شعار سال: جنگ و کشمکش وزارت آموزش‌وپرورش با ناشران پرقدرت کمک‌آموزشی که از این راه سالانه میلیاردها تومان کسب درآمد می‌کنند، مدتی بود به اوج رسیده بود. این کشمکش اما به جایی نرسید و طرفین هربار برگه‌ای جدید رو می‌کردند. وزارت آموزش‌وپرورش از تلاش خود برای حذف کنکور و مشق شب برای جمع‌کردن بساط کتاب‌های تست و کمک‌آموزشی و ... پرده‌برداری می‌کرد و طرف مقابل در دیدار با برخی از مراجع، از آنها توصیه و سخنرانی در ستایش اهمیت مشق شب گرفت. به نظر می‌رسد این کشمکش حالا و با پیشنهادی که روز گذشته رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی اعلام کرده، وارد مرحله جدیدی شده است.
حجت‌الاسلام علی ذوعلم، رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی، از تصمیم آموزش‌وپرورش برای برون‌سپاری تألیف کتب درسی خبر داد و گفت: تألیف کتاب‌های درسی به تدریج و با نظارت سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی برون‌سپاری می‌شود. از نگاه وزارت آموزش‌وپرورش، بخش غیردولتی، ناشران، مراکز فرهنگی و پژوهشی، بر اساس مبانی نظری سند تحول بنیادین از شرکای آموزش‌و‌پرورش هستند.
ذوعلم در حالی از دادن امتیاز تألیف کتب کمک‌درسی به ناشران کمک‌آموزشی خبر می‌دهد که در سال‌های اخیر جنگ میان وزارت آموزش‌وپرورش و ناشران کمک‌آموزشی علنی شده بود و وزیر آموزش‌وپرورش بارها از خطر مافیای ناشران کمک‌درسی گفته بود. آبان‌ماه سال گذشته وزیر آموزش‌وپرورش از صداوسیما درخواست کرد که جلوی تبلیغ کتب کمک‌درسی را در تلویزیون بگیریم. وی همچنین در دی‌ماه سال گذشته در توییتر اعلام کرد که عزم جزم کرده تا با نامه‌نگاری با مسئولان مختلف کشور به نبرد با مؤسسات و کتاب‌های کمک‌آموزشی برود؛ از نامه به رهبری گرفته تا نامه به دو وزیر و رئیس سازمان صداوسیما.
وزیر آموزش‌وپرورش پیش از این بارها به انحای مختلف علیه کتاب‌های کمک‌درسی سخن گفته بود. این بخشی از گفته‌های محمد بطحایی دراین‌باره است: «همین کتب درسی برای آموزش کافی است، امیدوارم این کنکور که تمام اهداف تربیتی ما را به‌ویژه در متوسطه دوم تحت‌الشعاع قرار داده، روزی به سامان برسد و اجازه نفس‌کشیدن به فضای مدارس بدهد. دیگر در دوره اول و ابتدایی که نباید درگیر کنکور باشیم». او در یک سخنرانی دیگر هم دراین‌باره این‌طور گفت: «صداوسیما با تبلیغ مکرر آگهی کتاب‌های کمک‌‌آموزشی، نظام تعلیم‌وتربیت را دچار چالش می‌کند. ادامه این روند و تبلیغ کتاب‌های کمک‌آموزشی به تقویت حافظه‌محوری در دانش‌آموزان می‌انجامد و این موضوع مانع تحقق اهداف تعلیم و تربیت است».
حالا اما رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی خبر از برون‌سپاری تألیف کتب درسی به همین ناشران کمک‌درسی می‌دهد. علی ذوعلم در پاسخ به این سؤال که با توجه به دعوای علنی آموزش‌وپرورش با ناشران کمک‌درسی چه اتفاقی افتاده که حالا قرار است انتشار کتب درسی هم به این ناشران سپرده شود، گفت: «اولا ما بیش از هزارو 600 ناشر کتب کمک‌آموزشی و کمک‌درسی داریم. بعضی از ناشران هستند که به قول آقای بطحایی، فعالیتشان همسو با اهداف تعلیم‌وتربیت نیست و بیشتر با انگیزه اقتصادی وارد این بازار می‌شوند، ولی بسیاری از آنها، بلکه اکثرشان جزء ناشرانی هستند که می‌توانند در کار نشر کتاب‌های مفید آموزشی و كمك‌آموزشی و حتی تألیف کتاب‌های درسی همکار ما باشند. این جهت‌گیری که عرض کردم، جهت‌گیری‌ای است که اسناد تحولی برای ما مقرر کرده‌اند و آن برون‌سپاری و استفاده حداکثری از توانمندی جامعه در راستای اهداف تعلیم‌وتربیت است. البته راه ما راه یک‌شبه نیست و نیازمند تمهیدات و مقدمات است».
