شعار سال: در هر کشوری میتوان روستاها را مهد پیشرفت، کارآفرینی و تولید بهحساب آورد. جمعیت شهرنشین همواره برای گذران زندگی خود به جوامع روستایی نیازمند هستند و اکثر مواد خوراکی مورد استفاده آنها، توسط روستاییان تولید میشود. در شرایط فعلی عدم توجه به فضاهای روستایی، امکانات تولیدی و نیروی انسانی پرتوان روستا ازجمله مشکلات اساسی در توسعه روستایی است. این درحالی است که شناخت و تحلیل موانع و تنگناهای توسعه روستایی میتواند راه را برای توسعه یکپارچه روستاها هموار سازد. مشکلات و مسائل روستاهای کشور بسیار زیاد است و هر ناحیه روستایی مشکلات خاص خود را دارد. با وجود این، روستاهای کشور در مجموع با یکسری مسائل و مشکلات اساسی مواجه هستند که توجه به آنها، ضرورت برنامهریزی برای توسعه روستایی را ایجاب میکند. در همین ارتباط «سبزینه» در گفتوگو با کارشناسان به بررسی موانع و مشکلات توسعه روستایی پرداخته است که در ادامه میخوانید.
روستاهای کشور 47متولی دارند
مدیرعامل سابق صندوق بیمه روستاییان و عشایر درباره علت نبود متولی واحد برای مدیریت امور روستاها گفت: ساختار مدیریت اجرایی کشور، مبتنیبر بخشهای اجتماعی و اقتصادی است؛ یعنی بهطور مثال متولی راه وزارت راه و شهرسازی، متولی بهداشت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و... است. این درحالی است که برای اداره امور روستاها وزارتخانه مجزایی نداریم. وزارت جهاد کشاورزی هم که بهنوعی مسئول امور روستاهاست، بهصورت بخشینگری فعالیت میکند.
محمدرضا واعظمهدوی ادامه داد: این بخشینگری باعث شده است به هر مسأله مربوط به روستا مثل دامداری و کشاورزی بهصورت جداگانه توجه شود و بهعبارتی به روستا بهعنوان یک عنصر واحد نگاه نشود. نتیجه هم این شده است که همه بخشها برای انجام وظایف خود در روستاها حوزهای جداگانه دارند؛ اینگونه که در روستاها بهطور مثال وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی خانههای بهداشت، وزارت آموزش و پرورش مدارس و وزارت جهاد کشاورزی شرکتهای توسعه روستایی را در اختیار دارد؛ درنتیجه بیش از 47نهاد مختلف در روستا فعالیت میکنند.
وی عنوان کرد: هماهنگشدن این دستگاهها با هم سخت است و طبیعتاً هر دستگاه بهدنبال اعمال قوانین و ضوابط دستگاه مرکزی خود است. همچنین هماهنگی بین این دستگاهها و اینکه اصولاً در روستا باید چه اقدامی انجام شود، موضوعی مبهم بوده و باید مشخص شود که برای توسعه روستا چه مسائلی مد نظر است. در کشور ما مشخص نشده است که آیا توسعه یک روستا فقط باید کشاورزی باشد یا اینکه اگر بهعنوان مثال یک روستا به روستای آیتی تبدیل شد، آیا باز هم روستا تلقی میشود یا خیر؟ متأسفانه به این مسائل اصلاً توجه نشده و اقدامات و برنامههای لازم برای آن به اجرا درنیامده است.
هر روستا نیازمند یک برنامهریزی جداگانه است
واعظمهدوی اضافه کرد: طی چندسال اخیر روستاهای کشور تاحدودی پیشرفت کردهاند و زیرساختهایی مثل مدرسه، خانه بهداشت، راه روستایی و... در اکثر آنها احداث شده و بهعبارتی شرایط روستاها روبه رشد است، ولی وقتی صحبت از برنامهریزی روستایی میکنیم، با توجه به اینکه هفتنوع روستا در کشور داریم، باید برنامهریزیهای جداگانه و متنوعی را برای آنها در نظر بگیریم.
