شعار سال: استفاده از ظرفیت نخبگان مطابق با تأکیدات رهبری به زعم نخبگان و مسئولان مستلزم اعتماد و ضمانت به نخبگان است. نخبگان نیز باید از چارچوب مقاله و مدرک بیرون آمده و با فضای حل مسئله روبرو شوند.

بکمتر از یک ماه گذشته جمعی از نخبگان و استعدادهای برتر علمی که بیش از دو هزار نفر بودند، طی مراسمی با مقام معظم رهبری دیداری داشتند.

در این مراسم، مقام معظم رهبری همواره به جایگاه نخبگان و استعدادهای برتر علمی در برنامه ریزی صحیح برای آینده پیشرفت علمی ایران و جلو بردن مرزهای دانش بشری تاکید کردند.

رهبر انقلاب با اشاره به تأثیر نخبگان در «پیشرفت علمی کشور» به بهره گیری صحیح و مناسب از دانش و توانایی های نخبگان تاکید داشتند که این امر موجب پیشرفت علم در کشور و در نتیجه رسیدن به موضع عزت و اقتدار و کاهش آسیب پذیری ها خواهد شد. ایشان همچنین تأکید داشتند که از نظرات نخبگان در بخش های مختلف از جمله نفت استفاده و در رسیدن به اقتصاد مقاومتی و دانش بنیان برنامه ریزی شود.

مقام معظم رهبری همچنین تأکید کردند که از یک طرف مسئولان باید جدی تر به‌دنبال تعامل با نخبگان و ارائه خدمات و رفع موانع کار آنان باشند و از طرف دیگر نخبگان نیز باید همه ظرفیت های خود را در اختیار پیشرفت کشور قرار دهند.

این اولین بار نبود که ایشان بر ضرورت بهره مندی از ظرفیت نخبگانی توسط مسئولان تأکید می کردند. «نخبگان» بارها و در دیدارهای مختلف یکی از کلیدواژه های مهم رهبری بوده است و تأکیدات اخیر حتما نشان از اجرا نشدن وعده ها در استفاده حداکثری از ظرفیت نخبگانی دارد. از همین رو خبرگزاری مهر با هدف برداشتن گامی در راستای تحقق این تأکیدات، به سراغ برخی مسئولان و نخبگان کشور رفته و راهکارهای آنها را در این زمینه جویا شده است.

* بخش اول : مسئولان چه می گویند

بکارگیری نخبگان در شرایط اقتصادی کنونی ضرورتی است که یکی از مسئولان به آن تأکید می کند در کنار این موضوع، تفکیک نخبه واقعی که می تواند گرهی از مشکلات کشور باز کند از نخبه نما و افرادی که نخبه بودنشان صرفا با مدارک و مقالات احراز شده است، یکی دیگر از اقدامات لازم برای بهره مندی بیشتر از ظرفیت نخبگانی مطرح شده است.

دکتر محمد صالح ترکستانی، معاون توسعه و مدیریت منابع بنیاد ملی نخبگان در همین زمینه به مهر گفت: شرایط سخت اقتصادی فرصتی برای استفاده از نخبگان است. ساز و کار بکارگیری نخبگان در هر جامعه را می توان به ساختار بازار تشبیه کرد که در آن از یک طرف موضوع عرضه استعدادها و از طرف دیگر تقاضای استعدادها مطرح می شود.

وی با بیان اینکه در کشور ما بیشتر در محافل و رسانه ها موضوع اشکالات کشور در ایجاد تقاضا برای نخبگان مطرح است، خاطر نشان کرد: این موضوع در جای خود از اهمیت به سزایی برخوردار است و یکی از انتظارات به حقی که از مجموعه هایی مانند بنیاد ملی نخبگان وجود داشته تسهیل این موضوع بوده و هست؛ لیکن باید به این موضوع دقت داشت که اساسا تا زمانیکه سازوکار سازمان های کشور ما بر اساس کارایی و اثربخشی شکل نگیرد و معیار پیشرفت افراد در نظام های اداری دولتی و شبه دولتی استعداد و توانایی آنها نباشد، هیچ قانون و مشوق و عامل تنبیهی نمی تواند سازمانها را به تقاضای نخبگان سوق دهد.

