عمارت تاریخی دریابیگی در شهر لنگرود، تا همین چند سال پیش یک مجموعه خانه تاریخی یکپارچه شامل تابستان نشین و زمستان نشین بود. عمارتی که به شماره ۳۰۶۸۹ و در دی ماه ۹۰ در فهرست بناهای میراثی کشور ثبت شد. اما بی مهری به این خانه بخش‌های زیادی از آن را از بین برد. بخش شاه نشین چند سال پیش مجوز تخریب گرفت و بخش زمستان نشین نیز فروردین ماه امسال در اثر یک حادثه آتش سوزی عمدی سوخت.

نوه دریابیگی و خانواده اش در خانه ساکن بودند که نیمه شب آتش به جان عمارت افتاد. اگرچه معاون میراث فرهنگی و گردشگری همان زمان اعلام کرد که آتش سوزی عمدی بوده اما هرچه بود، چوب‌های سقف و پنجره‌های زیبای اُرسی عمارت سوخت و نابود شد. دو هفته پیش برای بار چندمین بار به دیدن این خانه در لنگرود رفتم، پرنده‌های مهاجر بر فراز رودخانه لنگرود که در بیشتر بافت قدیمی این شهر جریان دارد، هنوز جولان می‌دهند. در حاشیه غربی رودخانه لنگرود و نزدیک مسجد غروی صدای چکش کاری و برش چوب بر بام عمارت سوخته دریابیگی نوید مرمت این عمارت تاریخی و قدیمی را می‌داد.

یادم آمد که سال‌ها پیش بخشی از متعلقات این عمارت دقیقاً وسط رودخانه لنگرود بود، انگار کلبه کوچکی وسط آب رودخانه شناور باشد که با یک راه باریک به عمارت وصل می‌شد. این بخش برای پذیرایی از مهمان‌ها ساخته شده بود. دریابیگی از سرشناسان گیلان در دوره قاجار بود. خاندان دریابیگی اصالتاً از سادات اهل انزلی بودند که فرزندان و نوه‌هایشان در چند شهر گیلان نظیر رودسر و لنگرود و آستارا که بندر داشت ساکن شدند.

سر جد این خاندان، «حاج میرزا ابوطالب» بود که با فرمان فتح علیشاه قاجار، در سال ۱۲۴۵ قمری انحصار بنادر گیلان به آنها واگذار شد. عمارت دریابیگی لنگرود، در طول سال‌ها بین چند ورثه تقسیم شد. بخش شاه نشین آنکه تزئینات بی نظیری شامل مقرنس کاری، گچ بری و نقاشی‌های دیواری داشت، متأسفانه ۵ سال پیش حکم تخریب آن توسط مالک گرفته شد. سقف عمارت و بخشی‌هایی از مقرنس‌ها را که کندند، اداره کل میراث فرهنگی گیلان به فکر حفظ آن افتاد و با خرید عمارت نیمه جان، با نصب داربست و شیروانی بالای سقف، وعده داد که عمارت را مرمت می‌کند. داربست‌ها زنگ زد ولی تغییری در عمارت حاصل نشد. در عوض بخش‌هایی که قابل تاراج بود، در اثر عدم حفاظت و فقدان درب مناسب به یغما رفت.

تنها بخش سالم مانده بخش زمستان نشین عمارت بود که یکی از نوه‌های دختری دریابیگی در آن زندگی می‌کرد. متأسفانه این بخش نیز در شامگاه ۱۹ فروردین ۱۳۹۷ دچار آتش سوزی شد و اُرسی های زیبای عمارت و چوب‌های سقفی که نقاشی‌ها و تزئینات خاصی داشت، خاکستر شد.

اکنون، شکوه این عمارت زیبا را تنها می‌توان در منابع نه چندان قدیمی خواند و البته عکس‌هایی که تنها از نمای بیرون منتشر شده است «این بنا دارای دیوار آجری بلندی است که دو طرف آن به دو بخش برج مانندی ختم می‌شود. بنا از دو طبقه تشکیل شده و اطاق‌های طبقه بالا دارای ارسی های چوبی مشبک است. در ورودی بنا دو در بزرگ چوبی قدیمی با گل میخ‌ها و کوبه ها وجود دارد درها به دالان هشتی کوچکی راه می‌یابد و به حیاط منتهی می‌شود بنای اصلی مقابل در ورودی و شامل دو طبقه است. هر طبقه سه اطاق دارد جلوی هر طبقه، ایوان چوبی زیبایی به چشم می‌خورد. در ساختن ایوان‌ها نهایت ظرافت و دقت به کار رفته است. تالار شاه نشین بنا سراسر مقرنس کاری شده و دارای گچ بری ها و نقاشی‌های ارزنده دوره قاجار است. درهای ورودی این تالار یک شاهکار هنری به شمار می‌رود و با گل بوته‌ها و نقش پرندگان به شکل استادانه‌ای نقاشی شده است. بر دو طرف هر یک از این درها طاقچه‌هایی قرار گرفته که داخل آن، آئینه‌های سنگی قدیمی نصب است. این بنا از نظر تزئینات داخل آن، از آثار تاریخی مهم گیلان به شمار می‌رود.» (کتاب گیلان، جلد ۲، ص: ۵۵۱)

با فروریختن سقف نیمی از هویت من تکه شد

بخش زمستان نشین محل زندگی بانو شاه بنایی، نوه دختری دریابیگی بود. خانم شاه بنایی، زمانی که خانه نسوخته و در آن ساکن بود به خبرنگار مهر توضیح داده بود که چگونه این عمارت میان وارثان دست به دست شد. بنای یکپارچه اصلی، تکه تکه شده و با افزودن درهای مجزا و ایجاد راه گذر کوچه با کاستن حیاط، شکل اصلی بنا به هم ریخت.

