شعار سال: سامانه سنجش ایمنی و افزایش تاب‌آوری محله و ساختمان‌های پایتخت راه‌اندازی شد. مدیریت شهری پایتخت با هدف افزایش تاب‌آوری شهر و شهروندان تهرانی، سامانه «تست آمادگی، ایمنی و مقاومت در برابر زلزله و حریق» را راه‌اندازی کرده است. مطابق با اطلاعات ثبت‌شده درخصوص میزان ایمنی هر ساختمان در این سامانه، شهروندان می‌توانند سطح ایمنی یا غیرمقاوم بودن محل سکونت را ارزیابی کنند. به گزارش «دنیای‌اقتصاد» مطابق با نظرسنجی‌های انجام شده از سوی شهرداری تهران، سطح پایین تاب‌آوری پایتخت در مقابل حوادث غیرمترقبه به‌ویژه زلزله، یکی از دغدغه‌های اصلی پایتخت‌نشینان است. از این‌رو افزایش شاخص تاب‌آوری شهر تهران یکی از مهم‌ترین وعده‌های مدیران شهری در دوره جدید قرار گرفته است.

در سامانه «شهر آماده» به نوعی میزان آمادگی در برابر زلزله و حریق سنجش می‌شود؛ هر شهروند ساکن پایتخت می‌تواند محله، محل سکونت و خودش را به لحاظ میزان آمادگی، مقاومت و تاب‌آوری در برابر حوادث غیرمترقبه محک بزند و در نهایت به وسیله آموزش‌های فراهم شده میزان تاب‌آوری ساختمان و محله سکونت خود را افزایش دهد.

در این سامانه سه بخش اصلی برای دستیابی به این هدف پیش‌بینی شده است.

بخش اول به «مدیریت بحران در ساختمان» اختصاص دارد. این بخش در قالب پنج مرحله با مشارکت شهروندان اجرایی می‌شود.

مرحله نخست، شناسایی مخاطرات ساختمان و ارائه برنامه کاهش مخاطرات است. براین اساس، یک ارزیاب بر اساس چک لیستی شامل ۴۸ سوال، ساختمان را (صرف نظر از واحدها) ارزیابی کرده و درنهایت اطلاعات چک لیست را در سامانه طرح وارد می کند. براساس اطلاعات این چک لیست، سطح خطرپذیری ساختمان و برنامه کاهش مخاطرات آن مشخص خواهد شد. در این بخش فاکتورهایی همچون چگونگی تثبیت شدن سنگ‌نمای ساختمان، چگونگی قرارگیری اجسام واقع در مشاعات ساختمان، آسانسورها، پشت‌بام، پارکینگ و موتورخانه و... مورد سنجش و ارزیابی قرار می‌گیرد.

مرحله دوم، شناسایی مخاطرات منازل و واحدها است. به این صورت که ساکنان هر واحد، براساس چک لیستی ۲۴ سوالی، مخاطرات واحد خود را ارزیابی کرده و نسبت به سطح خطرپذیری واحد خود، شناخت پیدا می‌کنند. به‌طور مثال نحوه چیدمان و ثابت کردن وسایل منزل که ممکن است در بروز هر حادثه منجر به وقوع حادثه ثانویه شوند در این بخش مورد بررسی قرار می‌گیرد.

تکمیل چک لیست‌های این بخش از سوی مدیران ساختمان‌ها انجام می‌شود.

ارائه آموزش های لازم به ساکنان به‌صورت حضوری یا مجازی در جهت انجام اقدامات امداد و نجات یا اطفای حریق، ارائه برنامه واکنش در شرایط اضطراری که به‌صورت یک پوستر شاسی‌شده در لابی ساختمان نصب می‌شود و اقدامات لازم پس از هر حادثه یا بحرانی را به ساکنان گوشزد می‌کند و نهایتا آشنایی با نقشه تخلیه امن اضطراری محله که نقاط امن محله را در مواقع بحرانی مشخص می‌کند؛ سه مرحله دیگر مربوط به بخش مدیریت بحران در هر ساختمان است.

نکته مهم آن است که در مرحله کنونی، ارزیابی برای ساختمان‌های دارای بیش از ۱۸ واحد و کمتر از ۱۰ طبقه انجام می‌شود. به‌طوری که در پایان این ارزیابی، برحسب میزان ایمنی و آمادگی، ساختمان‌ها در سه رده «سبز» یا «مورد تایید»، «زرد» یا «میانه» و «قرمز» یا «غیرقابل تایید» دسته‌بندی می‌شوند.