* شرایط اقتصادی کنونی فرصتی برای استفاده از نخبگان

ترکستانی تاکید کرد: شرایط سخت اقتصادی حاکم بر جامعه امروز فرصت بی بدیلی است برای کشور که عرصه کار و خدمت را برای نخبگان و صاحبان استعدادهای برتر فراهم کند.

* تفکیک نخبگان واقعی از نخبگان کاغذی

به گفته ترکستانی، بنیاد ملی نخبگان در مسیر شناسایی، پرورش و هدایت استعدادهای برتر فعالیت می کند و برنامه هایی برای آنها دارد که در نهایت بتوانند در حل مشکلات کشور نقش اثرگذاری ایفا کنند. در همین راستا در تلاش  هستیم تا استعدادهای برتر و نخبگان را از نخبه نماها جدا کنیم و آنها را در مسیر توانمندسازی قرار دهیم.

ترکستانی با بیان اینکه در جامعه به صورت طبیعی نخبگانی حضور دارند که برخی از آنها تحت حمایت و برخی دیگر بدون حمایت بنیاد ملی نخبگان فعالیت می کنند، ادامه داد: ما زمانی می توانیم فردی را نخبه بنامیم که این نخبگی فقط نخبه روی کاغذ نباشد؛ بالاخره باید ویژگی هایی داشته باشد که یک سازمان و نهاد را متحول کند. متاسفانه در ذهنیت عامه نخبگی بر اساس مدرک، مقاله، معدل و ... تعیین می شود و این نمی تواند معیار درستی برای نخبگی باشد. شاید فردی از نظر مدارک علمی جایگاه خوبی داشته باشد ولی نتواند به خوبی در کشور برای ایفای نقشی عمل کند.

* معیارهای جدید نخبگی به روز رسانی می شود

وی افزود: بر همین اساس ما در بنیاد به صورت مستمر در حال به روزرسانی معیارهایی هستیم که بر اساس آن صاحبان استعدادهای برتر را شناسایی و حمایت کنیم؛ ما امیدوار هستیم با تقویت سامانه های اطلاعاتی در بنیاد ملی نخبگان فرایندی ایجاد کنیم که بر اساس آن شناسایی این استعدادها مستقیم توسط بنیاد و نه فقط از طریق اعلان عمومی برای دریافت مدارک و احراز استعداد برتری باشد.

* نمی توان نخبه را با پول در کشور نگه داشت

وی خاطر نشان کرد: رفع مشکلات مالی همه اقشار جامعه و بخصوص نخبگان از وظایف هر دولتی است لیکن ما باید بدانیم که نمی توانیم نخبه را تنها با پول در کشور نگه داریم و این تفکر اشتباه است که اگر به یک نخبه پول بیشتری بدهیم می ماند.

* حرف اصلی نخبگان ایرانی خارج از کشور

وی با اشاره به مستعدانی که جذب کشورهای خارجی می شوند، گفت: اکثر این افراد همواره می گویند که در ایران از استعداد ما استفاده بهینه نمی کنند که این موضوعی بسیار کلیدی است و بنیاد نیز به صورت مفصل برای آن برنامه دارد. بعنوان مثال در طرح شهید احمدی روشن استعدادهای برتر دانشجویی را در معرض کار واقعی قرار می دهیم.

* نخبگان باید توانایی حل مسئله داشته باشند

آگاه سازی نخبگان از مشکلات کشور و کمک به آنها برای ورود به عرصه کسب و کار راهکار دیگری است که معاون آینده سازان بنیاد ملی نخبگان برای تحقق منویات رهبری به آنها تأکید کرده است. وی همچنین برخی اقدامات بنیاد ملی نخبگان را در همین راستا تشریح کرد.

دکتر حسن سالاریه، معاون آینده سازان بنیاد نخبگان به خبرنگار مهر گفت: برنامه های بنیاد در راستای ورود نخبگان به عرصه کسب و کار است. آن چیزی که مهم است این است که نخبگان از معضلات و مشکلات کشور آگاه شوند تا بتوانند در راستای حل آن گام بردارند.

