شعار سال: کمیسیون شهرسازی و معماری شورای شهر تهران،‌ با ضروری دانستن ساماندهی پیاده‌روهای شهر به‌عنوان اولویتی جدی، لایحه ارسالی شهرداری تهران مبنی بر "طرح بهره‌برداری از پیاده‌روها" را دارای اشکالات اساسی دانست و ضمن اعلام نظرات جامعه مدنی و حرفه‌ای و کارشناسان این کمیسیون، به ریاست شورای شهر تهران بر ضرورت بازنگری این لایحه تأکید کرد.

پس از ارجاع لایحه شهرداری به کمیسیون‌های شهرسازی و معماری و برنامه‌وبودجه به‌عنوان کمیسیون‌های اصلی بررسی‌کننده این لایحه، کمیسیون شهرسازی و معماری پس از تشکیل جلسات هم‌اندیشی با فعالان شهری جامعه مدنی و متخصصان جامعه‌شناسی شهری، اقتصاد شهری، طراحی و برنامه‌ریزی شهری و همچنین بررسی گزارش مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران و نتایج مطالعات شرکت ساماندهی صنایع و مشاغل شهر تهران و شهربان و حریم‌بان و بررسی تجارب خارجی و داخلی، طی نامه‌ای به ریاست شورای شهر تهران، ایرادات اساسی لایحه "طرح بهره‌برداری از پیاده‌روها" را در 13 محور اعلام کرد و خواستار اصلاح و بازبینی این لایحه و ارسال مجدد به شورای شهر تهران شد تا توسط کمیسیون‌های تخصصی نهایی شده و در دستورکار صحن شورا جهت تصویب قرار گیرد.

مهم‌ترین اشکالات لایحه کنونی و رویکردهای موردنظر کمیسیون شهرسازی و معماری به‌منظور اعمال درروند بازنگری لایحه به شرح ذیل است:

1. پیاده‌روها به‌عنوان محمل تجلی تعاملات اجتماعی انسانی، نقشی بی‌بدیل در تحقق آرمان شورای پنجم مبنی بر تبدیل تهران به شهری انسان‌محور دارند. برنامه‌ریزی برای پیاده محوری و ساماندهی پیاده‌روها امری چندبعدی می‌باشد که باید به‌صورت نظام‌مند پیاده‌سازی و پایش گردد؛ نظام حرکت پیاده (در پیاده راه و پیاده‌روها) از یک‌سو ارتباط مستقیمی با استخوان‌بندی شهر، نظام حمل‌ونقل، نظام تأسیسات، نظام فضای سبز و باز و نوع بافت‌های کالبدی دارد و از سوی دیگر از نظام کاربری زمین پیرامون پیاده‌راه‌ها و شرایط محیطی، اجتماعی تأثیر می‌پذیرد و موضوعی نیست که صرفاً با اتخاذ تدابیر حقوقی و با رویکرد صرفاً سلبی قابل‌اجرا باشد.

2. فقدان بانک اطلاعاتی جامع از پیاده‌روهای پایتخت و فقدان طرح جامع (Master Plan ) ساماندهی پیاده راه‌ها و پیاده‌روهای شهر تهران نقطه‌ضعفی بزرگ در جریان اجرایی کردن این لایحه خواهد بود. این فضاها در مقیاس همه شهر عمل کرده و می‌بایست پذیرای گروه‌های مختلفی از شهروندان باشند. سبک زندگی و خواسته مردم در نقاط مختلف تهران متفاوت است و به‌تبع آن چگونگی حضور آن‌ها در فضاهای عمومی و پیاده‌روها متفاوت است. بنابراین مطالعات و امکان‌سنجی باید متناسب با ویژگی هر زون باشد. لذا ضرورت دارد تهیه لایحه ساماندهی پیاده‌روهای پایتخت با رویکردی جامع‌نگر موردتوجه قرار گیرد.