بخش دوم مربوط به معرفی و شناسایی مراکز تخلیه امن اضطراری در هر منطقه و محله است.

تخلیه امن فرآیندی است که طی آن افراد یک منطقه یا محله که در معرض خطر قرار دارند یا حادثه‌ای برای آنان رخ داده است، در نقاط امنی که از قبل تعیین و معرفی شده و امکانات و خدمات مورد نیاز افراد پناهجو در آنها آماده شده، مستقر می‌شوند. در واقع تخلیه امن بخشی از مرحله پاسخگویی و واکنش اضطراری در چرخه مدیریت بحران محسوب می‌شود.

معمولا پس از وقوع زمین‌لرزه یا در زمانی که خطر وقوع زلزله احساس می‌شود، به منظور ایجاد شرایط امن برای ساکنان و شهروندان و خارج کردن آنها از شرایط خطرناک و اجتناب از خطرات ناشی از پس‌لرزه‌ها یا مخاطرات ثانویه نظیر آتش‌سوزی، باید عملیات تخلیه امن به مرحله اجرا گذارده شود. تخلیه امن می‌تواند به‌صورت خودجوش یا بنا به درخواست مسوولان ذی‌ربط انجام شود. به‌عنوان مثال در مواقعی که زلزله رخ داده و ساختمان‌ها آسیب ‌دیده‌اندیا هنگامی که چند زلزله خفیف رخ می‌دهد که قابل احساس باشند، مردم معمولا خودبه خود نسبت به تخلیه اماکن مسکونی خود اقدام خواهند کرد. مراکز تخلیه امن شامل تمامی مکان‌ها و فضاهای تخلیه امن می‌شود که در صورت نیاز، افراد پناهجو به در آنها استقرار داده می‌شوند و از امکانات اولیه به منظور تامین نیازها و احتیاجات افراد پناهجو به مدت ۷۲ ساعت برخوردار است.

مسیر تخلیه، امن‌ترین مسیری است که از طریق آن ساکنان یک محله می‌توانند به سرعت و سلامت به مرکز تخلیه امن رفته و در آن مستقر شوند. این مسیرها باید قبل از وقوع بحران در واحد همسایگی شناسایی شده و ایمنی آنها مورد بررسی قرار گیرند. هر چند اقدام مدیریت شهری در تهیه و انتشار نقشه‌های تخلیه امن اضطراری مثبت و گام روبه جلویی تلقی می‌شود اما نکته مهم درخصوص این نقشه‌ها آن است که به دلیل فاصله زمانی به وجود آمده میان تهیه و انتشار این نقشه‌ها، بسیاری از اطلاعات موجود در آنها با واقعیت کنونی محلات مختلف هماهنگ نیست. به‌طور مثال در بسیاری از این نقشه‌ها، پارک‌ها، فضای سبز یا مکان‌هایی در برخی محلات به‌عنوان محل امن معرفی شده‌اند که طی سال‌های اخیر ساخت وساز در آنها انجام شده و در نتیجه این محل‌ها هم اکنون وجود خارجی ندارند.

همچنین در این نقشه علاوه بر مکان‌هایی که در محلات مختلف شهری به‌عنوان نقاط امن جهت اسکان اولیه افراد در هنگام وقوع زلزله شناسایی شده‌اند، مسیرهای تخلیه امن اضطراری یعنی مسیرهای کوتاه، عریض و امن حدفاصل محل سکونت افراد تا مرکز تخلیه اضطراری مشخص شده‌اند. اگرچه انتشار این نقشه و در دسترس قرار گرفتن آن برای عموم پس از گذشت سال‌ها از روند تهیه آن می‌تواند نقطه مثبتی برای ورود مدیریت شهری به حوزه ایمنی و مدیریت بحران شهر تهران باشد که به واسطه رخداد زلزله هفته گذشته میسر شد، اما بررسی محتوای نقشه منتشر شده به‌عنوان «نقشه تخلیه امن اضطراری» از سوی کارشناسان شهری مشخص می‌کند برخی جنبه‌های این نقشه به دلیل فاصله زیاد میان زمان تهیه و انتشار آن دارای اطلاعات گنگ، مخدوش و فاقد کارآیی کامل است.

