پنج استان جنوبي كشور با بارش‌هاي سيل‌آسا دچار بحران شدند

آسمان ايران شاهد بارش‌هايي است كه در پنج استان جنوبي كشور سيلاب ايجاد كرده. هنوز خسارات ناشي از سيلاب فروردين كه 25 استان كشور را درگير كرد، پرداخت نشده و كميته حقيقت‌ياب براي بررسي قصور احتمالي دستگاه‌هاي اجرائي، نتايج مطالعات خود را ارائه نداده كه باز هم نزولات جوي بخشي از استان‌هاي جنوبي را درگير بحران كرده است. اين بار استان‌هاي كرمان، سيستان‌و‌بلوچستان، هرمزگان، بوشهر و فارس درگير اين بلاي طبيعي شده‌اند.

شعار سال: آن‌طور كه ميثم جعفرزاده، مدیرکل مديريت بحران و پدافند غيرعامل وزارت نيرو اعلام مي‌كند، به دليل بروز سيلاب، دست‌كم 260 روستا دچار مشكل تأمين آب شده‌اند. او ادامه مي‌دهد: در روستاهاي استان سيستان‌و‌بلوچستان، به دليل اينكه راه‌هاي ارتباطي آنها قطع شده، دسترسي به مناطق خسارت‌ديده و تأمين نيازهاي آنها با مشكلات بيشتري روبه‌رو است. به نظر مي‌رسد سيلاب هر سال خسارات هنگفتي به اقتصاد ايران وارد مي‌كند و گاهي فرصت ترميم اين خسارت‌ها تا بروز بحران بعدي وجود ندارد. مصطفي فدايي‌فرد، رئيس كميته ارزيابي سيلاب از كميته سدهاي بزرگ وزارت نيرو، بر اين باور است که اگر با همين فرمان پيش برويم، در آينده نزديك سيلاب به‌تنهايي مي‌تواند منجر به نابودي بخش‌هاي زيادي از كشور شود.
سيستم‌هاي هشدار سيلاب در روزهاي جمعه و شنبه گذشته، بلايي طبيعي را براي پنج استان جنوبي كشور پيش‌بيني ‌كرد. بر اساس اعلام دفتر مطالعات پایه منابع آب شرکت مدیریت منابع آب ایران، فعالیت توده‌های بارشی از صبح روز جمعه 20 دی‌ماه تا شنبه 21 دی، در سطح استان‌های هرمزگان، کرمان و سیستان‌و‌بلوچستان (به‌عنوان استان‌های اولویت اصلی با احتمال بارندگی بیشتر) و مناطقی از استان‌های بوشهر و فارس (به‌عنوان اولویت دوم با احتمال بارش کمتر) منجر به بروز سيلاب مي‌شد. سيل آمد و جزيره قشم را دچار بحران كرد. روستاهاي واقع در استان‌هاي جنوبي، درگير اين بلاي طبيعي شدند؛ اما صداي آنها در لابه‌لاي اخبار سياسي اين‌روزها گم شد. سيل فروردين نیز بلاي جان 25 استان كشور شده بود. سراسر ايران نوروز امسال را با سيلي خانمان‌برانداز پشت سر گذاشتند و حالا با گذشت حدود 10 ماه،‌ بازهم بخش‌هايي از جنوب كشور درگير سيلاب شده است. در وقایع فروردين، ۲۵ استان کشور شامل ۲۰۰ شهر و چهار‌هزارو ۳۰۴ روستا تحت تأثیر سیلاب و طغیان رودخانه‌ها قرار گرفتند؛ بیش از ۶۰ هزار واحد شهری و روستایی تخریب شدند و بیش از ۷۵ هزار واحد مسکونی شهری و روستایی نیز آسیب دیدند. سه‌هزار‌و ۲۸۵ نفر مصدوم و بیمار به مراکز و واحدهای درمانی مراجعه کردند که از این تعداد، هزارو 411 نفر به مراکز درمانی انتقال یافتند و هزارو 874 نفر در محل حادثه درمان شدند. همچنین ۷۶ نفر از هم‌وطنان‌مان جان خود را از دست دادند. برآوردها براي ميزان خسارات سيل فروردين نیز متفاوت بود و برخي منابع، حجم خسارات ناشي از سيل را تا چهار ميليارد دلار اعلام كردند. حالا خبر رسيده است كه بازهم پنج استان جنوبي درگير سيل شده‌اند.