3. لازم است لایحه جدید به‌گونه‌ای تدوین شود که در مورد چندین موضوع مرتبط باهم که اکنون به‌صورت جداگانه و جزیره‌ای به آن‌ها پرداخته‌شده به شکلی یکپارچه تصمیم گرفته شود. توجه به موضوعاتی همچون مسئله دست‌فروشان، مشاغل سیار و بی‌کانون، سیما و منظر شهری، نشاط اجتماعی و فضاهای عمومی، رابطه اصناف و پیاده‌روها، مناسب‌سازی پیاده‌راه‌ها برای افراد دچار معلولیت و سالمندان و کودکان، پارکلت‌ها، خیابان کامل، مسیرهای دوچرخه، زیست شبانه، روزبازارها و شب‌بازارها، بازارهای تخصصی و زیست پیاده که همگی با رویکرد TOD و در چارچوب مفهومی آن به یکدیگر متصل شده باشند، می‌بایست در لایحه جدید گنجانده شوند.

4. لذا این لایحه باید در راستای جریان غالب تأکید بر کار کارشناسی و تخصصی در فرآیندهای اداره شهر در دوره پنجم مدیریت شهری و همچنین رویکرد گسترش کمی و کیفی فضاهای عمومی و پیاده و مشارکت دادن ذی‌نفعان در برنامه‌ریزی‌ها تهیه شود و نباید از توجه به حوزه‌های شهرسازی، اجتماعی-فرهنگی، اقتصادی در آن غفلت کرد. بنابراین صرفاً نباید با نگاه تک‌بعدی مبتنی بر درآمدزایی برای شهرداری به آن نگاه شود. در لایحه ارسالی شهرداری تهران، با متمرکز نمودن موضوع در شرکت ساماندهی صنایع و مشاغل شهر تهران، بیم یک‌جانبه‌نگری و عدم التفات لازم به موضوعات کیفی و زیبایی‌شناختی در پیاده‌روها تشدید شده است.

ضروری است شهرداری تهران با وارد نمودن سازمان زیباسازی شهرداری تهران، پررنگ کردن نقش معاونت شهرسازی و معماری ، ستاد مناسب‌سازی فضاهای شهری برای جانبازان و معلولین و افراد کم‌توان و اساتید و صاحب‌نظران حوزه شهر و شهرسازی در این حوزه، رویکرد چندوجهی و همه‌جانبه نگرایانه‌ای را در لایحه ارسالی مدنظر قرار دهد.

5. شرط اساسی موفقیت طرح‌ها و برنامه‌های شهری در نظر گرفتن همه ذی‌نفعان موضوع است. پیاده‌راه‌های تهران محل کسب درآمد تعداد زیادی دست‌فروش و بساط‌گستر است که در شرایط دشوار اقتصادی کنونی راه جایگزینی برای امرارمعاش ندارند. بنابراین تنها ایجاد حق قانونی برای کسبه برای در اختیار گرفتن بخشی از پیاده راه بدون در نظر گرفتن دست‌فروشان و ساماندهی آنان زمینه را برای تشدید تضاد منافع و درگیری میان کسبه مغازه‌دار و دست‌فروشان فراهم می‌کند. اما در لایحه ارائه‌شده توسط شهرداری اشاره‌ای به دست‌فروشان که در وضعیت موجود تهران یکی از ذی‌نفعان اصلی پیاده‌راه‌ها محسوب می‌شوند، نشده است. اين لايحه عمدتاً در خصوص اصناف و مشاغلي در نظر گرفته‌شده كه ماهيت رسمي دارند.

به‌نحوی‌که دربند الف ذيل ماده 1 اين لايحه "واحدهاي صنفي مشمول" صرفاً به واحدهاي اقتصادي كه در محلي ثابت فعاليت داشته و توسط افراد صنفي با اخذ پروانه كسب داير شده، منحصر شده است.

اين در حالي است كه در شرايط كنوني اقتصاد كشور، تعداد قابل‌توجهی از شاغلين بخش توليد و توزيع كالا به‌صورت دست‌فروش و اقتصاد غيررسمي فعاليت داشته كه بايد در قالب همين لايحه موردتوجه قرار گيرند.هرگونه ایجاد تغییر در نحوه بهره‌برداری از پیاده‌روها بدون در نظر گرفتن نقش و سهم دست‌فروشان و بساط‌گستران و نیز نحوه تعامل آن‌ها با صاحبان مغازه می‌تواند به افزایش مشکلات این حوزه منجر شود.

