بحرانِ بازنشستگی در ایران!

علی رغم تمامِ مشکلات و بحران هایی که در اقتصادِ ایران بروز کرده است؛ اما به نظر می رسد که هیچکدام از این بحران ها به اندازه «بحرانِ تأمینِ اجتماعی و صندوقهایِ بازنشستگی» آینده اقتصادِ ایران را به چالش نمی کشد.

شعارسال: «تحریمِ فروشِ نفت و بانکِ مرکزی» با وجود فشارهای بسیار زیادی که به ساختارِ اقتصادی کشور وارد کرده است، اما یقیناً ماندگار نخواهد بود و دیر یا زود رفع خواهد شد. اما بحرانِ بازنشستگی «آینده اقتصاد ایران» را به چالش می کشد. چرا که روز به روز به تعداد بازنشستگان و مستمری بگیران صندوق هایِ بازنشستگی اضافه می شود و بار مالی بیشتری بر این صندوق ها تحمیل می شود.

بر اساس آمارهای ارائه شده از سوی مرکزِ آمار و صندوقِ بازنشستگی کشور، در حالی که تعدادِ شاغلان مشترک صندوق بازنشستگیِ کشور در سال‌های اخیر کاهش یافته است، تعداد مستمری ‌بگیران با افزایش چشمگیری همراه بوده است. به این ترتیب، همزمان با کاهشِ منابع تأمین مالی صندوقِ بازنشستگی، سرعت مصرف این منابع افزایش یافته است. بر مبنای آمارها، طی سال های 65 تا 89 تعداد مستمری ‌بگیران صندوقِ بازنشستگی کشور ۷ برابر شده است. در حالی که طی این مدت تعداد شاغلان تنها ۴ درصد افزایش یافته است!

بنابراین طی سال های اخیر، افزایش فاصله بین منابعِ موردِ نیاز و منابعِ موجودِ در صندوق بازنشستگی سبب روند صعودی فزاینده کمک‌هایِ دولتی به این صندوق شده است. سیستم سنتی و عدمِ تعادل در منابع و مصارفِ صندوق بازنشستگی کشور موجب شده است که دولت دائماً کسریِ منابع این صندوق ها را جبران کند. اما دولت تا کجا می تواند این کار را ادامه دهد؟

بر طبق اظهار نظر «حسين اميري» سرپرست معاونت اقتصادي و برنامه ريزي سازمان تامين اجتماعي، "این نهاد 40 هزار ميليارد تومان به بانك ها بدهکار است و هر ماه نیز به حجمِ این بدهی افزوده می شود. وی در این مصاحبه افزوده است که سال گذشته حدود 7 تا 8 هزار ميليارد تومان منابع براي توزيع در جامعه نياز بود كه محقق نشد و ناچار به دريافت ماهانه بين 5 تا 6 هزار ميليارد تومان تسهيلات از نظام بانكي شديم. در سال جاري نيز از آنجايي كه حقوق بازنشستگان افزايش 36 درصدي داشته است، به 9 تا 10 هزار ميليارد تومان منابع نياز داریم." لذا وضعیت بحرانی است و متأسفانه روز به روز نیز به حجمِ بحران افزوده می شود.

اما چه باید کرد؟ چه راهی برای جلوگیری از ورشکستگی تأمینِ اجتماعی و صندوقِ بازنشستگی وجود دارد؟

اولاً باید بپذیریم که تأمینِ اجتماعی و صندوقِ بازنشستگی «گران» اداره می شوند و به همین دلیل به اصلاحاتِ ساختاری و اداری نیازمنداند. این صندوق ها باید شفاف اداره شوند و منابع و مصارف آنها در اختیارِ عموم قرار بگیرد.

صندوقِ بازنشستگی به علت مدیریتِ دولتی و ناکارآیی، در عمل موجب پرتیِ منابع شده و پویایی و سودآوری مورد انتظار در این نهاد مالی مشاهده نمی‌شود. این در حالی‌است که صندوقِ بازنشستگی طبق قانون غیردولتی است. رعایت اصل ۴۴ و خروجِ دولت از تصمیم‌گیری صندوق‌های بازنشستگی سبب افزایش بهره‌وری صندوق‌ها خواهد شد. اصولاً صندوق های بازنشستگی نباید توسط دولت اداره شوند، بلکه باید توسط بخشِ خصوصی اداره شوند و دولت در عملکرد این صندوق ها، صرفاً نظارت داشته باشد.

وضعیت ‌صندوق‌های بازنشستگی در دو شاخص «نرخ پشتیبانی» و «نرخ جایگزینی» انعکاس می‌یابد. سیستم پرداخت صندوق بازنشستگی در ایران به گونه‌ای طراحی شده است که مستمریِ بازنشستگان از طریق پرداختِ حق بیمه ازسوی شاغلان پرداخت می‌شود و هر چقدر تعداد و نرخ رشد افراد بیمه‌ شده نسبت به مستمری بگیران بیشتر باشد عملاً تعادل بیشتری در سیستم وجود دارد. لذا برای بهبود وضعیت صندوق های بازنشستگی باید نسبت شاغلان به بازنشستگان افزوده شود و در این زمینه هیچ معافیتی به کارفرمایان ارائه نشود.

نکته مهم دیگر اینکه «سنِ امیدِ به زندگی» در اکثر کشورهایِ جهان افزایش یافته است. به همین دلیل بسیاری از کشورها سنِ بازنشستگی را هماهنگ با تغییرات «سن امید به زندگی» افزایش داده‌اند. در ایران نیز در طی ۴۰ سال گذشته، سن امید به زندگی از ۵۶.۶ سال در سال ۱۳۵۶ به ۷۵.۷ سال در سال ۱۳۹۶ افزایش یافته است. لذا این مهم می طلبد که در مورد قوانینِ بازنشستگی، بازنگری صورت گیرد و همچون اکثرِ کشورهایِ جهان، سنِ بازنشستگی در ایران نیز افزایش یابد.