شعارسال: سهم موتورسیکلت‌ها از16 میلیون سفر روزانه پایتخت حدود 8‌درصد است. یعنی در تهران روزانه یک میلیون و 200 هزار سفر با وسیله‌ای غیر از خودروهای عمومی انجام می‌شود که‌درصد بالایی است. این حجم از سفرهای روزانه با وسیله نه چندان ایمن چون موتورسیکلت، مزایا و در عین حال دردسرهایی را برای شهر و شهروندان در پی داشته و دارد، آلودگی صوتی، آلودگی هوا، سوانح منجر به فوت و جرح و نیز قانون‌گریزی از مشکلاتی است که این وسیله برای سایر شهروندان ایجاد می‌کند. از سوی دیگر، مزیت‌هایی مانند ارزانی‌‌ تردد، امکان حرکت در کوچه‌ها و معابر باریک، مستثنا بودن از ممنوعیت‌های معمول ترددی و به تبع آن کاهش زمان سفر در کنار برخی دیگر از خصوصیت‌های این وسیله نقلیه، سبب شده است تعداد بالایی از شهروندان علاقه‌مند به استفاده از موتورسیکلت برای سفرهای درون‌شهری باشند. برای بررسی نقش و سهم موتورسیکلت‌ها در حمل‌ونقل عمومی و راهکارهایی که می‌تواند به کاهش معضلات ناشی از‌‌ تردد این وسیله نقلیه در پایتخت کمک کند با کارشناسان و متولیان حوزه حمل‌ونقل گفت‌وگو کرده‌ایم.

موضوع موتورسیکلت و مشکلات و مزایای‌‌ تردد آن در تهران همواره مورد بررسی کارشناسان فن قرار داشته است. در این سال‌ها شاید یکی از دقیق‌ترین مطالعاتی که روی این 2 چرخ پر حاشیه پایتخت انجام شده، در سال‌های 1393 تا 1395 از سوی مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهرداری تهران بوده است. براساس این مطالعه، مشخص شد مبنای استفاده مردم پایتخت از موتورسیکلت‌ها بر چه اساسی است. در این پژوهش، 41‌درصد شهروندان، ارزان بودن استفاده از این وسیله حمل‌ونقل را دلیل انتخاب آن عنوان کرده‌اند. از سوی دیگر، دلیل دوم استفاده از موتورسیکلت‌ها به جای خودرو از سوی شهروندان، نبود ممنوعیت ورود موتورسیکلت‌ها به محدوده زوج و فرد و طرح ترافیک به ویژه در مناطق 6، 11 و 12 پایتخت از سوی شهروندان اعلام شده بود. سومین دلیل استفاده شهروندان از موتورسیکلت‌ها در پایتخت قدرت بالای حمل بار، دور زدن ترافیک، ورود به معابر کم‌عرض و باریک به ویژه در مناطق دارای بافت‌های فرسوده، بافت تجاری متراکم و... عنوان شده است. این 3 دلیل را می‌توان از دلایل عمده رشد استفاده از موتورسیکلت در پایتخت دانست.

سهم موتورسیکلت‌ها در حمل‌ونقل شهری

سهم موتورسیکلت در حمل‌ونقل در کشورهای جهان متفاوت است. این سهم رابطه مستقیمی با توسعه‌یافتگی ناوگان حمل‌ونقل عمومی دارد و هرچه این شبکه گسترده‌تر و قوی‌تر باشد، موتورسیکلت‌ها سهم کمتری را در این حوزه به خود اختصاص می‌دهند. برای مثال در ویتنام و در شهر هوشی مین، 60‌درصد حمل‌ونقل با موتورسیکلت انجام می‌شود. این‌درصد در پاریس کمتر از 4‌، در سئول و توکیو 4‌ و در استرالیا کمتر از یک‌درصد است. این سهم در تهران به دلیل توسعه نیافتگی شبکه حمل‌ونقل عمومی، حدود 8‌درصد است. جالب است بدانید در مناطقی که شبکه حمل‌ونقل عمومی مانند قلب پایتخت گستردگی بیشتری دارند اما محدوده‌های زوج و فرد و طرح ترافیک در آن اعمال می‌شود، سیستم حمل‌ونقل همگانی نوع کاربری از موتورسیکلت‌ها را تا حدود زیادی تغییر داده است، به گونه‌ای که کاربری موتورسیکلت در این منطقه بیشتر باربری است تا مسافربری.