به گفته کارشناسان شهری مهم‌ترین دلایلی که تخلیه امن ضرورت پیدا می‌کند آن است که وقوع زلزله منجر به آسیب‌دیدگی ساختمان‌ها و منازل مردم شده باشد. همچنین هنگامی که خطر بالقوه‌ای همچون احتمال وقوع آتش‌سوزی، نشت مواد خطرناک یا وقوع مخاطرات زمین‌شناختی نظیر زمین لغزش وجود دارد و توسط مقامات و افراد مسوول اعلام می‌شود نیاز به این مراکز ضروری است. در عین حال هنگامی که احتمال فروریختن ساختمان‌هایی که ممکن است در حین زلزله آسیب دیده باشند در اثر وقوع پس‌لرزه وجود داشته باشد یا زمانی که نگرانی از وقوع یک زلزله بزرگ پس از روی دادن چند زلزله کوچک وجود داشته باشد. در این شرایط مردم ممکن است به واسطه رخداد زلزله‌ای کوچک خود به‌خود یا به درخواست مسوولان منازل خود را ترک و در مکان امنی مستقر شوند.

اگرچه طی یک‌سال گذشته این انتظار وجود داشت که این نقشه‌ها پس از به‌روزرسانی منتشر و در دسترس عموم قرار گیرد اما بررسی‌های انجام شده از جزئیات این نقشه‌ها حاکی از آن است که همچنان اشکالات قبلی در مورد این نقشه‌ها پابر جاست.

بخش دیگر این سامانه، به آموزش شهروندان اختصاص دارد. در این بخش شهروندان متناسب با زمان آزاد خود نحوه واکنش پیش، حین و زمان زلزله یا سایر حوادث غیرمترقبه را آموزش می‌بینند. در مجموع شهروندان از طریق این سامانه امکان تست خانگی (انجام این تست به راحتی از داخل منزل نیز امکان‌پذیر است) تاب‌آوری محله و محل سکونت خود را پیدا می‌کنند.

اگرچه در مسیر افزایش تاب‌آوری پایتخت، محک سطح آمادگی و مقاومت شهروندان و معرفی نقاط امن محلات یک نقطه‌قوت محسوب می‌شود اما در عین حال برخی کارشناسان حوزه تاب‌آوری معتقدند در این حوزه از چند نکته غفلت شده است. نکته اول آنکه نقاط امن تخلیه اضطراری باید درون هر محله و به راحتی برای ساکنان محلات قابل دسترسی و امن باشد، اما در نقشه منتشر شده بعضا پارک‌هایی به‌عنوان نقطه تخلیه اضطراری معرفی شده‌اند که نه تنها درون محلات نیستند و دسترسی به آنها دشوار است، بلکه به‌دلیل محصور شدن در میان ساختمان‌های بلندمرتبه امکان آسیب دوباره در این مکان‌ها وجود دارد.

نکته دیگری که از دیدگاه این کارشناسان در تهیه و انتشار این نقشه مورد غفلت قرار گرفته مسیرهای تخلیه اضطراری در شهر تهران است. آنها عنوان می‌کنند مطابق با بررسی‌ها، تهران فاقد مسیرهای تخلیه اضطراری است. مسیرهای تخلیه امن اضطراری که باید در کوتاه‌ترین فاصله با نقاط امن اضطراری باشند، دارای ویژگی خاص و منحصر به فردی همچون دوری از جعبه‌های تقسیم برق، علمک گاز، دوری از پل‌های روگذر یا زیرگذر غیرهمسطح و دوری از نماهای شهری ناایمن هستند. بررسی‌های سال‌های گذشته نشان می‌دهد بخش زیادی از مسیرهای مشخص شده در این نقشه به‌عنوان مسیرهای امن اضطراری چنین ویژگی‌هایی ندارند.

به گفته آنها یکی از الزامات انتشار این نقشه آموزش شهروندان است تا هنگام وقوع زلزله نحوه استفاده و مراجعه به این نقاط را بدانند، اما چنین موضوعی از سوی مدیریت شهری اجرایی نشده است که بر پایین آمدن کارآیی و نمادین بودن این نقشه می‌افزاید.

سایت شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه دنیای اقتصاد ، تاریخ انتشار 5 شهریور 98، کد خبر: ۳۵۶۴۵۸۶ ، www.donya-e-eqtesad.com