مدیرعامل سابق صندوق بیمه روستاییان و عشایر با اشاره به انواع روستا عنوان کرد: گروه اول روستاهای حاشیه شهرها هستند که سرریز جمعیت شهرنشین به این روستاها وارد میشود. گروه دوم روستاهایی مثل سرآسیاب، اوین، درکه، کن، رستمآباد و چیذر هستند که در شهرها ادغام شده و ویژگی شهری پیدا کردهاند. این روستاها در قالب طرحهای جامع توسعه روستایی نمیگنجند و باید به مسائلی ازجمله گردشگری در آنها توجه کرد. گروه سوم روستاهایی هستند که بهعنوان روستای مرکزی و دهستان تلقی میشوند. این روستاها، روستاهای تولیدی هستند و کشت گندم، ذرت و باغداری در آنها انجام میشود؛ بهعبارتی محوریت تولید و کشاورزی را دارا هستند.
وی در ادامه بیان کرد: گروه چهارم روستاهای تاریخی هستند که جنبههای گردشگری و تاریخی آنها حائز اهمیتتر است؛ مثل روستای ابیانه و ماسوله. این روستاها محورهای تفریحی و توریستی دارند. گروه پنجم روستاهایی هستند که بهنوعی مدرن شدهاند؛ بهطور مثال آیتی و استارتاپ در آنها مطرح شده و میتوانند محور توسعه باشند. گروه ششم روستاهای کوچکی هستند که 20 تا 30خانوار دارند و از روستاهای مرکزی تبعیت میکنند. گروه هفتم نیز روستاهای زیر 20خانوار و عشایری هستند که دسترسیهای آنها به امکانات بسیار مشکل است.
این کارشناس امور روستا تصریح کرد: برای هر کدام از این روستاها باید برنامهها و اقدامات متفاوتی در نظر گرفته شود. وقتی میگوییم حمایت از روستا، یعنی باید روستا را به نحوی حمایت کنیم که بهصورت روستا باقی بماند، وگرنه روستایی که تبدیل به شهر شود، توسعه شهری محسوب میشود و نه روستایی.
لزوم تعیین ساختار جمعیتی روستاها
مدیرعامل سابق صندوق بیمه روستاییان و عشایر گفت: اگر روستا بهصورت روستا باقی بماند، باید محاسبه کنیم که چه مشاغلی برای اهالی آن روستا وجود دارد، زیرا با رشد جمعیت و گذر زمان، زمینهای کشاورزی بین ورثه تقسیم و کوچک میشوند و اگر قرار است کل روستاییان در روستا بمانند، شغلی برایشان باقی نمیماند و مجبور میشوند به شغلهای واسطهگری رو بیاورند. جمعیتی که میتواند در روستا بماند، باید محاسبه شود تا بتوانیم در آن روستا فعالیت اقتصادی و اجتماعی داشته باشیم.
واعظمهدوی ادامه داد: در توسعه روستایی آموزش بسیار مهم است، زیرا درحال حاضر کمتر از دو درصد کشاورزان کشور تحصیلات دانشگاهی دارند و با این وضعیت نمیتوانیم بهعنوان مثال با کشورهایی مانند هلند و دانمارک که بهصورت پیشرفته کشاورزی انجام میدهند، رقابت کنیم. بحث آموزش و توانمندسازی در مشاغل تولیدی و کارآفرینی بسیار اهمیت دارد. اگر بخواهیم اقتصادمان تولیدمحور باشد، باید درآمد روستایی از درآمد شهری بیشتر و اقتصاد و شرایط بهنحوی ساماندهی شود که زندگی در روستا به نسبت زندگی در شهر بهصرفهتر باشد و فرد زندگی در روستا را انتخاب کند. با اقتصاد نفتی ما بهطور مستمر به سمت واردات حرکت میکنیم که واردات هم تولید را ریشهکن میکند. وقتی محصولات مختلفی به کشور وارد و امتیازات بین واردکنندگان توزیع میشود، تولید به نفع تولیدکنندگان نخواهد بود.
وی اظهار کرد: اگر درآمدهای نفتی را مثل کشور نروژ و دیگر کشورهای توسعهیافته بهجای هزینههای جاری صرف آموزش جامعه میکردیم، آن زمان تولیدکنندگان اعتبار و ارزش پیدا میکرد و تلاش درجهت تولید، تبدیل به یک ارزش میشد و روستاهای ما آزاد میشدند و به سمت توسعه حرکت میکردند.