به گفته وی، این افراد باید برای اجرای برنامه های توانمندسازی در حوزه های مساله شناسی، حل مساله، کار گروهی و افزایش ظرفیتهای فکری-روحی برای ورود به عرصه تاثیرگذاری دانش بنیان و ژرف آماده شوند. در این راستا باید بخش های خصوصی، دولتی و اجرایی برای استفاده از دانشجویان صاحب استعداد برتر، ورود پیدا کنند تا با همکاری دانشگاهها و معاونت علمی این مستعدین با انجام پروژه هایی مهارت حل معضلات را پیدا کنند.

نخبگان باید برای اجرای برنامه های توانمندسازی در حوزه های مساله شناسی، حل مساله، کار گروهی و افزایش ظرفیتهای فکری-روحی جهت ورود به عرصه تاثیرگذاری دانش بنیان آماده شوند

*روشهای توانمندسازی نخبگان برای ورود به کسب و کار

معاون آینده سازان بنیاد ملی نخبگان با تاکید بر اینکه بنیاد ملی نخبگان روش های حمایتی- توانمندسازی و طرح های مختلفی را برای ورود دانشجویان و دانش آموختگان مستعد به عرصه کسب و کار تدوین کرده است، گفت: طرح هسته های پژوهشی شهید احمدی روشن، طرح پسا دکتری شهید چمران، طرح حمایت از استادیاران جوان موسوم به طرح مرحوم کاظمی آشتیانی، طرح حمایت از جذب در شرکتهای دانش بنیان موسوم به طرح شهید تهرانی مقدم، طرحهای نظام وظیفه تخصصی ویژه دانش آموختگان برتر دانشگاهی و فناور از جمله روش هایی است که بنیاد ملی نخبگان برای شناسایی و توانمندسازی دانشجویان و دانش آموختگان صاحب استعداد برتر در نظر گرفته است.

معاون بنیاد ملی نخبگان افزود: حمایت از دوره های کوتاه فرصت مطالعاتی ویژه دانشجویان برتر دوره دکتری، به ویژه در زمینه  هایی که کم و کاستی های پژوهشی در کشور وجود دارد؛ همچنین طرح پسادکتری ویژه دانش آموختگان برتر دانشگاهی در مقطع دکتری و طرح کاظمی آشتیانی ویژه استادیاران جوان در دانشگاه ها از جمله دیگر برنامه های توانمندسازی مستعدین برتر کشور است.

* ورود یک هزارم جمعیت دانشجویی به مرحله شناسایی نخبگی

معاون آینده سازان بنیاد ملی نخبگان ادامه داد: هر ساله حدود یک هزارم از جمعیت دانشجویی کشور که در مرحله شناسایی حائز بالاترین امتیاز در مجموعه آموزشی-پژوهشی باشند، تحت پوشش برنامه های حمایتی-توانمندسازی بنیاد قرار می گیرند. در سال تحصیلی ۹۷-۹۸ حدود یک سوم از این افراد طی برنامه حمایت از هسته های پژوهشی در دوره های توانمندسازی ویژه این طرح وارد می شوند.

وی تاکید کرد: همچنین هر ساله ۲ تا ۳ هزار نفر از دانش آموختگان برتر و فناور در طرح نظام وظیفه تخصصی با نیازهای علمی- پژوهشی کشور در حوزه های مختلف آشنا می شوند. این جمعیت در حوزه مخترعین و طرح های توانمند سازی آنها به چند صد نفر و در حوزه پسا دکتری و حمایت از استادیاران جوان به حدود ۱۰۰ نفر می رسد.

به گفته سالاریه، ورود این افراد به این گونه برنامه های بنیاد ملی نخبگان در راستای آشنایی و حل معضلات و نیازهای علمی- پژوهشی کشور است تا بتوانند با آموزش هایی که می بینند در قالب شرکت دانش بنیان وارد کسب و کار شوند و یا در پژوهشکده  ها و دانشگاه ها و احیانا دستگاه های اجرایی به طور موثری وارد شوند، تا بدین ترتیب بخشی از منویات مقام معظم رهبری در خصوص اثر بخشی نخبگان و استعدادهای برتر برآورده شود.

