تاریخچه کتابخانه ملی

ریشه‌های شکل گیری کتابخانه ملی ایران، به عصر ناصرالدین شاه قاجار باز می‌گردد. تأسیس کتابخانه سلطنتی در دربار و مهم‌تر از آن تأسیس کتابخانه‌ای در مدرسه دارالفنون (۱۲۴۲شمسی) نخستین گام‌ها در مسیر ایجاد کتابخانه ملی بود.

شعار سال: ریشه‌های شکل گیری کتابخانه ملی ایران، به عصر ناصرالدین شاه قاجار باز می‌گردد. تأسیس کتابخانه سلطنتی در دربار و مهم‌تر از آن تأسیس کتابخانه‌ای در مدرسه دارالفنون (۱۲۴۲شمسی) نخستین گام‌ها در مسیر ایجاد کتابخانه ملی بود.

پس از آن انجمن معارف که به جهت توسعه مدارس در ایران ایجاد شده بود، ساختمانی در کنار کتابخانه دارالفنون با نام «کتابخانه ملی معارف ایران» به جهت استفاده محصلین مدارس به راه انداخت که حرکت به سوی تأسیس کتابخانه ملی را سرعت بخشید.

با این حال وضعیت عمومی کشور در سال‌های زوال حکومت خاندان قاجار مسئله کتابخانه را از اولویت‌ها خارج کرد تا اینکه با روی کار آمدن حکومت پهلوی این نیاز دوباره مطرح شد.

مهدی بیانی که ریاست کتابخانه معارف را بر عهده داشت، ایده ساخت "کتابخانه ملی ایران" را با علی اصغر حکمت در میان گذاشت و حکمت از شاه درخواست کرد که در کنار ساختمان در حال ساخت موزه ایران باستان، ساختمانی نیز برای کتابخانه ملی ساخته شود.

در سوم شهریور ماه سال ۱۳۱۶، کتاب‌های کتابخانه معارف با موافقت وزارت فرهنگ و معارف به ساختمان جدید منتقل شد و در بیست و سوم شهریورماه نیز رسماً نام «کتابخانه ملی ایران» را برخود گرفت. یکی از مهم‌ترین اقدامات صورت گرفته پس از انقلاب که بر ماهیت و عملکرد کتابخانه ملی، تأثیر بسزایی گذاشت ادغام کتابخانه ملی با مرکز خدمات کتابداری بود.

این مرکز که در سال ۱۳۴۷ آغاز به فعالیت کرده بود، در سال ۱۳۶۱ با کتابخانه ملی ادغام شد. قبل از این ادغام، کار سازماندهی منابع به صورت اصولی و علمی انجام نمی‌شد و از این زمان بود که حرکت نوینی در فهرست‌نویسی با استفاده از توان نیرو‌های متخصص مرکز و به ویژه اعضای هیأت علمی، به طور علمی و مطابق با استاندارد‌های بین المللی سازماندهی آغاز شد.

تصویب قانون واسپاری یکی از اقدامات اساسی در جهت بهبود عملکرد کتابخانه ملی بود که در سال ۱۳۶۸ به درخواست وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی انجام گرفت و به موجب مصوبه «الزام ناشران به تحویل تعدادی نسخ رایگان انتشارات خود به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی»، کلیه ناشران کتب و مطبوعات دولتی و غیردولتی موظف به واسپاری آثار خود به کتابخانه ملی شدند.

پیش از انقلاب کتابخانه ملی تحت نظر اداره کل کتابخانه‌های وزرات فرهنگ و هنر و پس از انقلاب تحت نظر وزارت فرهنگ و آموزش عالی بود، اما در نهایت در سال ۱۳۶۹، به موجب قانون اساسنامه کتابخانه ملی ایران مصوب مجلس شورای اسلامی، سازمان کتابخانه ملی ایران به عنوان سازمانی مستقل و زیر نظر مستقیم ریاست جمهوری قرار گرفت.

در نهایت در سال ۱۳۸۱ به منظور ساماندهی مدیریت اسناد و ایجاد هماهنگی، تسهیل در دسترسی و صرفه جویی، سازمان اسناد کشور با کتابخانه ملی ایران ادغام شده و نام آن به «سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران» تغییر یافت.

سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران هم اکنون با چهار معاونت (معاونت کتابخانه ملی، معاونت اسناد ملی (آرشیو)، معاونت پژوهش و دیجیتال و معاونت توسعه مدیریت و منابع انسانی) در دو ساختمان «کتابخانه ملی ایران» و «گنجینه اسناد ملی ایران» فعالیت می‌کند.

۳شهریور سالروز تاسیس کتابخانه ملی فرخنده باد