شعار سال: مجموعهای از
بحرانهای داخلی مانع سفر رهبران ایالات متحده، فرانسه و بریتانیا به دهکده داووس
شده است. دونالد ترامپ با تبعات و تنشهای مربوط به تعطیلی دولت فدرال دستوپنجه
نرم میکند. امانوئل مکرون همچنان با چالش آشوبهای هفتگی جلیقهزردها روبهرو است
و ترزا می نیز که بهتازگی از رأی عدم اعتماد جان سالم بهدر برده، هنوز نتوانسته
است راهی برای برونرفت از بنبست برگزیت پیدا کند و احتمال برگزاری رفراندوم دوم
در بریتانیا بیشازپیش قوت گرفته است.
غیبت این رهبران در نشست داووس در شرایطی رخ میدهد که چشمانداز روشنی
از اقتصاد جهانی وجود ندارد و بحرانهای متعدد از جمله برگزیت، تنش تجاری آمریکا و
چین و نیز بحران بدهیهای دولت ایتالیا و کندشدن روند رشد اقتصادهای بزرگ جهان،
ثبات اقتصاد بینالمللی را با تردیدهای جدی روبهرو کرده است. در آستانه نشست
اقتصادی داووس، گزارشی از وضعیت اقتصادی امروز جهان با عنوان «گزارش ریسکهای
جهانی» منتشر شد که در آن از تنشهای ژئوپلیتیک میان قدرتهای جهانی به عنوان مهمترین
عامل در کندشدن روند رشد اقتصاد جهانی نام برده شده است.
در نشست امسال داووس حدود سه هزار فعال تجاری، اقتصادی و مدنی و نیز چهرهها
و مقامهای ارشد سیاسی از کشورهای مختلف از جمله از قاره آمریکا، اروپا و آسیا
حضور دارند. با این حال، از میان هفت رهبر کشورهای گروه هفت فقط سه رهبر در داووس
حضور خواهند یافت: شینزو آبه، نخستوزیر ژاپن؛ آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان و جوزپه
کونته، نخستوزیر ایتالیا.
با اینکه دونالد ترامپ، رئیسجمهور ایالات متحده، بهدلیل تعطیلی دولت فدرال
که رکورد تاریخی 30 روز را هم پشتسر گذاشته است، در نشست امسال داووس حضور نخواهد
داشت، اما تردیدی نیست که سیاستها و اقداماتش بر نشست داووس سایه میاندازد. با
وجود لغو سفر ترامپ و هیئت همراهش به سوئیس به دلیل تعطیلی دولت فدرال، قرار است
مایک پمپئو، وزیر خارجه ایالات متحده و استیو منوچین، وزیر خزانهداری آمریکا، در
داووس حضور یابند. در فرانسه هم امانوئل مکرون، رئیسجمهور این کشور، نزدیک به سه
ماه است که با اعتراض جلیقهزردها دستوپنجه نرم میکند و با وجود امتیازاتی که
به طرف مقابل داده هنوز هم خشم معترضان فروننشسته و شنبهای که گذشت، برای دهمین
هفته پیاپی خیابانهای شهرهای بزرگ فرانسه، از جمله پاریس، صحنه درگیری معترضان جلیقهزرد
و پلیس بود.
در بریتانیا هم ترزا می هنوز راهحلی برای بحران برگزیت نیافته و تنش
با پارلمان و نیز حزب کارگر به عنوان مهمترین حزب مخالف دولت محافظهکار «می» ادامه دارد. ترزا می اخیرا با اختلاف رأی بسیار کم
توانست از مجلس عوام رأی اعتماد بگیرد تا فرصت مجددی برای حل معضل برگزیت داشته
باشد.
وضعیت در عمدهترین اقتصادهای گروه هفت ناآرام است و این فرصت بسیار
خوبی برای رهبران چین و روسیه بهشمار میآید تا فرصتی برای خودنمایی در داووس داشته
باشند. ولادیمیر پوتین، رئیسجمهوری روسیه، در نشست داووس حضور خواهد یافت و
نارندرا مودی، نخستوزیر هند، هم به سوئیس خواهد رفت، اما شیجینپینگ، رئیسجمهور
چین که در دو سال اخیر در نشست داووس حضور یافته بود، امسال ترجیح داد تا معاون
خود را روانه گردهمایی سالانه داووس کند.