* برنامه های حمایتی از نخبگان جوان علوم پزشکی

دکتر شاهین آخوندزاده، قائم مقام معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت نیز در همین زمینه به مهر گفت: از ۶ برنامه حمایتی نیروی انسانی در حوزه پژوهش علوم پزشکی ۴ برنامه به حمایت از نخبگان جوان اختصاص دارد. تاکید اصلی حوزه تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت بر حمایت از نیروی انسانی جوان است که از ۶ برنامه موجود برای حمایت از نیروی انسانی چهار برای حمایت از نخبگان جوان است که در قالب برنامه دستیار پژوهشی، پزشک پژوهشگر و دیگر برنامه ها سعی دارد نخبگان را حمایت کند.

قائم مقام معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت اظهار داشت: جایگاهی که اکنون در حوزه علوم پزشکی، تولید دارو و فناوری های جدید و علم پزشکی داریم با تکیه بر نیروی انسانی بدست آمده است.

آخوندزاده درباره «ضرورت به‌روزرسانی نقشه جامع علمی» پس از ۹ سال به عنوان یکی دیگر از تاکیدات مقام معظم رهبری گفت: معمولا سیاست های پژوهشی در یک بازه زمانی به دلیل شرایط جهانی، علمی و کشوری تغییر می کند و باید با به روز کردن برنامه ها و سیاست های پژوهشی بتوانیم از آنها بهتر بهره بگیریم.

وی افزود: ما در مهمترین سازمان حمایت از پژوهشگران جوان در وزارت بهداشت با عنوان نیماد هر دو سال یکبار اولویت ها را به روز رسانی می کنیم بخش زیادی از این اولویت ها تغییر کرده اند و بخشی دیگر نیز به گونه دیگر پیگیری می شوند. بنابراین سیاست های کلان پژوهشی در بیان کلان تر مانند نقشه جامع علمی نیز در همین راستا باید به روز رسانی شوند.

* بازگشت نخبگان ایرانی خارج از کشور تضمین شود

دکتر سعید سهراب پور، رئیس دبیرخانه جذب نخبگان در دانشگاهها  گفت: باید عاملی برای جذب نخبگان در کشور وجود داشته باشند تا بتوانند در قالب های مختلف ایفای نقش داشته باشند.

وی با بیان اینکه هر زمان که از جوانها در مدیریت کشور استفاده شده، نتایج عالی گرفتیم، خاطر نشان کرد: اکنون رهبر خودشان الگو هستند و می بایست وزرا، معاونان و مدیرکل ها به حرف رهبر گوش کنند و در رده میانی مدیران از جوانان استفاده کنند. استفاده از نخبگان در بخش های مختلف کشور می تواند روی تسریع حل مشکلات کشور تاثیرگذار باشد و حتی در مواردی از فساد و... جلوگیری کند.

به گفته عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی شریف، برخی نخبگان هم هستند که مقیم ایران نبوده اند و اکنون تصمیم گرفته اند به ایران بازگردند؛ اما این بازگشتشان باید تضمین شود؛ این تضمین می تواند مالی باشد.

* تقویت ارتباط سیستماتیک تصمیم گیران جامعه با نخبگان

ضرورت برنامه ریزی و سیاستگذاری برای استفاده از ظرفیت نخبگان به ویژه در حوزه های علوم انسانی یکی از راهکارهایی است که توسط معاون دانشگاه تهران مطرح شد. وی در این رابطه به خبرنگار مهر می گوید: تصمیم گیران جامعه با نخبگان و دانشگاهیان ارتباط منظم و سیستماتیک ندارند از این رو باید این ارتباط تقویت شود. در مسائل پزشکی و فنی و مهندسی از نخبگان و دانشگاهیان تاحدی استفاده می شود اما در مسائلی مانند سیاست، اقتصاد و حوزه های اجتماعی تصمیم گیران ارتباط زیادی با نخبگان و دانشگاهیان ندارند.

محمد رحیمیان، معاون پژوهشی دانشگاه تهران تاکید کرد: برای اینکه استفاده مستمر و نهادی از نخبگان در جامعه محقق شود باید برای برنامه ها و سیاستگذاری ها از یک پشتوانه علمی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی استفاده کرد.