قطع آب 260 روستا
درحالي‌كه هنوز اخبار توزيع‌نشدن اعتبارات جبراني سيل فروردين در رسانه‌ها درج مي‌شد، سيلابي ديگر مردم را دچار خسارت كرد. سيل روزهاي اخير چقدر خسارت به بار آورده است و مناطق سيل‌زده چه وضعي دارند؟ ميثم جعفرزاده، مدیرکل مديريت بحران و پدافند غير‌عامل وزارت نيرو، در گفت‌وگو با «شرق» با تأكيد بر اينكه هنوز خسارات سيل اخير برآورد نشده است، درباره آخرين وضعيت استان‌هاي آسيب‌ديده در سيلاب اخير استان‌هاي جنوبي كشور عنوان مي‌كند: در‌حال‌حاضر در استان سيستان‌و‌بلوچستان و همچنين هرمزگان، متأسفانه برخي از روستاها دچار آب‌گرفتگي شديد هستند. اين مسئله سبب شده است در بعضی نقاط، منابع آب‌رساني به علت سیلاب دارای كدورت و در بعضی نقاط خطوط آب‌رسانی تخریب شوند.
به گفته او، در‌حال‌حاضر نزدیک به ۲۰۰ روستا در استان سيستان‌و‌بلوچستان دچار مشكل قطعي آب شده‌اند كه با استفاده از تانكرهاي آب‌رساني و مدل‌هاي تأمین آب‌رساني اضطراری به اين روستاها، آب مورد نياز مردم تأمين مي‌شود.
جعفرزاده اضافه مي‌كند: از آنجا كه در استان سيستان‌و‌‌بلوچستان بحث قطع ارتباط جاده‌اي وجود دارد، آب‌رساني به اين روستاها دشوار است؛ ضمن اينكه خطوط ارتباط تلفني نیز با بعضي از اين مناطق قطع شده. متأسفانه اين مسئله اطلاعات ناقصي از منطقه در اختيار ما قرار مي‌دهد؛ اما تلاش مي‌كنيم با تانكرهايي كه داريم، آب‌رساني در منطقه انجام شود. او ادامه می‌دهد: در استان كرمان هم حدود 60 روستا مشكل آب دارند كه فعلا با توجه به اينكه با اين روستاها ارتباط داريم و تيم‌هاي عملياتي در منطقه مشغول كارهاي تعميرات هستند، بقيه اكيپ‌ها به صورت شرايط اضطراري آب را بين روستاهاي آسيب‌ديده توزيع مي‌كنند.
مديريت بحران و پدافند غيرعامل وزارت نيرو درباره وضعيت استان هرمزگان پس از سيلاب مي‌گويد: براساس آخرين اطلاعاتي كه دارم، به‌دليل سيلاب اخير در خط انتقال بندر خمیر مشكل شكستگي ايجاد شده است. با توجه به اينكه منبع ذخيره آب چهار هزار متر مكعبي در اين منطقه وجود دارد و ذخيره آب آن تا حدي كامل است، برآوردم اين است كه تا 48 ساعت آينده و در زمان تقريبي‌ای كه تعميرات انجام شود، مشكلي براي آب‌رساني ايجاد نخواهد شد. در اين استان مسيرها باز است و مشكل تردد نداريم، به‌همين‌دليل تیم‌های عملیاتی و تانکرهای آب‌رسانی به‌صورت آماده‌باش هستند.
او اضافه مي‌كند: استان بوشهر و فارس هم درگير سيلاب هستند؛ اما شدت حادثه به اندازه استان‌هاي سيستان و بلوچستان، هرمزگان و كرمان نبوده است و روستاهاي محدودتري درگير اين پديده شده‌اند.
خطر فراموشي بعد از بحران
با توجه به اطلاعات ارائه‌شده از سوي جعفرزاده و تعداد روستاهاي درگير سيلاب به نظر مي‌رسد خسارت‌های سيل اخير هم كم نيست؛ اما چرا ايران تا اين حد در سيلاب‌ها دچار خسارات اقتصادي مي‌‎شود؟ مصطفي فدايي‌فرد، رئيس كميته ارزيابي سيلاب، از كميته سدهاي بزرگ وزارت نيرو در گفت‌وگو با «شرق» دراين‌باره مي‌گويد: واقعيت اين است كه هر وقت درگير سيلاب يا هر بلاي طبيعي ديگري مي‌شويم، اقداماتي آغاز مي‌شود اما بلافاصله بعد از بحران اين اقدامات به دست فراموشي سپرده مي‌شود. بزرگ‌ترين معضل در كشور ما اين است که به‌صورت اصولي به مسائل نمي‌پردازيم. او تأكيد مي‌كند: من از الان مي‌گويم اگر با همين فرمان پيش برويم، در آينده نزديك همين سيلاب به‌تنهايي مي‌تواند منجر به نابودي بخش‌هاي زيادي از كشور شود؛ كمااينكه درحال‌حاضر هم خسارت ايجاد مي‌كند، ولي اين خسارت تدريجي است.