6. در این خصوص مصوبه"ساماندهی مشاغل سیار و بی‌کانون در شهر تهران" در تاریخ 27 /10/97 توسط شورای شهر تهران به تصویب رسید. دربند پ و بند ت ماده سوم مصوبه مذکور ، باید دستورالعمل جامع "ساماندهی دست‌فروشی در شهر تهران" و دستورالعمل جامع "ساماندهی مشاغل سیار موتوری در شهر تهران" تهیه و تصویب می‌شد. همچنین در ماده چهارم مصوبه، شهرداری مکلف شده است که حداکثر طی سه ماه لایحه "تعیین نرخ بهای خدمات فعالیت مشاغل سیار و بی‌کانون شهر تهران" را به تفکیک منطقه، ناحیه و محله تهیه و جهت تصویب به شورای شهر تهران ارائه نماید که باگذشت 20ماه هنوز گزارشی در این خصوص به شورا ارسال نشده است.

7. طرح‌های ارائه‌شده باید بر اساس اقتصاد برگشت‌پذیر یا همان اقتصاد پایدار باشد و درآمدهای طرح مصروف خود پیاده‌راه‌ها و ساماندهی فضای عمومی‌شود. اجاره فضا باید باهدف افزودن ارزش به فضای شهر باشد. پیشنهاد می‌شود عواید حاصل از این لایحه صرف مناسب‌سازی پیاده‌روهای شهر تهران شود و از طرف دیگر در فرمول تعیین اجاره‌بها عوامل متعدد زیادی را می‌توان در قالب تشویق و تنبیه برای افزودن ارزش به فضای شهر گنجاند. مانند زیباسازی و کیفیت‌بخشی به فضای شهر که می‌تواند به‌عنوان یک ضریب مشوق گنجانده شود و هزینه پرداختی را کم کند.

8. مراكز شهري و راسته‌هاي فعاليتي بيشتر از اينكه نيازمند استقرار طيفي از كاربري‌هاي خدماتي و تجاري و فعاليت‌هاي خرده‌فروشی، خدمات رفاهي و ... باشد، نيازمند محيطي كالبدي باکیفیت و عرصه‌هاي عمومي جذاب و سرزنده هستند. در همين راستا پيشنهاد بهره‌برداري از پياده‌روها از جهت ماهيتي مي‌تواند سبب تقويت خرده‌فروشي‌ها و در صورت توجه به تمهيدات كالبدي (سيما و منظر شهري، تقويت ويژگي‌هاي فضايي-مكاني و ...)، مي‌تواند زمينه‌ساز بازآفريني هرچه بيشتر فضاهاي بي‌دفاع شهري در مراكز شهري تهران شود.

بنابراين بايد در بطن چنين پيشنهادي به راهكارهاي طراحي شهري و معماري منظر نيز توجه شود كه عنايت هرچه بيشتر به اين موارد سبب می‌شود كه طرح بهره‌برداري از پياده‌روها به نحوي عرصه موفقيت و كاميابي براي كليه ذي‌نفعان اعم از شهرداري، فروشندگان و كسبه و همچنين عموم شهروندان باشد.

با عنايت به مباحث فوق‌الذكر، با پيشنهاد مطرح‌شده در تبصره ذيل ماده 4 لایحه ارسالی در رابطه با اختصاص 30 درصد از درآمد حاصله از اجراي اين لايحه به شركت ساماندهي صنايع و مشاغل شهرداري تهران مخالفت و به‌جای آن پيشنهاد مي‌شود درصد معینی از درآمد حاصله از اين لايحه باهدف تقويت سرمايه اجتماعي و استمرار كيفي پياده‌روهاي مشمول اين لايحه، به‌حساب شهرداري‌هاي مناطق مشمول اين لايحه واريز تا صرف بهسازي، تجهيز، مناسب‌سازي و ارتقاي كيفيت كالبدي پياده‌روها گردد.