تهدیدات و مشکلات موتورسیکلت‌ها

براساس یافته‌های پژوهشی مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران، استفاده از موتورسیکلت برای رفتن از منزل به محل کار و بر عکس 41‌درصد، کسب درآمد و امرار معاش 40‌درصد و مابقی برای انجام خرید‌های روزانه و تفریح است. براساس قانون راهنمایی و رانندگی مصوب سال 1389، حمل بار غیر‌متعارف و مسافر اضافه با موتورسیکلت خلاف قانون و مستوجب جرائمی است که در قانون پیش‌بینی شده. اما این قانون دارای شفافیت کافی نیست، زیرا منظور قانونگذار از بار متعارف یا مسافر اضافه به درستی تبیین نشده است. می‌توان نمونه چنین تخلفاتی را حمل بار در محدوده بازار تهران (منطقه 12 و 11) و مسافرکشی در نقاط مختلف پایتخت و نیز محدوده منطقه 6 تهران به وفور دید. نبود تعریف دقیق در این باره سبب شده است حدود 20‌درصد تصادف‌های خسارتی، 50‌درصد تصادف‌های منجر به جرح و 33‌درصد تصادف‌های منجر به فوت با موتورسیکلت، ارتباط مستقیم یا غیر‌مستقیم داشته باشد. 2 تکه شدن مناطقی از تهران با عبور بزرگراه‌ها و نبود زیرساخت کافی برای عبور موتورسیکلت‌سواران از یک بخش به بخش دیگر بزرگراه نیز از دلایلی است که نمونه آن را می‌توان در مناطقی مانند 10، 15و 16مشاهده کرد.

از سوی دیگر، فعالیت چند میلیون دستگاه موتورسیکلت در شهر سبب شده است آلودگی صوتی در محدوده‌هایی از پایتخت بالا باشد. براساس یافته‌های پژوهشی، حدود 50‌درصد از آلودگی صوتی به دلیل‌‌ تردد موتورسیکلت‌ها است. به گفته «‌‌محمد حقانی» رئیس کمیسیون خدمات شهری و محیط‌زیست شورای چهارم شهر تهران، اگر این موضوع را در نظر بگیریم که روزانه بیش از 700 هزار دستگاه موتورسیکلت تنها به منطقه 12 وارد می‌شود، به آسانی می‌توان شدت آلودگی صوتی در این محدوده را حدس زد.» همه این موارد در حالی است که آلودگی هوای ناشی از‌‌ تردد این موتورسیکلت‌ها که اغلب کاربراتوری هستند، خود حدیث مفصلی دارد. به گفته «‌‌سید نواب حسینی منش» حدود 2 میلیون دستگاه موتورسیکلت در پایتخت‌‌ تردد می‌کنند و ذرات معلق کمتر از 5/2 میکرون تولید شده آنها معادل 25‌درصد کل آلایندگی این نوع آلودگی پایتخت است. براساس پیمایش موتورسیکلت‌ها می‌توان گفت که هر موتورسیکلت به تنهایی به اندازه 3 دستگاه خودرو سمند آلودگی تولید می‌کند.» اعلام نظر رئیس ستاد مرکزی معاینه‌فنی شهرداری در حالی است که تنها 2 مرکز یکی در منطقه19 و دیگری در منطقه 6 تهران این امکان را دارند که برای موتورسیکلت‌ها، برگه معاینه‌فنی صادر کنند.

راهکار‌هایی برای ساماندهی موتورسواران

موضوع ساماندهی موتورسواران سال‌هاست در دستور کار مسئولان قرار دارد. اما موانع و مشکلاتی برای این کار وجود دارد. بر‌ای تحقق این هدف، 5 راهکار عمده شامل هویت‌بخشی، فرهنگسازی، اقدامات مهندسی، اصلاح قوانین و مقررات مربوط به موتورسیکلت‌ها، اعمال سیاست‌های تشویقی و تنبیهی مورد توجه است. به گفته «‌‌کامران رحیمی» کارشناس پژوهشی مدیریت حمل‌ونقل و ترافیک مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهری شهرداری تهران، هویت دادن به موتورسیکلت‌ها از برنامه‌هایی است که باید با اولویت انجام شود: «متأسفانه آمار دقیقی از تعداد موتورسیکلت‌ها در تهران وجود ندارد. برخی موتورسیکلت‌ها مانند موتورهای سه چرخ دارای پلاک مخدوش هستند یا پلاک ندارند. در روند نقل و انتقال موتورسیکلت نیز سند مالکیت آن به درستی تنظیم نمی‌شود و نمی‌توان مالک یک دستگاه موتورسیکلت را به آسانی شناسایی کرد. بنابراین، ضرورت دارد در این حوزه اقدامات جدی برای هویت دادن به موتورسیکلت‌ها و صاحبان آن انجام شود تا اعمال قانون امکان‌پذیر شود.»