* بخش دوم: نخبگان چه می گویند

و اما بزرگترین مشکل نخبگان دلسرد شدنشان از بروکراسیهای اداری است. آنها برای حل پاره ای از مشکلات راهکارهایی ارائه داده اند که مهمترین آنها عبارت است از: آموزش مهارت حل مسئله به نخبگان، انجام کار تیمی، پوست اندازی در مدیریت کشور، آشنایی با مشکلات و فعالیت عملی دانشجویان.

همچنین اعتماد به نخبگان و ضمانت تولید محصولات آنها در کشور یک اصل اساسی محسوب می شود که می تواند موتور محرکه و انگیزه ای برای تلاش نخبگان و بازگشت عده ای از آنها به کشور باشد.

* نخبگان دلسرد از بروکراسی

دکتر مهدی باریکانی، عضو بنیاد ملی نخبگان، برنده جایزه علامه طباطبایی و جشنواره خوارزمی به خبرنگار مهر گفت: به هیچ عنوان نخبگان از سایر افراد جدا نیستند و جزئی از جامعه به شمار می روند. می بایست کاری کرد که نخبگان، کشورشان را دوست داشته باشند؛ باید تلاش کرد که جذب شوند نه اینکه دلسرد شوند. برخی بروکراسی ها یادآور زمینه هایی هستند که افراد تلاش برای دلسرد کردن مستعدان دارند تا جذب کردن آنها.

باریکانی با اشاره به راهکاری برای استفاده از ظرفیت نخبگان و تحقق منویات رهبری گفت: می بایست مستعدان برتری که در یک زمینه استعداد دارند در قالب یک پروژه گرد هم بیایند؛ پروژه ای که دولت در راستای رفع معضلات کشور تعریف کرده است. بدین واسطه می توان از ظرفیت نخبگان به خوبی بهره برد و این مدل، مدلی است که در انرژی هسته ای انجام شد و موفقیت آمیز هم بود.

باریکانی با تاکید بر انجام کار تیمی نخبگان بیان کرد: باید این افراد پرورش داده شوند تا بعدها به عنوان نخبه فعالیت و به جامعه خدمت کنند.

* دانشجویان باید مهارت حل مسئله یاد بگیرند

یکی دیگر از نخبگان با بیان اینکه از مستعدان جوان در مدیریت کشور استفاده نمی شود، گفت: دانش آموختگان باید بتوانند با حل مسئله ای در دوران دانشجویی تمرینی برای حل مسائل بزرگتر در کشور کنند.

سید ابوالفضل میررضی، دانشجوی کارشناسی ارشد روانشناسی دانشگاه تهران معتقد است این پوست اندازی مدیریت خرد و کلان باید اتفاق بیافتد و این یک ضرورتِ جدی است.

میررضی با بیان اینکه در حال حاضر شایستگی های نخبگان توسط بنیاد ملی نخبگان مشخص می شود، گفت: این شناسایی باید دقیق تر باشد و تنها از بعد علمی نباشد بلکه از نظر اجرایی، تعاملات اجتماعی و مدیریتی،  نخبگان را مورد بررسی قرار دهند.به قدری باید اطلاعات بنیاد ملی نخبگان دقیق و تکمیل باشد که اگر نهادی برای انتخاب مدیری نیاز به کمک داشته باشد به بنیاد مراجعه کند و این اتفاق باید به صورت جدی محقق شود.

این نخبه جوان با بیان اینکه باید شرایطی فراهم آید که نهادهای دیگر برای انتخاب مدیران خود از بنیاد ملی نخبگان مشورت بگیرند، گفت: تحقق این موضوع در کشور برای اجرای منویات رهبری در راستای استفاده از ظرفیت ها و پتانسیل نخبگان ضروری به نظر می رسد.

* تمرین مدیریت کنید

میررضی با اشاره به راهکار دیگری برای تحقق منویات رهبری گفت: خود دانشجویان و نخبگان باید در هر دوره ای از تحصیل خود تمرین مدیریت کنند و با یک مساله و موضوع خاصی که مرتبط با واحد درسی شان است کلنجار بروند.

وی با تاکید بر اینکه دانشجویان نباید تکیه بر تئوری های دانشگاهی داشته باشند، گفت: دانش آموختگان باید راه حل های تئوری را با هدف حل مسئله در شرایط واقعی به کار بگیرند؛ اکنون دانشجویان کمتر در معرض حل مسائل قرار می گیرند.