وی افزود: «اگر بتوانیم در سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آن استانداردهای لازم را تعریف کنیم و به تدریج این برون‌سپاری را آغاز کنیم، در راستای اهداف اسناد تحول حرکت کرده‌ایم. به‌هرحال تأیید نهایی کتاب و آوردن آن به چرخه آموزشی برعهده سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی است و این کمک از ناشران بیرون از سازمان پژوهش به معنای عدم نظارت نیست. من تأکید می‌کنم باید بتوانیم از این مشارکت استفاده کنیم و ناشران آموزشی را در جهت اهداف آموزش‌وپرورش حرکت دهیم و حتی دوره‌‌های آموزشی برای مؤلفانی که خارج از سازمان پژوهش هستند برگزار و حتی از معلمان مؤلف استفاده کنیم. بسیاری از این ناشران کمک‌آموزشی همکاران معلم‌اند. باید از آنها استفاده کنیم و آن بخشی که منافع اقتصادی برایشان مهم است محدود هستند و تنها باید به آنها توصیه یا خواهش کنیم که آنها بفهمند کارشان را با رویکرد آموزشی و فرهنگی پیش ببرند و سودآوری اقتصادی برایشان مطرح نباشد».
حجت‌الاسلام‌والمسلمین علی ذوعلم با بیان اینکه هیچ‌کدام از مسئولان وزارت آموزش‌وپرورش در مشارکت تردید ندارند، گفت: «آنچه که محل بحث است، برخی از ناشران و تولیدکنندگان کتاب‌های کمک‌آموزشی هستند که خارج از اهداف و اصول تربیتی که برای نظام تعلیم‌وتربیت دیده شده است، فعالیت می‌کنند. این موجب ایجاد رقابت ناسالم و استرس برای دانش‌آموزان می‌شود که آثار و پیامدهای نامطلوبی دارد. می‌توانیم با هم‌فکری و تعامل، ناشران کتاب‌های کمک‌‌درسی را وارد عرصه تولید محتوای کتاب درسی کنیم تا آنها ما را در این زمینه کمک کنند».
ذوعلم درباره زمان برون‌سپاری نیز گفت: «ما درصدد هستیم که سریع‌تر استانداردهای مدنظرمان را تدوین کنیم و برخی عناوینی که امکان برون‌سپاری بیشتری دارند مشخص کنیم و فراخوان بدهیم. این فراخون تنها ناشران کمک‌آموزشی را دربر نمی‌گیرد، بلکه وقتی ما فراخوان بدهیم به این معناست که تمام بانیان محصولات فرهنگی و آموزشی می‌توانند شرکت کنند و اگر که آن استاندارد لازم را داشتند، به ما کمک کنند. اما باید به کسانی که فکر می‌کنند در این کار سود سرشار مادی وجود دارد نه بگوییم. نگاه ما به این مشارکت بیشتر فرهنگی و مشارکتی است. قصد ما از این برون‌سپاری استفاده از توانمندی‌هایی است که در جماعت فرهنگی کشور وجود دارد. بالاخره کتاب‌های ما باید نوآورانه باشند و بتوانند جذاب تدوین و طراحی شوند و مفاهیم را ساده و روان به دانش‌آموز منتقل کنند و از نظر بحث‌های هنری و گرافیکی باید بتوانند تقویت شوند. ما برای رسیدن به این هدف، نیاز به جمع بزرگ‌تری داریم. این اهداف در جمع‌های کوچک و بسته به وقوع نمی‌پیوندند و باید با مشارکت جامعه صورت بگیرند تا کار بهتر و فخیمی ارائه شود».
وی همچنین در پایان در پاسخ به این سؤال که چه کتاب‌هایی امکان برون‌سپاری دارند، گفت: «باید مورد بررسی قرار بگیرد. ما 11 عنوان در حوزه تربیت و یادگیری داریم و هرکدام از این 11 حوزه، اقتضائات متفاوتی دارند و بنابراین خودم امیدوارم به یک مشارکت حداکثری برسیم. من فکر می‌کنم در جامعه ما به‌خصوص در جوامع غیردولتی که توسط جوانان فعال اداره می‌شوند می‌توانیم به هدف خود برسیم».

بازار 140 میلیون‌جلدی
چاپ کتاب‌های درسی بازاری بزرگ با آمارهایی حیرت‌انگیز است، به‌گونه‌ای که مدیرعامل شرکت چاپ و نشر کتاب‌های درسی سال 96 در مصاحبه‌ای گفت: «در سال تحصیلی 97-96 حدود 138 میلیون جلد کتاب درسی به چاپ رسیده است». در همان سال اعلام شد در بخش تولید و انتشار کتاب‌های درسی سالانه چیزی حدود 13 هزار میلیارد تومان هزینه می‌شود. با درنظرگرفتن این آمار و ارقام به نظر می‌رسد تلاش‌های وزارت آموزش‌وپرورش برای کشاندن ناشران کتاب‌های کمک‌آموزشی به این حوزه با این هدف است که آنها را به‌جای حذف - حالا که زورش به آنها نمی‌رسد - حداقل وارد کسب‌وکاری مورد تأیید کند. مشخص نیست این استراتژی جواب خواهد داد یا خیر، اما بعید نیست این ناشران با ورود به این حوزه علاوه‌بر اینکه کار خود را در زمینه کتاب‌های کمک‌درسی حفظ کرده و ادامه دهند، بازار جدید تألیف کتاب‌های درسی را نیز فتح کنند.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه شرق، تاریخ انتشار 16 اردیبهشت 98، شماره: 3420