شعار سال: فرونشست عبارت است از فروریزش یا نشست سطح زمین که به‌علت‌های متفاوتی در مقیاس بزرگ روی می‌دهد. به‌طور معمول این اصطلاح به حرکت قائم رو به پایین سطح زمین که می‌تواند با بردار اندک افقی همراه باشد، گفته می‌شود. این تعریف پدیده‌هایی همچون زمین‌لغزش‌ها را به‌دلیل این‌که حرکت آن‌ها دارای بردار افقی قابل‌توجهی است و همچنین نشست در خاک‌های دستی که مکانیزم متفاوتی دارند شامل نمی‌شود. عوامل متعددی باعث ایجاد این پدیده می‌شود؛ ازجمله: انحلال، آب شدگی یخ‌ها و تراکم نهشته‌ها، حرکت آرام زمین و خروج گدازه یا عملیات انسانی نظیر معدن‌کاری یا برداشت آب زیرزمینی و نفت.

این پدیده به‌صورت زون‌های مختلف خود را نشان می‌دهد که نقطه مرکزی آن از عدد بالاتری برخوردار است، بالاترین عدد فرونشست زمین مربوط به مناطق جنوب شهری تهران با ۲۴ سانتی‌متر است، اما حاشیه آن تا فرودگاه مهرآباد و مرز فرودگاه امام(ره) گسترش پیدا کرده است. نقطه مرکزی این زون در منطقه‌های ۱۷، ۱۸ و ۱۹ قرار دارد و هرچقدر از مرکز آن دور می‌شویم، از میزان شدت فرونشست زمین کاسته می‌شود، با این اوصاف فرودگاه مهرآباد و فرودگاه امام خمینی(ره) شش سانتی‌متر در سال فرونشست زمین دارد و در مرحله هشدار است.

شمال فرونشست نیز از میدان انقلاب عبور کرده و بی‌تردید اگر اقدام موثری در رابطه با کنترل آن صورت نگیرد، این وضعیت هشدار به فاجعه تبدیل خواهد شد. همین امر باعث شده که بیش دو‌میلیون نفر روی این زون‌های فرونشست زندگی کنند. نشست زمین باعث ایجاد شکاف‌های عمیق در سطح زمین، کج شدن لوله‌های چاه، خرابی ساختمان‌ها و لوله‌زایی چاه‌ها می‌شود.

لوله‌زایی به پدیده‌ای گفته می‌شود که در آن به‌دلیل نشست زمین قسمتی از لوله چاه به خارج از سطح زمین رانده می‌شود. بررسی‌ها نشان می‌دهد که در میان مناطق 22 گانه تهران در مناطق شمالی و به‌طور کلی در شهر تهران دو عامل برای فرونشست وجود دارد که عامل اول فرسودگی تأسیسات شهری، ازجمله فرسودگی لوله‌های آب و نشت آب و درنتیجه نشست زمین ناشی از این عامل، است و عامل دیگر حفاری‌های صورت‌گرفته است. بارها و بارها با فرونشست زمین در پایتخت مواجه شد‌ه‌ایم.

گستردگی اتوبان‌های بین‌شهری در محدوده فرونشست

رئیس بخش زلزله‌شناسی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی با اشاره به تهدید فرونشست زمین برای راه‌آهن تهران‌ـ‌جنوب، تهران‌ـ‌تبریز و مترو به شتاب حفر چاه‌های غیرمجاز در بازه زمانی سال‌های 79 تا 83 اشاره کرد و به آرمان ملی گفت: 1/8 ‌میلیون نفر در زون فرونشست تهران ساکن هستند.

علی بیت‌اللهی اظهار کرد: فرونشست جنوب تهران گستره‌های جنوبی و جنوب غرب آن را تا اراضی پایین‌دست ورامین و پیشوا تهدید می‌کند و زون فرونشست در جنوب شهر تهران، علاوه‌بر مناطق شهری تهران، نسیم‌شهر، صباشهر، اسلامشهر، باقرآباد، کهریزک، چهاردانگه و نصیرآباد را نیز دربرمی‌گیرد.

او با بیان این‌که قسمتی از راه‌آهن تهران‌ـ‌جنوب و تهران‌ـ‌تبریز در این محدود قرار دارد، افزود: اتوبان آزادگان، جاده قدیم کرج، اتوبان تهران‌ـ‌ساوه و جاده قدیم ساوه و جاده احمدآباد مستوفی، بلوار رسول اکرم(ص)، بلوار غدیر و جاده شهریار و بزرگراه کمربندی دوم تهران از بزرگراه‌ها و جاده‌های مهمی است که در این محدوده واقع شده است. او با اشاره به نتایج بررسی‌های مرکز تحقیقات راه درباره فرونشست جنوب تهران اظهار کرد: براساس اطلاعات رقومی موجود و در دسترس، طول خط راه‌آهن قرار گرفته در زون فرونشست حدود 120 کیلومتر است. همچنین براین‌اساس 25 کیلومتر از خطوط مترو در همین زون واقع‌اند. همچنین اتوبان‌های بین‌شهری نیز در محدوده فرونشست گستردگی طویلی دارند که جمع طول آن‌ها حدود 200 کیلومتر است.

