلاش ما برای تامین زیر ساخت‌های این حوزه است. ‌مقام ارشد بخش صنعت و معدن کشور ایجاد زیر‌ساخت‌ها در حوزه برق، ریل و راه‌آهن را از اهم امور در دست اجرا عنوان کرد و گفت: در حوزه برق و ریل نیاز به تامین زیر‌ساخت‌های مناسب برای رسیدن به اهداف افق ۱۴۰۴ داریم، سرمایه‌گذاری برای گرفتن سهمی در حدود ۳۵۰۰ کیلومتر راه‌آهن از مجموع ۲۵ هزار کیلومتری که طبق برنامه تا سال ۱۴۰۴ در کشور باید ساخته می‌شد، امروز نزدیک به ۱۵ هزار کیلومتر آن راه ساخته شده یا در حال ساخت است و ما پیگیر آن هستیم. در تامینبرقنیز باید قدم‌های جدی برداشته شود.

وزیر صنعت، ‌معدن و تجارت درخصوص تامین منابع مالی پروژه‌ها گفت: مجموع منابعی که برای تکمیل طرح‌ها تا انتهای رسیدن به ۵۵ میلیون تن تولید فولاد خام در کشور در بخش داخلی فولاد نیاز است حدود ۵/ ۸ میلیاردیوروبرآورد شده که توسط بخش‌های مربوط به فولاد قابل تامین است. وی ادامه داد: حدود ۱۴ میلیارد دلار،منابع مالیبرای حل مشکل زیر‌ساخت‌ها نیاز داریم و باید در سایر حوزه‌ها از جمله راه، آب، برق،گازو... نیز سرمایه‌گذاری‌های لازم صورت گیرد تا سایر حوزه‌ها نیز متناسب با پیشرفت صنعترشدداشته باشند.