به گفته وی، فضای تشکل های دانشجویی و فعالیت های تشکیلاتی در دانشگاه ها می تواند جای مناسبی برای تحقق فعالیت های عملی دانشجویان برای حل یک موضوع باشند؛ دانشجویان می توانند پروژه هایی را مرتبط با یک معضل اجتماعی تعریف و راه حل های عملیاتی را ارائه کنند.

* ضرروت تضمین برای تولید محصولات ایرانی

یکی از نخبگان ایرانی بازگشته به کشور به خبرنگار مهر گفت: می بایست به نخبگان طوری اعتماد شود که بتوانند در کشور مفید عمل کرده و محصولاتشان را به بازار وارد کنند.

دکتر مجتبی رضایی، دکترای فیزیک از دانشگاه کالگری کانادا در تخصص لیزر اسپکتروسکوپی اظهار داشت: نخبگان مقیم خارج از کشور می ترسند توانایی هایی که دارند در کشور مورد استقبال قرار نگیرد و آنطور که باید نتوانند کار کنند به این دلیل است که به سختی قبول می کنند که به کشورشان بازگردند. در ایران نخبه بعد از ورود به کشور توسط بنیاد ملی نخبگان به خوبی حمایت می شود؛ حتی پارک پردیس هم در راستای راه اندازی شرکت دانش بنیان حمایت هایی می کند اما برای اینکه محصولی تولید و به بازار عرضه کنیم تضمینی وجود ندارد.

در ایران نخبه بعد از ورود به کشور توسط بنیاد ملی نخبگان به خوبی حمایت می شود؛ حتی پارک ها هم در راستای راه اندازی شرکت دانش بنیان حمایت هایی می کنند اما برای اینکه محصولی تولید و به بازار عرضه کنیم تضمینی وجود ندارد

رضایی خاطر نشان کرد: این صنایع هستند که می توانند بازار محصولاتی که توسط تولیدکنندکان به تولید می رسند را تضمین کنند اما هنوز هم در صنایع از محصولات شناخته شده خارجی استقبال می کنند و این نشان از عدم اطمینان صنعت به ما است. بنابراین ضروری است که در بین مردم و صنایع فرهنگ سازی صورت بگیرد تا استفاده از مصولاتی که حاصل ایده های نخبگان و مستعدان است جان بگیرد.

وی با تاکید بر اینکه این فرهنگ سازی و اعتماد می تواند شرکت دانش بنیان را سرپا نگه دارد، گفت: ما برای اینکه بتوانیم محصولی که تولید کرده ایم را به بازار وارد کنیم تمام ریسک ها را پذیرفته ایم؛ اگر صنایع استقبال کنند و همچنان اعتماد داشته باشند می توانیم طوری ایفای نقش کنیم که مشکلات کشور برطرف شود.

* برای به ثمر نشستن تلاش نخبگان باید صبوری کرد

همچنین یکی دیگر از نخبگان بازگشته به کشور در این باره به مهر گفت: اقداماتی که نخبگان در کشور آغاز کرده اند نیاز به زمان دارد تا نتیجه بگیرد و یک شبه نمی توان به هدف رسید؛ می بایست دولت هم صبر داشته باشد.

دکتر سید علی پورسمر، فارغ التحصیل از دانشگاه ساوت همپتون انگلستان با بیان اینکه زمان می برد که نخبه بتواند شرایط خود را در کشور وفق دهد، افزود: البته باید هر دو طرف (نخبه و دولت) صبر زیادی داشته باشند تا مسیری که نخبه بر اساس نیاز کشور تعیین کرده فراهم شود و به نتیجه برسد. ما به عنوان نخبه انتظار نداریم که به زودی شرایط کشور همانند کشورهای خارجی برایمان فراهم شود؛ اما از سوی دیگر دولت هم نمی تواند انتظار داشته باشد که ما در مدت زمان کوتاهی به نتیجه برسیم.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از خبرگزاری مهر، تاریخ انتشار: 23 آبان 1397، کدخبر: 4456863 ، www.mehrnews.com