شعارسال: یکی از عجیب‌ترین اتفاقاتی که در تاریخ اقتصاد ایران رخ داده ماجرای قانونی است که فائقه آتشین مشهور به گوگوش به اقتصاد ایران تحمیل کرد. این خواننده خارج نشین در اواخر دهه چهل برای پرداخت هزینه‌های خرید خود از چک استفاده نموده و حتی، برخی از افراد صدور اولین چک مدت دار یا استفاده از چک برای پرداخت آتی را به این خواننده زن نسبت می‌دهند. آلبرت بغزیان، کارشناس اقتصادی و استاد دانشگاه تهران در این خصوص بیان داشته است که، در وزارت امور اقتصادی و دارایی، استفاده از چک مدت دار سال‌ها به قانون گوگوش معروف بود. در حقیقت چک تا پایان دهه چهل، در جایگاه واقعی خود مورد استفاده قرار می‌گرفت، اما در سال ۱۳۴۷ یا ۱۳۴۸ بود که فائقه آتشین با چک، خرید می‌کند و به فروشنده می‌گوید فعلا پولی در حسابم ندارم و چند روز دیگر به بانک مراجعه کنید. گویا در موعد مقرر نیز پول در حساب وی نبوده یا اینکه خریدار زودتر از موعد به بانک مراجعه می‌کند و هنوز پولی در حساب وی وجود نداشته است. کارمندان بانک با اطلاع از اینکه وی پولدار است، برای برگشت زدن چک دچار تردید می‌شوند و از دارنده آن می‌خواهند که بعدا مراجعه کند.

سال‌ها بعد چک کم کم به بحرانی برای اقتصاد ایران تبدیل شد. پای چک برگشتی در چهار دهه اخیر به سینمای و تلویزیون ایران نیز باز شده و موضوع چک برگشتی یا شرخری محور قصه‌های فراوانی را از آن خود کرده این در حالی است که در فیلم‌های پیش از انقلاب هنوز پای چک به زندگی قهرمانان داستان باز نشده و سفته همچنان محور سوء استفاده شخصیت‌های منفی فیلم‌ها از دیگران بود.
اولین پیش بینی در خصوص چک در قانون تجارت ایران مصوب سال ۱۳۱۱ لحاظ شد. از آنجا که قانون تجارت تکافوی مقتضیات چک در آن زمان را نمی‌داد، در سال ۱۳۱۲ ماده‌ای به قانون تجارت اضافه شد که براساس آن صدور چک بلامحل، مشمول جرم کلاهبرداری قرار گرفت. در قانون سال ۱۳۵۵ هم به هر حال اصلاحاتی شد که در عرف برای این قانون اسمی گذاشته‌اند. قانونی که به اصطلاح از آن با عنوان «گوگوش» نام برده می‌شود همان ماده ۱۳ قانون فعلی چک است که گفته در موارد زیر صادرکننده چک قابل تعقیب کیفری نیست.

الف - در صورتی که ثابت شود چک سفید امضا داده شده.
ب - هرگاه در متن چک وصول وجه آن منوط به تحقق شرطی شده باشد.
ج - چنان چه در متن چک قید شده باشد که چک بابت تضمین انجام معامله یا تعهدی است.
د - هر گاه بدون قید در متن چک ثابت شود که وصول وجه آن منوط به تحقق شرطی بوده یا چک بابت تضمین انجام معامله یا تعهدی بوده است.
ه - در صورتی که ثابت شود چک بدون تاریخ صادر شده یا تاریخ واقعی صدور چک مقدم بر تاریخ مندرج در متن چک باشد.
در سال ۱۳۵۳ یا ۱۳۵۴، گوگوش چکی به دارنده یکی از هتل‌ها و کاباره‌های مشهور آن زمان بابت تضمین حضور و ادامه کارش در آنجا داده بود، اما، چون به جهاتی که وارد آن موضوع نمی‌شویم، وی تصمیم گرفت دیگر در آن هتل کار نکند. در مقابل، صاحب هتل هم چک را برگشت زد. این‌طور که گفته می‌شد، این خواننده با وکیلش به دایره چک (زیر‌زمین کاخ دادگستری قدیم) رفتند و از آنجا بدون اینکه به دادیار مربوطه (کسی که احضاریه فرستاده بود) مراجعه کنند، یک راست به اتاق وزیر یا معاون وی رفتند. بعد هم که به شعبه مربوطه مراجعه کردند، دادیار آن شعبه با این استدلال‌ها که چک مدت‌دار بوده و یا سفید‌امضا و یا بدون تاریخ صادر شده و وصف ماده ۳۱۰ قانون تجارت را ندارد، دستور منع پیگرد صادر کرد. این اولین بار بود که این اتفاق می‌افتاد و پس از آن، این موضوع مطرح شد که بسیاری از چک‌ها این وضعیت را دارند و چرا باید صادرکنندگان آن تحت تعقیب قرار بگیرد، اما فلانی، چون خواننده مشهوری است، مستثنی باشد. این موضوع در همان زمان منجر به تصویب قانون سال ۱۳۵۵ شد. یعنی آنقدر که روی این قضیه بحث و انتقاد شد که چرا اجرای قانون چک حالت شخصی پیدا کرده، در اصلاحات قانون ۱۳۵۵، کل این موارد را (مدت‌دار، تضمینی، سفیدامضا و ...) همه را فاقد وصف کیفری اعلام کردند. به هر حال پرونده گوگوش مبنایی شد برای اصلاح قانون چک به این شکل. هرچند که مشکل اصلی این است که قوانین ما چک را تبدیل کرده به سندی برای معاملات اعتباری، در حالی که در واقع چک نباید این طور باشد.

قانون صدور چک با آخرین اصلاحات

پایگاه تحلیلی خبری شعار سال، برگرفته از منابع گوناگون