رئیس بخش زلزله‌شناسی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی ادامه داد: راه‌ها و معابر شهری و بین‌شهری اصلی و فرعی نیز جمعاً طولی در حدود دوهزار و 300 کیلومتر را در محدود فرونشست دارند، ضمن این‌که حدود 21 دهنه پل در منطقه فرونشست قرار گرفته است که به‌عنوان نقاط مهم ارتباطی مسیرها به هم تلقی می‌شود. برخی از این پل‌ها در منطقه فرونشست دچار ترک و شکاف در اثر فرونشست شده‌اند.

او با اشاره به این‌که فرودگاه مهرآباد در جوار زون فرونشست قرار دارد، تصریح کرد: دو انبار مواد نفتی و سوختی و حدود 44 جایگاه پمپ بنزین و 15 جایگاه پمپ گاز، 30 کیلومتر خط لوله نفت، 70 کیلومتر خطوط فشاری قوی، 200 کیلومتر خطوط اصلی گاز، پنج منطقه شهری تهران، هشت شهر، 99 آبادی در زون فرونشست قرار دارند.

بیت‌اللهی با اعلام این‌که یک‌میلیون و 847‌ هزار و 264 نفر روی زون فرونشست جنوب پایتخت زندگی می‌کنند، گفت: براساس آمار 251‌ هزار و 480 دستگاه ساختمان، 288 مرکز آموزشی، 57 بیمارستان و 66 کارگاه تولیدی نیز در این زون قرار گرفته‌اند.

او تأکید کرد: قرارگیری فرودگاه مهرآباد در حاشیه اراضی و زون فرونشست زمین یکی از مهم‌ترین عوامل ریسک فرونشست را در این محدوده به‌وجود آورده است. قرارگیری فرودگاه در حاشیه زون فرونشست امکان پدیداری ترک‌ها و شکاف‌های سطح زمین را در این محدوده فراهم می‌سازد. نکته مهم دیگر واقع شدن تعدادی از گسل‌های لرزه‌زای منطقه در زون فرونشست است. طول گسل‌های موجود در محدوده فرونشست حدود 165 کیلومتر برآورد شده است.

ساخت شهری بدون استاندارد

یک عضو شورای شهر تهران نیز درباره فرونشست پایتخت گفت: شهر تهران با مجموعه‌ای از چالش‌ها و ابرچالش‌ها روبه‌روست. دلیل آن این است که طی دهه‌های گذشته اساساً تمام واگذاری‌ها و زیرساخت‌های که در شهر تهران ایحاد شده، بدون رعایت اصول اساسی شهرسازی معماری، مقررات ملی ساختمان و استانداردهای حوزه شهرسازی بوده و شهرداران تهران هم تنها به ظاهر شهر و ایجاد برخی از پروژه‌هایی عمرانی توجه داشتند که بیش‌تر نماد عینی داشته و مردم آن‌ها را مشاهده می‌کردند.

محمد سالاری افزود: این مسأله باعث شده که امروز ما با بافت‌های فرسوده گسترده مواجه باشیم. او ادامه می‌دهد: در کنار آن مجموعه شبکه انتقال نیرو، آب، برق، گاز و امثالهم بدون حداقل‌های استاندارد ساخته شده‌اند که در زیر شهر قرار دارند.

سالاری عنوان کرد: با توجه به وضعیت آب‌و‌هوایی کره زمین و به‌ویژه این‌که تهران در ناحیه نسبتاً خشک و نیمه‌خشک قرار دارد، سطح آب‌های زیرزمینی به‌شدت کاهش یافته که بخشی به‌علت تغییرات آب‌وهوایی و کمبود جدی بارش است.

ازاین‌رو چالش دیگری در کنار گسل‌های قابل‌توجه زلزله اضافه شد که به‌نوعی نگرانی جدی برای شهروندان و مسئولان ایجاد کرده است. این عضو شورای شهر تهران بیان می‌کند: طی دهه‌های گذشته شهری را ساخته‌ایم که استانداردهای لازم در آن رعایت نشده است. از سوی دیگر، قسمت عمده درآمد شهرداری در حوزه ساخت‌وساز است و صدور مجوزها برای مال‌ها درآمد قابل‌توجهی را ایجاد می‌کند. این‌جاست که ما نگرانیم چرا این وضعیت رخ داده است. در اصل می‌توان گفت که به‌دلیل ناآگاهی مردم مطالبات از مدیران شهری و منتخبان شوراهای شهر آنچنان که باید و شاید رخ نداده است.

او بیان می‌کند: درواقع شهروندان فکر می‌کردند که اگر شهردارها مجموعه‌ای گسترده در حوزه سخت‌افزاری بزنند ممتازند؛ درحالی‌که صرف انجام کارهای عمرانی در مدیریت شهری تأثیرگذار نبوده است.

سالاری اظهار می‌کند: آنچه مهم است رعایت اصول شهرسازی و معماری بوده که امیدواریم با آگاهی مردم، همراهی رسانه‌ها به‌عنوان رکن چهارم دموکراسی و با ایجاد شبکه‌های اجتماعی بتوانیم مطالبات واقعی شهروندان را مطرح کنیم و به مسیر اصلی که موجب ارتقای کیفیت زندگی است برگردیم.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه سبزینه، تاریخ انتشار -، شماره: 81419