شعار سال: قیمت بنزین در ایران از مهم‌ترین موضوعات اقتصادی و سیاست‌گذاری کشور به‌شمار می‌رود.چرا به مولفه های اجتماعی- سیاسی، گره خورده است. این محصول حیاتی انرژی تحت تأثیر سیاست‌های یارانه‌ای، سهمیه‌بندی و اصلاحات اقتصادی قرار دارد و تغییرات آن، علاوه بر تأثیر مستقیم بر بازار انرژی، بر هزینه‌های زندگی و رفتار مصرف‌کنندگان نیز اثرگذار است. با وجود آنکه در حال حاضر (۲۰۲۴–۲۰۲۵)، بنزین معمولی در ایران با دو نرخ عرضه می‌شود: نرخ یارانه‌ای حدود ۱۵۰۰ تومان و نرخ آزاد حدود ۳۰۰۰ تومان؛ همچنین بنزین سوپر با قیمت تقریبی ۳۵۰۰ تومان در دسترس است. این قیمت‌ها نسبت به قیمت‌های جهانی پایین‌تر هستند، اما با توجه به تورم و کاهش قدرت خرید، تأثیر قابل‌توجهی بر هزینه‌های زندگی خانوارها دارند. به‌رغم اثر کوتاه‌مدت قیمت پایین بنزین بر کاهش هزینه‌های خانوار، در بلندمدت این سیاست به افزایش مصرف، فشار مالی بر بودجه دولت، و کاهش کارایی اقتصادی منجر شده‌است. بر اساس تحلیل کارشناسان، توزیع یارانه‌های پنهان عمدتاً به نفع دهک‌های پردرآمد است؛ به‌گونه‌ای که دهک دهم درآمدی حدود ۲۵ برابر دهک اول از این یارانه‌ها بهره‌مند می‌شود.آمار رسمی شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران نشان می‌دهد مصرف روزانهٔ بنزین در سال ۱۴۰۴ از ۱۲۱ میلیون لیتر فراتر رفته‌ و این رشد مصرف، فشار مضاعفی بر تولید داخلی و منابع ارزی کشور وارد کرده و در برخی دوره‌ها منجر به واردات بنزین شده‌است.

روسای جمهور فعلی و ادوار ایران به کرات، سیاست‌های یارانه‌ای سوخت را «غیرمنطقی» ارزیابی کرده و بر لزوم اصلاح این سیاست‌ها تأکید نموده اند. در کنار مباحث مربوط به یارانه و سیاست‌های قیمتی، مسئلهٔ قاچاق سوخت نیز به یکی از چالش‌های ساختاری نظام توزیع انرژی در ایران تبدیل شده‌است. برآوردها نشان می‌دهند که روزانه حدود ۲۰ تا ۲۵ میلیون لیتر سوخت از کشور خارج می‌شود که چنین حجمی از قاچاق، به‌سختی می‌تواند بدون پشتوانهٔ شبکه‌های سازمان‌یافته انجام گیرد. بر اساس گزارش‌های رسمی، بخش قابل‌توجهی از قاچاق سوخت از مسیر حواله‌ها و مجوزهای سازمانی انجام می‌شود. برای نمونه، دادستان کرمان اعلام کرده‌است که حدود ۴۹٫۸ درصد از سوخت قاچاق مربوط به حواله‌های سازمان صنعت، معدن و تجارت و ۲۸٫۵ درصد آن مربوط به بخش جهاد کشاورزی است، در حالی که سهم خودروهای شخصی تنها حدود پنج درصد برآورد می‌شود.

هزینه تمام شده یک لیتر بنزین: سوال اصلی که درباره آن دروغ می گویند یا حرف غلط می زنند: 

جعفر قائم پناه، معاون اجرایی رئیس‌جمهور مدعی است که هزینه تمام‌شده هر لیتر سوخت حدود ۳۹ هزار تومان است.رئیس جمهور هم به هزینه حدود هشت هزار تومانی در سال گذشته و هزینه ده هزار تومانی در سال جدید، اشاره داشته اند. روش محاسبه هزینه یک لیتر بنزین توسط رئیس جمهور ، تاکید بر محاسبه هزینه های استخراج و انتقال و پالایش و .... ، تا سرحد بنزین رسانیده شده به جایگاه های سوخت دارد:

در این حالت، برای محاسبه مجموع بهای تمام‌شده هر لیتر بنزین یا فرآورده، نمی‌توان از صورت‌های مالی پالایشگاه‌ها یا زنجیره پالایش شروع کرد بلکه ابتدا باید سراغ زنجیره‌های بالاسری پالایش، یعنی اکتشاف و استخراج رفت. بهای تمام‌شده هر لیتر فرآورده از تجمیع بهای تمام‌شده نفت در زنجیره اکتشاف و استخراج و بهای تمام‌شده پالایش و توزیع فرآورده به دست می‌آید. بهای تمام‌شده نیز از تجمیع دو جزء هزینه‌های عملیاتی Opex و هزینه‌های سرمایه‌ای Capex به‌علاوه حاشیه سود مدنظر در هر یک از این زنجیره‌های چندگانه حاصل می‌شود.