نسخه چهارم جهانیشدن
هر سال مجمع جهانی اقتصاد یک موضوع را بهعنوان شعار نشست انتخاب کرده
است و پدیدههای مربوط به آن را در دستور کار قرار میدهد. نشست امسال این مجمع با
شعار «جهانیشدن 4: شکلدادن به ساختار جهانی در عصر چهارمین انقلاب صنعتی» آغاز
میشود. نسخه چهارم جهانیسازی از جمله اصطلاحاتی است که کلاوس شواب، بنیانگذار
مجمع داووس، ابداع کرده است. بااینحال، این اصطلاح پیش از این هم از سوی توماس
فریدمن، روزنامهنگار نامدار آمریکایی، در کتاب «جهان مسطح است» که سال 2005 منتشر
شد، مورد اشاره قرار گرفته بود. البته فریدمن در کتاب خود فقط به سه نسخه جهانیسازی
اشاره کرده بود: در نخستین نسخه جهانیسازی، ویژگی اصلی، نقش محوری دولتها در
پیشبرد روند جهانیسازی بود. در نسخه دوم شرکتهای بزرگ و چندملیتی ابتکار عمل را
از دولتها گرفت.
نسخه سوم جهانیسازی هم در ابتدای قرن بیستویکم و با گسترش استفاده
از کامپیوتر و اینترنت و ایجاد زنجیرههای جهانی ایجاد شد. شواب در نسخه چهارمی که
به سه نسخه مورد اشاره فریدمن افزوده، جهانیسازی را با بحرانها و چالشهایی چون
ملیگرایی و پوپولیسم، بهویژه در حوزه اقتصاد، برگزیت و قدرتگرفتن چهرههایی
مانند دونالد ترامپ درنظر گرفته است. با ایجاد این بحرانها، تقابلهایی نیز در
سطح ملی و جهانی ایجاد میشود که از جمله آنها میتوان به دوجانبهگرایی در برابر
همهجانبهگرایی، نهادگرایی در برابر حمایت دولتها از صنایع داخلی، پیشرفت
تکنولوژی در برابر بیکارشدن نیروی کار داخلی، حمایت از مهاجرت در برابر بستن
مرزها و رشد اقتصادی در برابر کاهش اختلاف طبقاتی اشاره کرد. نکته جالب این است که
بحرانهایی که مانع حضور ترامپ، مکرون و می در داووس شده نیز دقیقا بحرانهای
مورد اشاره شواب در نسخه چهارم جهانیسازی است.
علاوه بر معضل رویکارآمدن رهبران پوپولیست در مهمترین اقتصادهای
جهان و اتخاذ سیاستهایی بر خلاف روند جهانیسازی، نکته دیگری که باعث نگرانی رهبران
جهان و نیز برگزارکنندگان نشست داووس شده، چشمانداز تیره اقتصاد جهانی در سال
2019 است. از شاخصترین نمادهای مخالفان روند جهانی سازی در سالهای اخیر در میان
سیاستمداران کنونی میتوان به جرمی کوربین، رهبر حزب کارگر بریتانیا و برنی
سندرز، سناتور چپگرای آمریکایی اشاره کرد. این چهرهها معتقدند که رهبران و
متفکران از آنچه در سال 2008 بر سر اقتصاد جهان آمد، درس نگرفتهاند و نقاط ضعف در
ساختارها و نهادهایی که در سال 2008 بحران اقتصادی
جهان را رقم زدند، هنور برطرف نشدهاند؛ بنابراین با نگاهی به وضعیت امروز جهان،
بهویژه در کشورهای صنعتی، این احتمال وجود دارد که بحرانی بهمراتب شدیدتر و
فراگیرتر از بحران 2008 در انتظار جهان باشد.
شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه شرق، تاریخ انتشار 2 بهمن 97، شماره: 3349