9. توجه به استاندارد مندرج در نظام فنی و اجرایی شهرداری تهران که انواع پیاده‌رو بر اساس ماهیت ترافیکی سواره‌رو و نوع کاربری بدنه تعریف کرده و عرض حداقل و بهینه برای انواع پیاده‌رو و حوزه موانع ثابت، تردد عابرین، تأسیسات و مبلمان و حوزه لبه و عرض کل پیاده‌رو برای انواع تیپ پیاده‌روهای C5 C6 D6 D1 B2 B3 B4 C1 C2 C3 C4 مشخص کرده است ضروری است. ضوابط جانمایی اثاث شهری درمحدوده عرض مؤثر پیاده نیز در این سند ذکرشده است.

10. در راستای افزایش نشاط اجتماعی، صرفاً اصناف و رسته‌هایی مجاز به این حق بهره‌برداری باشند که استفاده از خدمات ارائه‌شده مستلزم بهره‌گیری از فضای مشخص بوده و این اقدام زمینه‌ای برای بروز تعاملات شهروندان باشد. در وضعیت فعلی به‌جز اصناف ذکرشده در لایحه‌، سایر اصناف ازجمله کتاب‌فروشی، میوه‌فروشی‌ها، سوپرمارکت‌ها، گل‌فروشی‌ها، درودگران، مبلمان و پلاستیک فروشی‌ها و دکه‌های روزنامه‌فروشی و نانوایان و.....همه از فضای جلو مغازه در پیاده‌رو استفاده می‌کنند. محدود کردن اصناف باید در همه محورها با توجه به شرایط کسب‌وکار و سطح خدمت پیاده‌روها و راحتی عبور و مرور و عرض مفید پیاده‌رو در نظر گرفته شود.

11. در عنوان لایحه فقط بهره‌برداری از پیاده‌روها مدنظر قرارگرفته درصورتی‌که پیاده راه‌ها همچون سی تیر، باب همایون، عرصه‌های پیرامون دریاچه چیتگر و ... نیز می‌توانند مشمول این لایحه باشند.

12. ضروری است شهرداري تهران جهت جلوگيري از بروز روزنه‌های فساد و رفع ابهاماتي همچون چگونگي استقرار واحدهاي صنفي مجاز در پیاده‌روها، مكانيزم وصول حق بهره‌برداری بر بستر شفافيت، نحوه مواجهه و رسيدگي به شكايات احتمالي شهروندان، فرمول محاسبه حق بهره‌برداری و ...، دستورالعمل اجرايي نحوه پیاده‌سازی موضوع در پايتخت را به‌عنوان ضميمه لايحه اصلاحي ارسالي به شوراي اسلامي شهر تهران ارائه نمايد.

13. در این راستا استفاده از مشاورین ذی‌صلاح که اشراف کامل به موضوعات انسان‌محور شدن شهرها، شاخص‌های ارزیابی پیاده‌راه و پیاده‌رو و روش‌های افزایش درآمدی شهرداری‌ها دارند و همچنین توجه به اسناد مصوب پیشین ضروری به‌نظر می‌رسد. مطالعات کلی و مفهومی جهت استخراج شمای کلان هدف، تهیه نقشه راه دستیابی به این هدف، برنامه‌ریزی اجرای نقشه راه و نظارت بر آن تا پیاده‌سازی کامل و نظارت بر بهره‌برداری و اخذ بازخوردهای مستمر می‌بایست در لایحه پیشنهادی گنجانده شود.

کمیسیون شهرسازی و معماری شورای شهر تهران همچنین پیشنهاد می‌کند که اين لايحه در مرحله اول به‌صورت پايلوت در بعضي از معابر مناطق شهر (نظير مناطق 6، 7، 2، 1 و 12) طي 6 ماه سال جاري اجرايي شده و پس از بررسي جوانب مختلف، اين لايحه اصلاح و در كل شهر تهران اجرايي شود.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از سایت خبری تحلیلی اسکان، تاریخ انتشار: 11 شهریور 1399، کد خبر: ۲۹۷۶۷، www. eskannews.com