فدايي‌فرد بخشي از مشكلات به‌وجودآمده در سيلاب را ناشي از تأثير تغييرات اقليمي مي‌داند. او مي‌گويد: تغيير اقليم معضلي جهاني است. در ايران هم به‌دليل تغييرات اقليمي ميزان بارش برف كاهش يافته و برف به باران تبديل شده است. بارش باران در فصولي رخ مي‌دهد كه منطقه آماده سيل‌خيزي است و الگوي بارش‌ها عوض شده و...، در دنيا هم شاهد سيلاب هستيم؛ اما آنها به‌شدت خسارت‌های اين پديده طبيعي را كنترل مي‌كنند.
رئيس كميته ارزيابي سيلاب از كميته سدهاي بزرگ بيان مي‌كند: در ايران به اين دليل بيشتر خسارت مي‌بينم كه به بستر و حريم رودخانه‌ها، درياها و تالاب‌‎ها تجاوز كرده‌ايم. سيل، نعمت است زيرا رسوبات را از كوه‌ها به دشت منتقل كرده و امكان كشاورزي براي بشر فراهم مي‌كند، اما مشكل سيلاب وقتي بروز مي‌كند كه به حريم رودخانه‌ها تجاوز مي‌كنيم. اين مسئله شدت آسيب‌پذيري ما را افزايش مي‌دهد.
او با تأكيد بر اينكه اقدامات قهري نمي‌تواند مانع تجاوز مردم به حريم بستر رودخانه‌ها و تخريب مراتع- كه نقش مهمي در كنترل سيلاب دارند- بشود، برنامه‌ريزي براي تأمين معيشت مردم را راهكاري اساسي براي كاهش تجاوز به حريم رودخانه‌ها معرفي مي‌كند.
نبود برنامه جامع بعد از 6 دهه
به گفته فدايي‌فرد، در ايران بهره‌برداري صحيح از سدها هم وجود ندارد. او اضافه مي‌كند: متأسفانه با وجود اينكه تعداد زيادي سد ساختيم و نقش اين سازه‌ها در كنترل سيلاب انكارنشدنی است، ولي ما مي‌توانيم بهتر از اين سازه‌ها استفاده كنيم. با پيش‌بيني مناسب مي‌توان سدها را بهتر مديريت كرد. در ايران هم اين پيش‌بيني‌ها وجود دارد و مي‌توان حتي براي يكي، دو هفته آينده پيش‌بيني انجام داد و سدها را به‌موقع تخليه كرد كه سيل بيشتري را كنترل كنيم تا به پايين‌دست خسارت نخورد.
رئيس كميته ارزيابي سيلاب از كميته سدهاي بزرگ مي‌گويد: بهره‌برداري از سدها يك بحث تخصصي است، اما گاهي فشارهاي سياسي منجر به بروز مشكل در اين حوزه مي‌شود. او صحبت‌هاي خود را با ذكر مثالي از سيل فروردين ادامه مي‌دهد. به گفته فدايي‌فرد: مسئولین استان خوزستان در سيل فروردین 98 اجازه نداده‌اند رهاسازي كاملي كه وزارت نيرو و مشاور طرح دنبال آن بودند، در سدهاي اين استان انجام شود تا حجم لازم در سد فراهم شود و خسارت‌های سيل را به صفر نزديك كند. او كه مدير آخرين طرح جامع آب كشور هم بوده است، می‌گوید: ما 60 سال سابقه طرح جامع آب در كشور داريم. شش طرح جامع مختلف را مطالعه كرده‌ايم، ولي هنوز طرح جامع نداريم. اين معضل بزرگي است كه بايد برايش فكري كرد. در طرح جامع آب، هم مي‌توان منابع و مصارف را كنترل كرد و هم سيلاب و خشك‌سالي را ديد.