او موضوع فرهنگسازی را برای موتورسواری در شهر ضرورتی غیر‌قابل انکار ارزیابی می‌کند و حرفش را اینگونه ادامه می‌دهد: «بسیاری از موتورسواران قوانین را رعایت نمی‌کنند. اگر هر راکب برای هدایت موتورسیکلت خود ملزم به داشتن گواهینامه و شرکت در کلاس‌های آموزشی باشد می‌توان خلأ‌های فرهنگی در این حوزه را تا حدودی جبران کرد. نقش بیمه‌ها را در فرهنگسازی این حوزه نیز نباید نادیده گرفت.» این کارشناس حمل‌ونقل و ترافیک، اصلاح مهندسی برخی معابر برای‌‌ تردد موتورسیکلت‌ها را یکی دیگر از راهکارهای پیش‌بینی شده برای بهبود‌‌ تردد موتورسیکلت‌سواران در شهر عنوان می‌کند و می‌افزاید: «ایجاد برخی محدودیت‌ها برای ورود موتورسیکلت‌ها به پیاده‌روها و خطوط ویژه، پرداخت یارانه برای خرید تجهیزات ایمنی به مالکان موتورسیکلت‌ها، تشویق موتورسواران قانونمدار و اعطای امتیازهای ویژه به آنان و نیز معرفی موتورسواران قانونمند به بازاریان و استفاده‌کنندگان از خدمات آنها با هدف کسب درآمد بیشتر برای موتورسواران قانونمند می‌تواند به ساماندهی موتورسواران در پایتخت کمک کند.»

یکی از راهکارهایی که از سوی مدیریت شهری برای کاهش تعداد تصادف منجر به فوت و جرح در پایتخت پیش‌بینی شده است، کاهش یا حذف نقاط حادثه‌خیز است. مسئولان راهور و شهرداری می‌دانند در چه نقاطی بیشترین سوانح موتورسیکلت رخ می‌دهد و برای از بین بردن این نقاط طرح‌های مختلفی را اجرا کرده‌اند. نصب پل‌های هوایی برای‌‌ تردد موتورسیکلت‌ها در محورهایی که بزرگراه‌ها آن را به 2 قسمت تبدیل کرده است از جمله این طرح‌هاست. یکی از این نقاط، 20 متری افسریه است که با نصب پل هوایی برای موتورسواران در این محدوده، حجم تصادف‌های منجر به فوت در سال‌جاری نسبت به سال قبل از آن 100‌درصد کاهش یافته است. براساس آمارهایی که در اختیار دارم، سال گذشته3 مورد تصادف موتورسوار منجر به فوت در 20 متری افسریه ثبت شده است.

این تصادف‌ها ناشی از تلاش موتورسواران برای عبور از یک قسمت بزرگراه به قسمت دیگر رخ داده است. موتورسواران با این اقدام علاوه بر اینکه جان خویش را به خطر می‌اندازند، جان رانندگانی که در بزرگراه در‌‌ تردد هستند را نیز با خطر روبه‌رو می‌کنند؛ چراکه رانندگان با دیدن موتورسواران در بزرگراه ترمز کرده و با این کار تصادف‌های زنجیره‌ای را رقم می‌زنند. برای برطرف کردن این مشکل، پل هوایی موتورسیکلت رو در محور 20 متری افسریه نصب شده است و با نصب آن هیچ تصادف منجر به فوتی در این محور گزارش نشده است. اکنون به یک پل ویژه تردد موتورسیکلت‌ها در میدان آقانور نیاز است تا تصادف موتورسیکلت‌سواران در این محور نیز به صفر برسد. با ایجاد این زیرساخت در منطقه امیدواریم سوانح منجر به فوت موتورسیکلت‌سوارها به حداقل برسد.

سایت شعارسال، با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از روزنامه همشهری، تاریخ انتشار:10مرداد1397 ، کدخبر: 25241: www.newspaper.hamshahri.org