بر اساس صورت وضعیت هزینه‌های عملیاتی شرکت ملی نفت ، در حال حاضر هزینه عملیاتی هر بشکه نفت در زنجیره اکتشاف تا استخراج، ۴ دلار است. برای محاسبه هزینه‌های سرمایه‌ای یک مشکل اساسی وجود دارد. از آنجا که هزینه‌های سرمایه‌ای و استهلاک، براساس بهای تمام‌شده تاریخی در صورت‌های مالی به ثبت می‌‌‌رسد، شکاف هزینه‌های سرمایه‌ای واقعی با آنچه در دفاتر مالی به ثبت می‌رسد، بسیار قابل‌توجه است. برای حل این مساله، از روش ارزش جایگزینی بهره گرفته می شود. در حال حاضر، برای ایجاد ظرفیت تولید هر بشکه نفت، ۴۰‌هزار دلار مخارج سرمایه‌ای نیاز است که این یعنی ارزش جایگزینی مخارج سرمایه‌ای کنونی شرکت ملی نفت و سایر تولیدکنندگان کوچک‌تر نفت در کشور بیش از ۱۵۰ میلیارد دلار یا به ازای هر بشکه نفت تولیدی حدود ۶ دلار است.

از طرفی اگر مجموع حاشیه سود زنجیره اکتشاف و استخراج ۱۰‌درصد در نظر گرفته شود، بهای تمام‌شده هر بشکه نفت تحویلی به پالایشگاه‌ها به ۱۱ دلار می‌رسد. اما در زنجیره پالایش، براساس صورت‌های مالی پالایشگاه‌های بورسی و به‌روزرسانی مخارج سرمایه‌ای و هزینه استهلاک بر پایه همان ارزش جایگزینی (مخارج سرمایه‌ای برای ایجاد ظرفیت پالایش هر بشکه نفت به‌طور متوسط ۲۰‌هزار دلار)، هزینه‌های عملیاتی فرآوری و پالایش هر بشکه نفت یک‌دلار و هزینه‌های سرمایه‌ای به ۲.۵ دلار می‌رسد که مجموع این دو رقم به ۳.۵دلار می‌رسد.

تا بدین‌جا، مجموع هزینه‌های عملیاتی و سرمایه‌ای هر بشکه نفت از زنجیره اکتشاف و استخراج نفت تا زنجیره پالایش و تبدیل آن به فرآورده به ۱۴.۵ دلار می‌رسد. اگر حاشیه سود زنجیره پالایش را به‌طور متوسط ۵‌درصد در نظر بگیریم (که یعنی سود خالص شرکتی چون پالایش نفت اصفهان ۱۰ همت خواهد بود)، بهای تمام‌شده هر بشکه فرآورده در جلوی درب پالایشگاه‌ها به حدود ۱۵.۳ دلار نزدیک می‌شود. مجموعا ۱۰‌درصد نیز بابت هزینه حمل، توزیع و سود خرده‌فروشی بنزین به این رقم اضافه خواهد شد که بر این اساس، مجموع بهای تمام‌شده هر بشکه نفت فرآوری و تبدیل‌شده به بنزین و گازوئیل که در باک خودروها ریخته می‌شود معادل ۱۶.۸ دلار خواهد بود که به‌معنای بهای تمام‌شده ۱۰.۵ سنتی برای هر لیتر بنزین و گازوئیل است. که با .جود افزایش قیمت دلار ، رقمی در حدود ده هزار تومان خواهد بود.

در مقابل این ادعاها ، صمصامی، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس مدعی شد که قیمت واقعی بنزین زیر ۲ هزار تومان است. وی می گوید که ما نفت را استخراج می‌کنیم، شرکت پالایش و پخش این نفت را به پالایشگاه خصوصی می‌دهد. دولت نفت را با فوب خلیج فارس به پالایشگاه می‌فروشد و با قیمت فوب خلیج فارس از پالایشگاه می‌خرد؛ در اینجا دولت هیچ پولی برای بنزین نمی‌دهد و با نفت تهاتر می‌کند. هزینه حمل بنزین لیتری ۸۰۰ و هزینه جایگاه داری ۶۵۰ تومان است. یعنی کل هزینه ای که دولت برای بنزین می کند زیر ۲ هزار تومان است. اینکه می‌گویند دولت برای هر لیتر بنزین ۵۰ هزار تومان هزینه می‌کند، حرف غلطی است.دولت حتی یک ریال و یک سنت هم بابت خرید بنزین پول نمی‌دهد و همۀ هزینه‌ها از نفت ملی پرداخت می‌شود.

پایگاه تحلیلی خبری شعار سال،برگرفته از منابع گوناگون