شاه بنایی افزود: زمانی اداره کل میراث فرهنگی تصمیم گرفت عمارتی که ثبت ملی شده را حفظ کند که چوب‌های تالار طبقه دوم ریخته بود.

وی با اشاره به تخریب‌هایی که در بخش شاه نشین انجام شده می‌گوید: با فروریختن سقف، نیمی از هویت من تکه شد.

شاه بنایی ادامه داد: پس از تخریب، از میراث فرهنگی تهران آمدند و داربست‌هایی بالای عمارت تخریب شده نصب کردند تا عمارت میراثی را مرمت کنند! سال‌ها گذشت، داربست‌ها زنگ زده و به دلیل تخریب دیوار حیاط، کاشی‌ها و نقاشی‌های دیواری هم به سرقت رفت.

شاه بنایی تصریح کرد: این عمارت باشکوه، حاصل زندگی پدربزرگم و پدرم بود. پدرم بنای ماهری بود و تا زمانی که حیات داشت در نگهداری و مرمت عمارت تلاش کرد اما با رفتن آنها این عمارت نیز به باد فنا رفت.

اگرچه معاون میراث فرهنگی گیلان در گفتگو با خبرنگار مهر خبر از مرمت عمارت دریابیگی داد، اما این مرمت تنها شامل بخشی می‌شود که خانواده شاه بنایی ساکن آن بودند.

اتمام احیای سقف بنای دریابیگی تا ۲۵ روز آینده

زمانی که مدتی پیش به این بنا سری زدم، کارگران و استادکاران نجار در حال مرمت سقف بودند، تلی از تیرک‌های چوبی ذغال شده کف حیاط و تالار ریخته بود، برای صحبت با سرپرست کار مرمت این بنا به ناچار همانند همان کارگران از آوارها بالا رفتم.

سید علی مصطفوی استاد کار مرمت این بنا درباره روند کار به خبرنگار مهر می‌گوید: هنوز با میراث فرهنگی قراردادی نداریم ولی قرار شده سربندی سقف، حلب زنی و سفال چینی را ما انجام دهیم. یک هفته‌ای هست کار بر روی عمارت را شروع کرده‌ایم.

مصطفوی می‌افزاید: کار برش چوب‌های دامنه ساختمان و سقف در کارگاه حدود ۱۰ روز زمان برد و اگر مشکلی پیش نیاید، ۲۵ روز دیگر کار سربندی سقف تمام می‌شود و بعداً باید برای نصب شیروانی و سفال چینی اقدام کنیم.

وی با بیان اینکه کار ما که تمام شود، باید نخاله برداری و رطوبت زدایی از بنا را شروع کنند، ادامه می‌دهد: اطلاعی از مرمت و احیای ارسی ها ندارم.

حفظ بنای دریابیگی به تنهای از سوی میراث فرهنگی غیرممکن است

معاون میراث فرهنگی گیلان درباره مرمت و احیای ارسی های بنا به  می‌گوید: با کارگاهی در شهر ماسوله صحبت شده تا ارسی های عمارت دریابیگی را مشابه سازی کرده و از نو بسازد.

ولی جهانی همچنین ادامه می‌دهد: عمارت بزرگ دریابیگی ۴ مالک دارد که میراث فرهنگی گیلان توانسته تنها یک بخش آن یعنی شاه نشین را خریداری کند.

وی با اشاره به وضعیت شاه نشین می‌افزاید: بعد از تخریب بخش شاه نشین، میراث فرهنگی با نصب داربست و ایجاد حفاظ بالای سقف تلاش کرد از تخریب بیشتر جلوگیری کند. همچنین اقدامات لازم برای استحکام بخشی بنا نیز انجام شده است.

جهانی با اشاره به مرمت بخش سوخته شده با اعتبار اداره کل میراث فرهنگی، ادامه می‌دهد: در حال حاضر اداره کل میراث فرهنگی به صورت تعهدی مرمت سقف بنا را برعهده گرفته است و پس از تکمیل سقف تزئینات چوبی پنجره‌های ارسی نیز توسط کارگاه ماسوله احیا می‌شود.

وی با بیان این نکته که عمارت دریابیگی از معدود بناهای بجا مانده دوره قاجار در این شهر است، می‌افزاید: تملک و احیای این مجموعه میراثی نیازمند اعتبار بسیاری است که از توان سازمان میراث فرهنگی به تنهایی خارج است تملک و احیای این مجموعه میراثی نیازمند اعتبار بسیاری است که از توان سازمان میراث فرهنگی به تنهایی خارج است. در این زمینه بارها با نماینده لنگرود در مجلس شورای اسلامی، سازمان برنامه و بودجه و فرمانداری این شهرستان و شهرداری لنگرود مذاکره شده تا هرکدام بخشی از اعتبار برای احیای این عمارت را قبول کنند ولی متأسفانه تاکنون اقدام عملی از سوی هیچ نهادی انجام نشده است.

معاون میراث فرهنگی گیلان خواستار همکاری نهادهای یاد شده در احیای مجموعه دریابیگی شده و تاکید می‌کند: مرمت این بنای تاریخی به گردشگری منطقه کمک کرده و برای این شهرستان درآمدزایی به دنبال دارد.

شعارسال، با اندکی تلخیص و اضافات بر گرفته از خبرگزاری مهر، تاریخ انتشار: 12اسفند 1397 ، کدخبر:4557607 ،www.mehrnews.com