این کارشناس مسائل روستا درباره نقش روستاها در توسعه اقتصادی کشور توضیح داد: اگر منظور بخش کشاورزی است (چون بخش عمده کارها در روستاها کشاورزی است)، میزان سهم روستاها در توسعه اقتصادی درحدود 13درصد است و امکان اینکه بیشتر از این باشد نیز وجود دارد. در کشورهای مختلف سهم روستاها از توسعه اقتصادی و ایجاد ارزش افزود بین 25 تا 30درصد است. با این حال میتوانیم با برنامهریزی در کوتاهمدت حداقل به دوبرابر رقم کنونی برسیم.
عدم تناسب درآمد و سرمایهگذاری در روستاها، علت توسعهنیافتن آنها
رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی مازندران نیز گفت: اولین مسألهای که باید در توسعه روستا به آن توجه کرد، ایجاد باور است؛ باوری که باید در مسئولان و روستاییان به وجود بیاید مبنیبر اینکه اقتصاد خرد روستایی میتواند در کیفیت زندگی افراد روستا تأثیرگذار باشد. این باور در برخی مناطق از بین رفته است و باید بار دیگر این باور بهوجود بیاید و فرهنگسازی شود که مردم روستایی بدانند با کمترین سرمایه و حتی بدون سرمایه نیز میتوانند تولیداتی داشته باشند که زندگی آنها را تغییر دهد.
شمسعلی هادیزاده معلم در گفتوگو با «سبزینه» افزود: بسیاری از زمینهای روستایی، مخصوصاً در استانهای شمالی کشور بسیار حاصلخیز هستند، ولی از آنها استفادهای نمیشود که دلیل آن هم وجود باورها و اندیشهها غلط در کشور است. بانوان روستایی در قدیم مدام کار و تولید میکردند، ولی درحال حاضر ترجیح میدهند پای تلویزیون بنشینند. در این خصوص باید با فرهنگسازی، باور توانمند بودن در روستاییان ایجاد شود.
وی اظهار کرد: اگر این باور در مسئولان بهوجود بیاید، آنها هم شروع به سرمایهگذاری در روستاها میکنند و برای روستاها تسهیلات، بودجه و امکانات در نظر میگیرند. متأسفانه درحال حاضر وضعیت تولید در روستاها به گونهای شده است که حتی در سوپرمارکتهای روستایی، محصولی که خود فرد روستایی میتواند در باغچه خانهاش کشت کند، به فروش میرسد. یا اینکه در دو دهه قبل، به اندازه 50درصد جمعیت روستا، دامداری وجود داشت، ولی هماکنون در روستاها به اندازه پنجدرصد جمعیت هم دامدار نداریم. باید این مسأله را بررسی کرد که کدام سیاست اشتباه ما را به اینجا رساند.
رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی مازندران مشکل اصلی را عدم فرهنگسازی عنوان کرد و گفت: مشکل بعدی، عدم تناسب درآمد و سرمایهگذاری در روستاهاست، زیرا قیمت محصولات روستایی شدیداً پایین است و فرد اگر سرمایه خود را در بانک بگذارد و سود بگیرد، بیشتر منتفع میشود. با وجود این شرایط، بیش از اینها نباید از روستاییان انتظار داشت.
این کارشناس حوزه روستایی درباره نقش توسعه بومگردی و گردشگری در توسعه روستاها خاطرنشان کرد: کرونا به بحث بومگردی شدیداً آسیب وارد و بهنوعی آن را در نطفه خفه کرد، زیرا برخی از بومگردیها بهتازگی شروع به رشد کرده و درحال تبدیلشدن به منبع درآمد روستاییان بودند، اما شیوع ویروس کرونا آنها را تعطیل کرد. بومگردی زمانی میتواند موفق باشد که تولید روستایی در سطح خرد انجام شود، اما اطلاعات میدانی نشان میدهد مصرفگرایی بهطور فاجعهبار در روستاها بالا رفته است.
شعارسال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه سبزینه ، تاریخ انتشار: 14 دی 1399 ، کدخبر: -،www.sabzineh.org